De restauratie van wouden

Bomen zijn levensbelangrijk voor onze planeet. Ze zuiveren de lucht. Helaas, veel wouden zijn al verdwenen. Andere zijn ziek. Maar we kunnen ze nog redden en herstellen. In Sri Lanka restaureert Rohan Pethiyagoda de nevelwouden, in Brazilië blaast Laury Cullen jr. het Atlantisch Woud nieuw leven in.

In partnership met Rolex

Bomen in de mist

In Sri Lanka wijdt milieubeschermer Rohan Pethiyagoda al meer dan twee decennia aan de regeneratie van de nevelwouden, het unieke ecosysteem van zijn land. Nevelwouden zijn een specifiek soort regenwoud. Ze zijn vaak in nevelen gehuld en liggen op een hoogte van over het algemeen tussen 1500 en 3000 meter hoogte. De mist ontstaat wanneer warme lucht uit de lager gelegen gebieden tegen de steile berghellingen botst en begint te stijgen. Daarbij condenseert het vocht in de lucht tot fijne druppeltjes nevel. Nevelwouden kennen door hun hoge vochtigheidsgraad een heel specifieke flora. Boomstammen en takken zijn er meestal behangen met dikke pakketten van mossen, varens, bromelia’s en orchideeën.

Vissen met vader

Als kind ging Pethiyagoda vaak vissen met zijn vader. Die nam hem mee in de op grote hoogte gelegen wouden van Sri Lanka. Rohan vatte er een bestendige liefde op voor de tropische, montane nevelwouden, maar ook werd hij zich bewust van de fragiliteit van de wildernis. Een gevoel van urgentie dreef hem vooruit. Hij wilde er alles aan doen om de wouden te herstellen en zijn kennis erover te delen met zijn landgenoten.

Rohan volgde zijn hart

Biologie was de eerste liefde van Rohan Pethiyagoda. Meer specifiek wilde hij zich toeleggen op de identificatie van de kleine vissen in de bergstromen van Sri Lanka. Toch koos hij eerst voor een andere carrière: hij studeerde voor ingenieur en werd op jonge leeftijd directeur in het ministerie van Gezondheid en voorzitter van de nationale Water Resources Board. Daar stapte Pethiyagoda in 1987 plots op. Hij wilde zijn hart volgen en een halt toeroepen aan de verwoesting van de regenwouden en landbouwgebieden, die als gevolg van economische ontwikkelingen werden weggeveegd.

Gaten in de kennis

‘Naarmate ik meer onderzoek deed, werd het almaar duidelijker dat er grote gaten in de kennis van de biodiversiteit van Sri Lanka zaten’, herinnert Rohan Pethiyagoda zich. Het voelde de drang om die biodiversiteit tot in detail te bestuderen en de verworven kennis te delen. Rohans eerste project als autodidactisch bioloog, een boek getiteld ‘Freshwater Fishes of Sri Lanka’ (De zoetwatervissen van Sri Lanka), genoot veel bijval. Het opende de deur naar volgende stappen in zijn kruistocht om het natuurlijk erfgoed van zijn (ei)land te beschermen.

Bos verliest bomen

In 1989 richtte Rohan Pethiyagoda de Wildlife Heritage Trust of Sri Lanka op, een organisatie die de natuurlijke rijkdommen van gedegradeerde landbouwgronden, thee- en rubberplantages en wouden repareert. Zijn gevoel van urgentie bleek geen vergissing. Sri Lanka, ooit een juweel op het vlak van regenwoud, had in amper dertig jaar bijna de helft van zijn bomen verloren. Daarmee ging ook een verlies van ontelbare planten, vogels, kikkers, zoogdieren, insecten en andere dieren in het wild gepaard.

Bloeien in de schaduw

De trust verwierf dozijnen verwaarloosde landbouwgronden en theeplantages dichtbij het nu wereldberoemde Horton Plains National Park, het terrein dat Rohan Pethiyagoda in zijn jeugd had geëxploreerd. Het water van drie nevelwoudrivieren komt er samen zich. Daar vatte hij de uitdagende taak aan om het unieke tropische ecosysteem met zijn constante mistvorming terug te brengen. Vlug ontdekte Rohan dat het meer dan alleen maar een kwestie van bomen planten was. Want dat ging veel te traag, het toomde geen bosbranden, droogte of onkruid in en het herstelde de natuurlijke diversiteit van het oorspronkelijke woud niet. Dus ontwikkelde hij een natuurlijk systeem van regeneratie op basis van schaduwbomen. Die doen het onkruid verdwijnen en in hun schaduw wordt de bloei van andere bomen bevorderd. Zo kan het oorspronkelijke woud het landschap op haar eigen tempo koloniseren.

