De toekomst begint bij kinderen

In partnership met Rolex

Als we de planeet willen redden voor de volgende generaties, waarom zouden we dan die volgende generaties niet bij die redding betrekken? In haar leefmilieuthemapark leert de Mexicaanse pedagoge Maritza Morales Casanova kinderen om van de natuur te houden en er zorg voor te dragen. In 2012 ontving ze de Rolex Award for Enterprise. Een interview.

Maritza Morales Casanova is afkomstig van Yucatán. Dat Mexicaans schiereiland heeft een rijke biodiversiteit, sommige fauna en flora zijn slechts daar te vinden. Maar het ecosysteem van Yucatán staat onder druk als gevolg van de boskap voor de landbouw en het stijgend aantal bewoners (twee miljoen) en bezoekers (toeristen). In 1995 richtte Casanova de ngo HUNAB op – ze was toen 10 jaar. In 2013 opende ze met HUNAB het Ceiba Pentrandra Park, een educatief pretpark in de buitenwijken van Merdia, de hoofdstad van Yucatán. De ceiba pentandra of kapokboom is een tropische boomsoort. Hij komt van nature voor in Zuid- en Centraal-Amerika, het Caribisch gebied en tropisch West-Afrika.

Was u echt maar 10 jaar toen u HUNAB oprichtte?

Maritza Morales Casanova: ‘Echt waar! Op die leeftijd begreep ik niet waarom we op school niet leerden dat we de bomen, de planten en de dieren moesten respecteren. Of waarom mensen vogels doodden en bang waren van boa constrictors. Wel had ik snel door dat de volwassenen vergeten zijn om de natuur te bewonderen. Ze zien er de schoonheid niet meer van. Die houding geven ze door aan hun kinderen, zodat ook de jeugd de connectie met de natuur verliest.’

Wat kon u daar aan doen?

‘Er waren geen plaatsen waar ik meer over de natuur kon leren. Daarom richtte ik zelf HUNAB op. HUNAB staat voor Humanity is United with Nature in hArmony for Well-being, Goodness and Beauty. Aanvankelijk lag het alleen in mijn bedoeling andere kinderen uit te nodigen om samen met mij het leefmilieu te beschermen. Ik wilde kennis over de natuur delen met gelijken. Wetenschappelijke kennis valt niet altijd makkelijk te begrijpen. Met HUNAB vertaal ik die kennis voor kinderen en zij geven die op hun beurt door aan andere kinderen.’

Leert u de kinderen over de klimaatverandering?

‘Dat woord wordt vaak gebruikt, maar het is helaas een modewoord geworden: veel mensen gebruiken het zonder het goed te begrijpen. Als ik kinderen over klimaatverandering leer, waak ik erover dat ze de juiste terminologie hanteren. Sommige kinderen denken het broeikaseffect schadelijk is voor de planeet, terwijl er net dankzij het broeikaseffect leven op aarde mogelijk is. Ook maak ik hen duidelijk dat veranderingen van weerpatronen al even lang bestaan als de planeet zelf. Die wijzigingen zien we terug in de geologische tijdperken. Het grote probleem met het leefmilieu is milieu-ongeletterdheid. Onwetendheid.’

Geven kinderen de kennis die ze opdoen, goed door?

‘Children make the best teachers. Ze kunnen hun kennis en hun gevoelens delen met dezelfde taal. Volwassenen springen soms zelfzuchtig met hun kennis om. Ze willen die voor zichzelf houden om er voor zichzelf profijt uit te halen. Zo werkt dat niet bij kinderen. Ze proberen eerst de boodschap voor zichzelf te begrijpen, maar nadien delen ze die eerlijk.’

Kunnen we het Ceiba Pentandra Park vergelijken met een traditionele school?

‘Het Ceiba Pentandra Park heeft geen enkel referentiepunt. Alles is uniek en werd ontwikkeld dankzij de ervaring van intussen 27 jaar. Het blijft innovatief en succesvol omdat het vasthoudt aan zijn belangrijkste element: luisteren naar kinderen en respect hebben voor hun ideeën. Kinderen zouden over de natuur moeten leren zoals ze wiskunde leren. Wiskunde wordt niet alleen in de klas onderwezen en niemand zal aanvechten hoe belangrijk het is voor de intellectuele ontwikkeling van het individu. We leren wiskunde van het moment dat we kunnen spreken. Waarom zijn we niet even serieus over de opvoeding van onze kinderen op het vlak van leefmilieubehoud?’

‘Maar met een traditionele school heeft Ceiba Pentandra Park niks te maken. Er zijn geen klaslokalen maar pretpaviljoenen. Er zijn geen leraars, de kennis wordt door andere kinderen of jongeren doorgegeven. Kinderen volgen hier een vorming van twee jaar, dan worden ze – als ze minstens zeven jaar oud zijn – zelf instructeur en leren ze wat ze kennen en kunnen aan andere kinderen. De fun-factor staat voorop, we bieden een leuke ervaring op basis van de natuur. Terwijl de kinderen zich amuseren, leren ze in harmonie met hun omgeving te leven. Er zijn ook geen examens. Maar er is wel een missie: Held van Grootmoeder Aarde worden.’

