In partnership met Rolex
Fernando Trujillo, de Colombiaanse mariene bioloog en wereldberoemde expert in rivierdolfijnen, werd benoemd tot 2024 Rolex National Geographic Explorer of the Year. Hij dankt de award aan de jarenlange toewijding waarmee hij de dolfijnen in het Amazonegebied beschermt. Trujillo combineert wetenschappelijk onderzoek met autochtone kennis en betrekt de lokale gemeenschappen bij zijn activiteiten. Zijn werk maakt het verschil in een kritieke tijd voor de regio en voor de planeet als geheel.
De gedeelde ambitie van Rolex en National Geographic
De award Explorer of the Year geeft erkenning aan een lid van de National Geographic Explorer-community dat een kritisch licht laat schijnen over belangrijke issues, ontdekkingen en uitdagingen voor onze planeet, en dat inspireert tot actie voor een duurzamere toekomst. De prestaties van deze personen illustreren de gedeelde ambitie van Rolex en National Geographic Society. Ze willen exploratie, wetenschappelijk pionierswerk en gedurfde ideeën inzetten om onze planeet te bewaren voor de toekomstige generaties. Rolex ondersteunt de award als onderdeel van zijn Perpetual Planet Initiative.
Rivierdolfijnen zijn belangrijk voor de Amazone
Fernando Trujillo voelde altijd al een connectie met water en de dieren die erin leven. Als kind nam zijn grootvader hem mee naar de Orinoco, de rivier die door Venezuela en Colombia naar de Atlantische Oceaan stroomt. Met zijn rijke biodiversiteit bleek het een inspirerende plek.
Ze hadden de indruk dat ik me in een mens had veranderd om de dolfijnen te beschermen. Het was een immens eer
Maar het was tijdens een trip op de Amazone dat Trujillo zijn grote liefde ontmoette: rivierdolfijnen. De Amazone huisvest twee specimen: de grijze Tucuxi en de roze Boto, de grootste zoetwaterdolfijn ter wereld. Dankzij zijn karakteristieke verschijning en zijn nieuwsgierigheid vangt de roze dolfijn veel aandacht. Trujillo beschouwt hem als de ambassadeur van de Amazone en wijdde zijn carrière aan de studie van het dier.
De dolfijnen zijn cruciaal voor het ecosysteem van het Amazonebekken. Hun belang wordt erkend door de inheemse bevolking, die de rivierdolfijnen als heilig beschouwt.
Oceanograaf Jacques-Yves Cousteau
Ondanks dat respect verkeren rivierdolfijnen in gevaar. Ze worden in hun voortbestaan bedreigd door de stijgende temperatuur van het water, de ontbossing, de vervuiling van het leefmilieu, onoordeelkundige visvangst en projecten voor gigantische bouwwerken zoals barrages. Onlangs stierven in het Braziliaanse Tefémeer 150 dolfijnen door de recordhitte in het droge seizoen.
Een universitair seminarie met de erkende oceanograaf Jacques Cousteau effende het professionele pad voor Fernando Trujillo. Hij vroeg de Fransman wat er belangrijk was om te bestuderen. “Dolfijnen”, antwoordde Cousteau. “Niemand steekt een vinger uit om de rivierdolfijnen in Colombia te beschermen.”
Fernando Trujillo, de dolfijn die een mens werd
Al meer dan drie decennia duurt de missie van Fernando Trujillo om de rivierdolfijnen van de Amazone te beschermen. Hij werkt nauw samen met de lokale gemeenschappen, waarmee hij een vertrouwelijke en langdurige relatie uitbouwt. De inheemse Tikuna-indianen noemen noemt hem ‘Omacha’. Dat betekent: de dolfijn die een mens werd. “Een immense eer”, vindt Trujillo die bijnaam. “Ze geloofden dat ik me in een mens had veranderd om de dolfijnen te beschermen.”
‘Omacha’ is ook de naam geworden van de stichting die Trujillo als expert in gewervelde waterdieren, met een doctoraat in zoölogie, in het leven riep. De Fundación Omacha, waarvan hij nu wetenschappelijk directeur is, ijvert voor het behoud van de ecosystemen van de Amazone. De activiteiten zijn divers: van het sluiten van visserijovereenkomsten over het uitvoeren van studies tot boomplantingen. Het team van Trujillo deelt zijn kennis en passie, het begeleidt en traint de lokale gemeenschappen in de bescherming van de Amazone.
In oktober laatstleden was Fernando Trujillo de bezielende kracht van een conferentie die uitmondde in een mondiale verklaring voor de bescherming van zoetwaterdolfijnen en hun rivieren. Elf landen ondertekenden de verklaring en engageerden zich daarmee voor grensoverschrijdende oplossingen gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek.
Dolfijnen zijn de schildwachten van de Amazone
In 2023 nam Fernando Trujillo samen met María Jimena Valderrama, waterdierenarts en net als hij lid van de National Geographic-gemeenschap, deel aan de Rolex and National Geographic Perpetual Planet Amazon Expedition. De expeditie onderzoekt de functies die het Amazonebekken, de grootste zoetwaterbron van de wereld, in leven houden.