Broedgebied voor zeldzame dieren

Voor zijn Agrapatana Montane Forest Restoration Initiative – goed voor 25 hectare – werd Rohan Pethiyagoda in 2000 bekroond met een Rolex Award for Enterprise. Behalve voor woudrestauratie gebruikt Rohan het terrein als broedgebied voor zeldzame specimen zoals hagedissen, muizen en kikkers. Naarmate het woud herstelde keerden honderden dieren na een lange afwezigheid terug – het leidde tot de ontdekking van meer dan tweehonderd nieuwe specimen.

Boeken en bezoeken

Landgenoten/Sri Lankanen informeren over de natuurwonderen van hun eiland is een hoeksteen van Pethiyagoda’s missie. Hij richtte een uitgeverij van natuurboeken op en doneerde boeken aan meer dan vijfduizend scholen. Naarmate het bewustzijn zich verspreidde, kwamen almaar meer mensen van overal in de wereld naar Sri Lanka om de er wonderen van de nevelwouden te bewonderen: in 2018 was het aantal bezoekers van Horton Plains gestegen van vroeger 1000 naar 2,7 miljoen. ‘Mensen voelen de groeiende behoefte om de natuur te (her)waarderen’, stelt Rohan vast. De studenten die hij ooit aanmoedigde om in zijn reservaat te komen werken, zijn intussen professoren die op hun beurt studenten aanbrengen om een hand toe te steken.

Beroemd dankzij Rolex Award

Dankzij de Rolex Award for Enterprise nam de persoonlijke campagne van Rohan Pethiyagoda om de wildernis van Sri Lanka te herstellen ineens een veel hogere vlucht. De steun van Rolex stelde zijn profiel scherper en voorzag hem van een platform waarmee hij nationale en internationale aandacht vergaarde. Het leidde tot de aanstelling van Pethiyagoda tot vicevoorzitter van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) Species Survival Commission, tot adviseur voor leefmilieu voor de Sri Lankaanse regering, tot lid van Sri Lanka’s National Academy of Sciences en tot voorzitter van de Sri Lanka Tea Board. Ook werd hij overal ter wereld aangesteld als consulent voor tal van projecten van leefmilieubehoud.

De roep van het woud

‘Ik kwam op een punt’, vertelt Pethiyagoda, ‘dat ik werd afgeleid van mijn kerntaak, en dat is de opvoeding van de mensen om wie ik geef. Dus ging ik op een dag aan mijn werktafel zitten en schreef een hele serie ontslagbrieven. En ik dacht: “Ik focus alleen nog op mijn werk in Sri Lanka”.’

Voor de tweede keer luisterde Pethiyagoda dus naar de stille roep van het nevelwoud. Sinds die dag in 2007 verdubbelde hij zijn inspanningen om de natuur te restaureren, zijn medeburgers kennis over de wonderen van hun thuisland bij te brengen, en te beklemtonen hoe dringend die wonderen moeten worden bewaard. De sleutel van zijn succes is het commercieel model van zijn programma. Dat biedt een meer betrouwbare bron van inkomsten dan de meest niet-gouvernementele organisaties.

Versneld veranderen

Omdat hij zo bemoedigend veel vooruitgang heeft geboekt, is Rohan Pethiyagoda uitgegroeid tot een schoolvoorbeeld van de ethos van het Rolex Perpetual Planet Initiative– en levert hij het bewijs dat een ondernemend individu een groot verschil kan maken in de redding van onze planeet. Zijn levenslange liefde voor vissen maakt Pethiyagoda tegenwoordig de helft van jaar concreet als vistaxonoom in een Australisch museum in Sydney. De rest van zijn tijd brengt hij in Sri Lanka door. Andere biologen vernoemden een dozijn nieuwe specimen naar hem. Over zijn succes zegt Pethiyagoda: ‘Het maakt me blij dat ik de verandering naar een groter ecologisch bewustzijn heb mogelijk gemaakt en versneld.’

The call of the cloud forest – Rolex Awards

De terugkeer van het Atlantisch Woud

In samenwerking met landbouwfamilies restaureert Laury Cullen jr. in Brazilië het Atlantisch Woud terwijl hij tegelijkertijd bijdraagt tot de lokale economie en de klimaatverandering bestrijdt.

Corridors van nieuwe hoop

Het Atlantisch Woud is een bioom (een biotopische gemeenschap van planten en dieren) dat voorkomt in de Braziliaanse kuststrook aan de Atlantische Oceaan en in delen van Argentinië en Paraguay. Het gebied heeft een buitengewoon grote diversiteit. Het wordt gekenmerkt door bomen van meer dan 30 meter hoog, met veel epifyten (organismen die op levende planten groeien zonder dat ze er, in tegenstelling tot parasieten, voedingsstoffen aan onttrekken), waaronder bromelia’s en orchideeën.