Waaruit bestaan die opleidingen?

‘Om te beginnen leren ze de natuur observeren. Goed kijken op drie niveaus: het grondniveau, het niveau op ooghoogte en het hoge niveau, waarvoor je omhoog moet kijken. Ze leren ook luisteren naar de natuur en de aroma’s van planten identificeren. Ze leren er spreken voor een publiek. En insecten en spinnen redden, want alle levensvormen, ongeacht hun vorm, kleur of grootte, zijn belangrijk voor de natuur. Ze leren zaaien en oogsten, en zo voor hun eigen voedsel zorgen. Of hoe ze compost maken. Ze leren over de watercyclus, over de medische eigenschappen van planten. Enzovoort. Op een hoger niveau mogen ze aan een early life project beginnen.’

Zoals?

‘Enkele voorbeelden. David buigt zich over het behoud van Creools graan, Santiago beschermt de Melipona-bijen – beide jongens zijn 14 jaar. De broers Xanat en Mathias doen aan storytelling met poppen, waarmee ze andere kinderen onderwijzen. Fedra ijvert dan weer voor de preventie van kinderkanker en Paul studeert plantkunde – die twee zijn 17 jaar.’

Wat heeft preventie van kinderkanker met leefmilieu te maken?

‘Toen Fedra 13 was, geloofde ze dat ze niet langer aan HUNAB kon deelnemen omdat haar early life project inderdaad niet rechtstreeks op het leefmilieu was toegespitst. Maar dieet is een van de meest efficiënte manieren om kanker te vermijden. Fedra leert kinderen hoe ze gezond kunnen eten, dat ze van kinds af suikers moeten vermijden, bijvoorbeeld – allemaal dingen met een link naar het leefmilieu.’

Wie neemt deel aan HUNAB, wie komt naar het park?

‘Alle kinderen zijn welkom in Ceiba Pentandra Park. Sommigen komen van de stad, anderen van het platteland of uit inheemse gemeenschappen. Hun sociale of economische context speelt geen enkele rol. Wat ze delen, is de wens om te leren hoe ze Grootmoeder Aarde kunnen beschermen. We lanceren oproepen, via de media, sociale netwerken en lokale verspreidingskanalen. Meestal begint het verhaal met kinderen die met hun school het park bezoeken, op het eind van de dag vaststellen dat ze niet alle paviljoenen hebben bezocht en graag terugkeren omdat ze nog meer willen leren. Zo rollen ze in dat programma van twee jaar, waarin ze voor Held leren. Ontdekken ze dat ze een roeping voor leefmilieuwetenschappen hebben, dan vervolgt hun opleiding en starten ze met een early life project.’

U spreekt van een roeping.

‘Zoals er kinderen geboren worden met een talent voor muziek of tekenen, zijn er kinderen met talent voor leefmilieuwetenschappen, maar ook dat talent moet geslepen worden. Kinderen die atleet of kunstenaar willen worden, sturen we naar een sportclub of een kunstacademie. Maar waar kunnen kinderen terecht die zich over het leefmilieu willen ontfermen? Het Ceiba Pentandra Park is onze grootste inspanning om de kennis over Grootmoeder Aarde te verspreiden. Duizenden kinderen (maar ook jongeren en volwassenen) vonden via een leuke leerervaring inspiratie in het park. Kinderen met een roeping voor leefmilieuwetenschappen krijgen er een opleiding van topkwaliteit. Die kan in totaal tot acht jaar duren.’

Hoe reageren kinderen doorgaans op uw programma?

‘Kinderen verrassen je altijd. Ze verrijken de pedagogie van Ceiba Pentandra met hun eigen ideeën. Ze zijn eerlijk in hun gevoelens, als ze zeggen dat ze de natuur willen beschermen, willen ze dat echt.’

Wat kunnen wij, volwassenen, leren van kinderen?

Casanova: ‘Er bestaan geen kinderen die niet met verwondering naar de natuur kijken. Wij, volwassenen, zijn allemaal kinderen geweest. Maar ergens onderweg raakten we de connectie met de natuur kwijt. Kinderen kunnen ons helpen om onze band met de natuur te herstellen, zodat we weer door de natuur verrast kunnen worden. Kinderen zijn bekwaam om te delen waar ze het meest van houden of wat het meeste waarde voor hen heeft. Volwassenen moeten we hun tijd, kennis en talenten delen in het voordeel van de gemeenschap.’

‘Kinderen herinneren ons ook aan de betekenis van nederigheid. Ze hebben misschien niet alle kennis over het leefmilieu maar ze kunnen wel elkaar aanmoedigen om actie te ondernemen voor natuurbehoud. Voor kinderen zijn er geen sociale of territoriale verschillen, dat hebben ze gemeen met de natuur. De zin die de kinderen in Ceiba Pentandra het meest uitspreken, luidt: ‘geen enkel dier is lelijk, het is gewoon anders en dat moeten we respecteren.’

Waarom is het belangrijk dat kinderen over de natuur leren?

‘Ze zijn de generatie die ons gaat opvolgen. Ik zie het leren over de natuur niet louter in een schoolse context, maar als een proces van het doorgeven van de kennis die de mensheid in haar hele bestaan heeft verzameld. En kennis over de natuur van in de jeugd meegeven is belangrijk als we de koers die de mensheid inzake respect voor de planeet heeft genomen, willen stoppen, matigen of veranderen. Landbouwers, advocaten, ingenieurs, leraren, media, politici, kunstenaars: alle mensen hangen af van de gezondheid van de planeet, maar we zijn blijkbaar niet bereid de beslissingen te nemen die het behoud van die planeet niet langer in het gedrang brengen. Wanneer een kind opgroeit met kennis van en ethisch inzicht in het leefmilieu, dan zal het later, om het even wat het doet, een mens worden die de beste beslissingen voor het welzijn van alle levensvormen zal nemen.’

Bent u niet bang dat u de kinderen bang maakt?

‘Dat mogen we nu net niet doen. Tegenwoordig begaan we de grote vergissing om kinderen via louter negatief nieuws de boodschap over de klimaatveranderingen te brengen: protesten, verlies van biodiversiteit, natuurrampen. Het is allemaal zo alarmerend. Ik ontmoette kinderen die denken dat het regent vanwege de klimaatverandering. We moeten erover waken dat kinderen alleen leren wat ze op hun leeftijd en in de fase van hun ontwikkeling nodig hebben. Zouden we het pessimisme niet liever overlaten aan de volwassenen? Actie ondernemen begint best vanuit een positieve boodschap. We hebben straks sterke leiders nodig. Geen paniekzaaiers.’

Hoe belangrijk was/is de Rolex Award for Enterprise voor u?

‘Het geldbedrag investeerden we in de bouw van een nieuwe ruimte in Ceiba Pentandra Park, en de internationale uitstraling van Rolex gaf ons de kans om nieuwe partnerships af te sluiten en nieuwe bronnen van financiering aan te boren. We werken nu met andere organisaties samen aan projecten om het park en de HUNAB-pedagogie te kopiëren in andere delen van Mexico en in de wereld.’

‘Voor mij persoonlijk was de Rolex Award for Enterprise een incentive. Je bent zelden een profeet in eigen land. HUNAB was een project zonder precedenten, toen we het lokaal presenteerden had het niet veel geloofwaardigheid. Door het prestige van Rolex werd het project beschouwd als visionair en konden we betere scenario’s uitwerken.’

‘De laureaten van de Rolex Award for Enterprise zijn een uitzonderlijke familie. Het feit dat ze ongewone ideeën en projecten hebben, helpt me te denken dat ik niet de enige persoon ben die iets doet dat ongezien is of haaks staat op de manier waarop dingen doorgaans worden gedaan.’

Waarom doet u dit?

‘We hebben allemaal een bestaansreden. Ik noem dit mijn levensproject, mijn levensfilosofie. Het is voor mij geen beroep. Ik weet dat ik heel mijn leven aan dit project zal wijden.’

Waarom moeten we optimistisch zijn?

‘De aarde bestaat al miljarden jaren, de geschiedenis van de mens is kort. Als mensen zijn we er (nog) niet in geslaagd om zeewater te ontzilten, hebben we diepste diepten van de oceanen nog niet verkend. We ontdekken nog altijd nieuwe specimen en dat zijn nog alleen maar de dingen die gebeuren op aarde. Wat er in de atmosfeer gebeurt, is nog complexer. Mensen hebben getoond dat ze over een grote fysieke en mentale veerkracht beschikken. Onze grootouders hadden een heel andere perceptie van de wereld dan wij en wat zij als futuristisch zagen, is nu al werkelijkheid. Almaar meer mensen van over heel de wereld proberen iets positiefs tot het leven bij te dragen en al is het pad om iets te bereiken moeilijk, het is beter om het te bewandelen met een attitude van optimisme. Ik ben optimistisch op basis van de resultaten die ik zag sinds ik me aan HUNAB wijd. Ik zag kinderen die beslisten om niet te gaan te werken in het domein van leefmilieu maar die de natuur wel nog altijd met respect behandelen. En ik zie nieuwe generaties bij HUNAB hun early life project opstarten. Ik ben niet langer de enige zoals toen ik hiermee begon. Veel meer mensen zijn hier nu mee bezig en ze beginnen er op een steeds jongere leeftijd aan.’

Wat is uw boodschap van hoop?

‘Laten we zoals fytoplankton zijn. Dat is het meest minuscule leven in zee, hun grootte wordt gemeten in microns. Maar ze zijn bekwaam tot fotosynthese. Hun bestaan lijkt irrelevant, maar alle fytoplankton in de oceanen produceert samen 80 procent van de zuurstof op aarde. De volgende keer dat je denkt dat je maar weinig voor de planeet kan doen, weet dan dat er veel mensen zijn zoals jij: samen zijn we als fytoplankton, wat we samen produceren is vitaal voor het harmonieus behoud van de planeet. Dat heb ik op mijn beurt van kinderen geleerd. Hun handen zijn klein, maar hun harten groot en het is met hun hart dat ze de planeet willen beschermen.’