Trujillo en Valderrama volgden de Amazone en zeven zijrivieren in vier landen: Brazilië, Colombia, Ecuador en Peru. Extra belangstelling kreeg de Rio Javari, de rivier op de grens tussen Brazilië en Peru. Daar lokaliseerde het team zones waar de dolfijnen zich voeden en voor hun nakomelingen zorgen.
Dat ze zich op rivierdolfijnen toespitsten – hun aantallen, hun verplaatsingen, hun gezondheid –, is niet toevallig. “De dolfijnen zijn de schildwachten van de Amazone”, legt Valderrama uit. Door hun migraties over lange afstanden en hun lange levensverwachting geven dolfijnen aanwijzingen over de evolutie van de voedingsketen over de hele Amazone, meer bepaald over de vissen. Van de gezondheid van de vissen hangt ook de overleving van miljoenen mensen die langs de stroom wonen af. Want, onderstreept Trujillo, “in het bekken van de Amazone is alles met alles verbonden.”
Dolfijnen van de Amazone hebben verontrustend veel kwik in het bloed
Speciale aandacht besteden Fernando Trujillo en María Jimena Valderamma aan de aanwezigheid van kwik in het bloed van de dolfijnen. De vervuiling van de Amazone met kwik is een gevolg van de goudwinning in het gebied. Ook de ontbossing draagt bij tot het probleem. Kwik dat op natuurlijke wijze in de grond zit, wordt er vastgehouden door de wortels van de bomen. Door de grootschalige kap van woud belandt dat nu in de rivieren. Het kwik tast de volledige voedingsketen aan: planten, vissen, zoogdieren zoals de dolfijnen, en zelfs mensen, voor wie de vergiftiging dodelijk kan zijn.
Valderrama geeft aan dat de tests “een hoog gehalte van kwikzilver in het bloed van de dolfijnen” aantoonden. Dat is verontrustend, niet alleen voor de dieren zelf maar ook voor de mensen die dezelfde vis eten.
Er zijn nog veel en zelfs nieuwe dolfijnen in de Amazone
Het team van Fernando Trujillo en María Jimena Valderamma telde de populaties en schat dat er meer dan drieduizend roze dolfijnen en bijna vierduizend grijze dolfijnen in hun studiegebied leven. Dat is beduidend meer dan ze vooraf hadden gedacht. Ze spotten negen nieuwe dolfijnen. Zes dieren werden van een gps-tracker voorzien. Dankzij de expertise van dierenarts Valderrama werden de dieren minimaal gehinderd. “Hun veiligheid is voor ons het allerbelangrijkste”, zegt ze.
Ze willen dit gebied behouden omdat hun kinderen, hun families en hun gemeenschap hier wonen. We hebben de lokale mensen nodig om dit territorium te vrijwaren
De weerstand van het ecosysteem van de Amazone voedt Fernando Trujillo met hoop. “Ik maak me sterk dat we het kwik in minder dan tien jaar tijd uit het water kunnen halen en dat onze vispopulaties dan in goede gezondheid verkeren.”
Samen met de overheid en de lokale gemeenschappen
De resultaten van de Rolex and National Geographic Perpetual Planet Amazon Expedition helpen de overheden om hun inspanningen van milieubehoud beter te richten. “De politici beseffen dat het enorm moeilijk wordt om het ecosysteem van de Amazone als geheel te vrijwaren”, licht Fernando Trujillo toe. “Daarom vragen ze aan ons, wetenschappers, om de kernpunten voor biodiversiteit aan te wijzen.”
Trujillo en María Jimena Valderamma betrekken de lokale gemeenschappen maximaal bij hun activiteiten. Ze leerden meer dan 500 mensen om dolfijnen te tellen. Ze leiden vissers op, brengen ze praktijken bij die de dolfijnen respecteren. Ook verbeteren ze de begeleiding van toeristen die de dolfijnen komen bewonderen. Ecotoerisme is belangrijk om de lokale gemeenschappen een inkomen te bezorgen.
“De mensen hebben het beste voor met deze gebieden. Het is daar dat hun kinderen, hun families en hun gemeenschap wonen”, beweert Valderrama. “We hebben de lokale mensen nodig om dit territorium te behouden.”
Trujillo gelooft rotsvast dat het bundelen van wetenschappelijke en autochtone kennis een beslissend element wordt in het behoud van het Amazonebekken. “Ik denk dat we met Perpetual Planet Amazon Expedition geweldige zaken zullen realiseren.”
Rolex steunt personen en organisaties die voor de problemen van de planeet oplossingen zoeken en ontwikkelen en die zo bijdragen tot het verbeteren van de wereld en bewaren van de planeet voor de volgende generaties. In deze serie zet Knack deze inspanningen in de kijker. Knack realiseerde die verhalen in volle redactionele onafhankelijkheid.
Ontdek hier het vorige artikel uit de serie: Hoe Ben Fitzpatrick een uniek Australisch ecosysteem beschermt
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier