Geert Noels en dochter Jolien over de klimaatopwarming: ‘Meeste wetenschappers zijn het erover eens: het worstcasescenario is afgewenteld’

Geert Noels en dochter Jolien hebben zo hun bedenkingen bij de apocalyptische verhalen over de opwarming van de aarde: ‘We zouden dat luid en duidelijk moeten roepen: de strijd tegen de opwarming van de aarde zorgt ook voor een betere gezondheid van de mensen, meer maatschappelijke samenhang en minder verzuring.’

‘Mag ik u ook iets vragen?’ zegt Jolien Noels. ‘Waarom halen enkel negatieve berichten zo vaak de voorpagina’s? Waarom wordt steeds benadrukt hoe slecht het gaat met de strijd tegen de opwarming van de aarde? Waarom wordt er zo vaak geschreven dat ons hel en verdoemenis wachten? Waarom besteden de media nauwelijks aandacht aan de stappen vooruit die worden gezet?’ Vader Geert Noels valt in: ‘Jolien heeft gelijk: negatieve verhalen krijgen veel meer aandacht dan positieve. En het moet spectaculair zijn. Als je kopt: “We worden levend gekookt” levert dat enorm veel clicks op, een genuanceerd verhaal krijgt nauwelijks aandacht.’

Jolien Noels studeerde milieu-economie aan de London School of Economics. Vandaag woont ze in Parijs, waar ze bij de OESO rapporten schrijft over klimaatbeleid en -financiering. ‘Ik ben naar het buitenland getrokken omdat ik mijn eigen carrière wil uitbouwen’, zegt ze. ‘In België ben ik overal de dochter van.’

Jolien is zeer diplomatisch in haar antwoorden, maar dat wordt ruimschoots goedgemaakt door de scherpe commentaren van haar vader. Geert Noels schreef bijna 15 jaar geleden al Econoshock, de bestseller over ‘zes economische schokken die uw leven fundamenteel zullen veranderen‘ en waarschuwde: ‘Als de aarde 2 graden Celsius opwarmt, zullen sommige klimaateffecten – droogte, overstromingen, stormen, stijging van het zeeniveau – onomkeerbaar en catastrofaal zijn.’ Twee jaar geleden publiceerde hij De klimaatschok, een boek met ‘twintig klimaatoplossingen die België naar een netto zero-CO₂-uitstoot kan leiden’.

Hoe ver staan we vandaag in de strijd tegen de klimaatopwarming?

Jolien Noels: De opwarming van de aarde beperken tot 1,5 graad hebben we niet gehaald, maar 2 graden blijft wel haalbaar, al kan niemand met honderd procent zekerheid zeggen wat er in de toekomst zal gebeuren. Maar we hebben onze CO₂-uitstoot kunnen ombuigen, waardoor we waarschijnlijk niet in de extreme scenario’s van opwarming zullen terechtkomen.

Geert Noels: We zijn op de goede weg, de meeste wetenschappers zijn het erover eens: het worstcasescenario is afgewenteld. Maar het zou kunnen dat de aarde in eerste instantie toch meer dan 2 graden opwarmt, en dat de temperatuur pas later afneemt. Juist of niet juist, Jolien?

Jolien: Zo is het, papa. Hoewel de globale broeikasgasuitstoot nog steeds stijgt, zijn er al heel wat positieve stappen gezet tegen de klimaatopwarming. De broeikasgasuitstoot in de OESO-zone, die de rijke industrielanden omvat, is tussen 2000 en 2020 met meer dan 15 procent gedaald. De energiesector levert daartoe een belangrijke bijdrage, want daar zagen we een daling met 24 procent. Dat komt vooral omdat het aandeel van elektriciteit opgewekt uit steenkool verminderd is. Wereldwijd leveren hernieuwbare energiebronnen 30 procent van de elektriciteit. Zulke zaken hoor je zelden.

Halen we een netto zero-CO2-uitstoot tegen 2050, zoals Europa wil?

Geert: Die horizon is belangrijk, we hebben nog bijna 30 jaar om die netto ­zero-CO2-uitstoot te halen. Kijk nu eens ­dertig jaar terug in de tijd. Wat heeft de ­wetenschap ons ondertussen allemaal ­gebracht? Op het vlak van geneeskunde, verkeersveiligheid, ­microchips en noem maar op. Het internet werd pas in 1991 voor iedereen open­gesteld. Wie weet welke nieuwe inzichten en wetenschappelijke vondsten we de volgende ­dertig jaar zullen zien.

U rekent op de technologische vooruitgang?

Geert: Er gebeurt vandaag al van alles in die zin. Tijdens de Olympische Spelen in China in 2008 hebben ze geprobeerd om het weersysteem te beïnvloeden door raketten met zilverjodide de lucht in te schieten. Vandaag wordt er volop geëxperimenteerd met bijvoorbeeld spiegeltjes in de ruimte. Ja, dat zijn Elon Muskiaanse ideeën en er is felle kritiek, maar wie weet spelen ze morgen een belangrijke rol in de klimaattransitie.

Ondertussen worden we geconfronteerd met extreme weerfenomenen, denk aan de overstromingen in Valencia, die sommigen als ‘apocalyptisch’ omschrijven.

Geert: Catastrofaal zijn ze zeker als we naar de vernielingen en de dodentol kijken, maar apocalyptisch? Als ik dat woord hoor, vraag ik me steeds af wat ik me daarbij moet voorstellen.

Jolien: Ik snap wel dat sommigen spreken over ‘apocalyptische toestanden’ als ze om de haverklap horen dat het temperatuurrecord nog maar eens is gesneuveld. We moeten beseffen dat die records nog een tijdje zullen sneuvelen, want zelfs als we morgen stoppen met alle CO₂-uitstoot, zal de opwarming nog even doorgaan. Het verbaast me dat mensen daarover verwonderd blijven en denken dat alles naar de verdoemenis is.

Geert: Meer zelfs, het lijkt alsof sommigen er een zeker genoegen in scheppen als ze bij een ramp kunnen roepen ‘klimaatdoden!’ Maar zoals Jolien zei: we moeten ernstig blijven, zelfs als er vandaag nul CO₂-uitstoot is, zul je nog steeds extreme weersomstandigheden meemaken. Vroeger waren die er ook. In 1953 kende Nederland de grote Watersnoodramp met meer dan 1800 doden, en dat was lang voordat er sprake was van de opwarming van de aarde. We hebben ook in België overstromingen gezien van woonwijken. Die hadden maar weinig te maken met de opwarming, maar waren het gevolg van het feit dat mensen zijn gaan wonen in overstromingsgebieden. Ik vind dat er vandaag wel héél veel aandacht gaat naar al dat soort rampen en het behalen van de zero-CO₂-uitstoot, terwijl er weinig wordt gesproken over adaptatie.

We moeten ons aanpassen aan de klimaatopwarming?

Geert: Ja, maar als je het daarover hebt, springen sommige klimaatactivisten meteen overeind: ‘Daar moeten we het niet over hebben, want dat leidt ons af van ons enige doel, de reductie van CO₂’. We moeten de klimaatopwarming beperken én ons tegelijkertijd aanpassen. Dat doen we ook, bijvoorbeeld met het wegwerken van verhardingen, het planten van bomen in de steden, het creëren van sponsfuncties, het aanleggen van wachtbekkens, het verhogen van dijken en noem maar op.

Jolien: Wereldwijd proberen overheden een beleid te voeren tegen de opwarming van de aarde. Ook bedrijven zijn daarmee bezig. Ongeveer de helft van de grootste bedrijven ter wereld heeft een netto zero-CO₂-uitstoot als doelstelling. Heel veel sectoren, zoals staal, cement en chemie investeren in klimaatvriendelijke productiemethoden. Natuurlijk heeft ook dat niet meteen effect, want terwijl ze daarin investeren, wordt er nog op de oude manier geproduceerd. En natuurlijk kun je dan altijd zeggen dat het nog onvoldoende is of dat het niet snel genoeg gaat, maar er is duidelijk vooruitgang.

Sommige klimaatactivisten zeggen dat de opwarming van de aarde te wijten is aan de economische groei en dat we daarvan af moeten stappen. Ze houden een pleidooi voor degrowth.

Geert: In De klimaatschok staat een grafiek waaruit blijkt dat de groei van de economie in ons land en de CO₂-uitstoot heel lang met elkaar verbonden waren. Dat kwam omdat we voor bijna al onze economische activiteiten fossiele brandstoffen gebruikten. Maar in 2007 zie je een kantelpunt: de economie blijft groeien, het bruto binnenlands product blijft stijgen, maar de CO₂-uitstoot neemt af. Zelfs als we rekening houden met de netto-import van CO₂, dus de voetafdruk van al onze ingevoerde en uitgevoerde goederen. Dat patroon zie je ook op OESO-niveau. De cijfers spreken tegen dat economische groei altijd meer CO₂-uitstoot betekent.

Jolien: De wereldwijde economische groei gebeurt inderdaad op een minder CO₂-intensieve manier, iets wat velen nog niet onder ogen zien.

Geert: Als we een oplossing willen vinden voor de klimaatopwarming zullen er innovaties moeten gebeuren. En innoveren betekent groeien. Dus als je de economische groei wilt tegenhouden, houd je ook die noodzakelijke innovaties tegen. De klimaatactivisten die tegen economische groei zijn, bestrijden dus iets wat bijdraagt aan de oplossing. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat ze het klimaat als hefboom gebruiken om oude marxistische ideeën te realiseren.

De klimaattransitie zal ons wel wat kosten?

Jolien: Minder dan als we niets zouden doen.

Geert: Met alles wat we nu doen om de opwarming van de aarde een halt toe te kunnen roepen, wordt het leven aangenamer. De geruisloze elektrische auto’s zijn toch aangenamer dan de stinkende diesels? Alle inspanningen die we leveren, dragen bij tot het natuurherstel, de biodiversiteit.

Jolien: Allemaal zaken die weinig of niet in rekening worden gebracht.

Geert: We zouden dat luid en duidelijk moeten roepen: de strijd tegen de opwarming van de aarde zorgt ook voor een betere gezondheid van de mensen, meer maatschappelijke samenhang en minder verzuring.

Maar het gaat traag?

Geert: Ja, dat kan ook niet anders. Er is geen wondermiddel om de klimaatopwarming een-twee-drie te keren, er zijn vele grote en kleine maatregelen nodig. En we moeten zeker geen initiatieven nemen die bijdragen aan de klimaatopwarming, zoals het zo snel mogelijk sluiten van de kerncentrales in ons land.

Dat was een slecht idee?

Geert: Ja, ik heb dat nooit begrepen en heb dat ook gezegd tegen minister van Energie Tinne Van der ­Straeten (Groen). Wat is de prioriteit van de ecologisten? Zo snel mogelijk naar nul CO2-uitstoot gaan, of om uit ideologische keuzes uit het ver­leden zo snel mogelijk kernenergie uit de wereld helpen? Als het de doelstelling is om zo snel mogelijk naar een nuluitstoot te gaan, heb je niet de luxe om die kern­centrales te sluiten. Je kunt niet uitroepen dat we op het einde van de ­wereld afstevenen en tegelijkertijd daaraan bijdragen.

Europa en ook België hebben strenge klimaatdoelstellingen, maar doen andere landen voldoende? Wat bijvoorbeeld met de VS na de herverkiezing van Donald Trump?

Geert: Ik zou nooit voor Trump stemmen, hij is op vele vlakken geen zegen voor de wereld en ook niet voor het klimaat. Maar hij is nu eenmaal herkozen. Dat wil niet zeggen dat de Amerikaanse ondernemingen toch niet zullen voortwerken aan de vergroening. Die bedrijven kijken niet zozeer naar de Amerikaanse overheid, maar naar hun winstgevendheid. Microsoft bijvoorbeeld sloot een deal om de gesloten kerncentrale van Three Mile Island opnieuw op te starten en wil daar zijn energie vandaan halen. Google is bezig met allerlei projecten rond hernieuwing. Ik houd niet van dat soort giganten, maar ze hebben wel de middelen om out of the box te denken en om zaken te forceren, soms ook ten goede. Ze kunnen met ongelooflijke innovaties komen. En het kan best zijn dat ze dat niet zozeer doen om de planeet te redden, maar om economische redenen, of omdat men minder afhankelijk wil worden van olie of omdat ze minder kankergevallen willen en noem maar op. Prima toch?

Ondertussen zien we heel wat industriële bedrijven uit België en Europa wegtrekken, onder meer door de strenge klimaateisen.

Jolien: Sommige onderzoeken vinden dat de negatieve effecten van klimaatbeleid vaak worden overschat en de negatieve effecten op economische resultaten relatief klein zijn.

Geert: De strenge milieu-eisen spelen mee, maar er zijn ook de hoge loon- en energiekosten, de overdreven reglementeringen en bureaucratische rompslomp in Europa. Dat zijn allemaal rugzakken die de bedrijven in Europa moeten dragen. We zitten nog steeds in een geglobaliseerde wereld, er is internationale competitie en Europa denkt de economische marathon te kunnen winnen met die extra rugzakken om de schouders. Dat is onmogelijk.

Is Europa zichzelf uit de markt aan het prijzen?

Geert: Ik vrees het. Misschien hebben onze beleidsmakers niet zo goed nagedacht over de gevolgen van hun politiek, dat zou kunnen. Maar ik zie achter hun beleid toch vooral een ideologie die nauw aansluit bij de degrowth-gedachte: weg met de vrijemarkteconomie, en al die ondernemingen hebben we ook niet nodig. Wat ze er niet bij vertellen, is dat zulk beleid zal leiden tot een collectieve verarming van de bevolking.