Corridors van nieuwe hoop lopen als delicate groene strengen door de open landbouwlandschappen van Pontal di Paranapanema in de Braziliaanse deelstaat São Paulo. Ocelots (katachtige roofdieren), poema’s en tapirs sluipen erin rond. Deze tere woudpassages vormen de schakels van een ketting van vernieuwing – goed nieuws voor bedreigde dieren, voor het regenwoud en voor de arme landbouwers en hun families van de regio.

Ontbossing eist hoge prijs

Toen Laury Cullen jr. in de jaren 1990 naar Pontal verhuisde om er bedreigde tamarins (een geslacht van klauwaapjes uit de regenwouden van Latijns Amerika) te bestuderen, was meer dan 80 procent van de eens zo machtige Mata Atlântica, het Braziliaans Atlantisch Woud, verdwenen. De ontbossing – voor hout en om landbouwzones vrij te maken – eiste een hoge prijs voor veel dieren en planten, waarvan er veel nergens anders op aarde werden aangetroffen.

‘Toen we voor het eerst in de Pontal-regio toekwamen en het landschap vanuit satellieten bekeken, beseften we dat het merendeel van het nog resterende wildlife op de lange termijn geen enkele kans op overleven had’, herinnert Laury Cullen jr. zich. ‘Het gaat om een zeer gefragmenteerd landschap en de flarden Atlantisch Woud lagen zeer geïsoleerd, dus ver verwijderd van de overblijvende parken.’

Een mix van twee ecosystemen

Drie decennia later valt een gunstige en hoopvolle wending niet te loochenen. Corridors en eilanden van woud verrijzen opnieuw en ze worden zorgzaam onderhouden door landbouwfamilies. Dankzij de mix van bomen, wildlife, veeteelt en oogsten (koffie, graan, maniok) hebben ze nu een betere broodwinning dan louter op basis van landbouw.

‘Pontal is een speciale plaats’, zegt Laury Cullen jr. Het is een semi-tijdelijk woud dat de droge savanne van de Cerrado in het centrale westen van Brazilië verbindt met het regenwoud van de westelijke Mata Atlântica. Door de mix van die twee ecosystemen, de Cerrado en het Atlantisch Woud, is het een heuse hotspot van diversiteit. ‘Je hebt bijvoorbeeld de mannenwolf. Die is endemisch voor de Cerrado. Of de tamarin, specifiek voor het regenwoud. Voorts heb je specimen als jaguars, poema’s en ocelots, vogels, vleermuizen en amfibieën.’

De ‘dream map’ legt verbindingen

Tegenwoordig delen bedreigde dier- en plantensoorten de regio met een vrij grote menselijke populatie, die zich er opnieuw vestigde volgens een schema van landverdeling. Om de landbouwers te stimuleren, stippelde Cullen de ‘Dream Map’ uit, een wetenschappelijk plan om 60.000 hectare van het woud te herstellen, samen met de dieren die erin leven. Hoe? Door de geïsoleerde fragmenten van het oorspronkelijke woud met elkaar te verbinden, zodat dieren van het ene naar het andere deel kunnen bewegen.

‘De Dream Map probeert de historiek van het landschap te redden of te herstellen maar houdt er ook rekening mee dat er zesduizend families in de streek wonen’, legt Cullen uit. ‘We moeten in ons plan al deze elementen combineren en over het evenwicht waken.’

Vrouwen leiden de boomkwekerijen

In 2004 ontving Laury Cullen jr. de Rolex Award for Enterprise. De award hielp hem om lokale mensen die geen grond bezaten bij het project te betrekken en de eerste van twaalf boomkwekerijen te installeren, waarvan de meeste door vrouwen worden geleid. Daar worden de zaden van meer dan honderd inheemse boomsoorten geteeld.

‘Elke boom die we planten, werd geproduceerd door lokale mensen in de kwekerijen van de gemeenschap’, vertelt Cullen. ‘Ze planten en monitoren alles, dit schept werkgelegenheid en voedselzekerheid.’

Om de druk op landbouwgrond te verminderen, zoekt het programma ook naar innovatieve manieren om het inkomen van de landbouwers te verhogen, zodat ze niet lang gedwongen worden om meer landbouwgrond te verwerven.

Mensen hebben de sleutel

Laury Cullen jr. gelooft dat de mensen de sleutel hebben voor de al dan niet overleving van de overblijfselen van het Atlantisch Woud. Zonder het engagement van de lokale bevolking zou zijn programma niets eens bestaan, benadrukt hij. ‘Je ziet de ogen van die mensen blinken, ze hebben nu een veel betere levenskwaliteit – een gevolg van die voedselzekerheid. Er is in de regio een groot gevoel van dankbaarheid en trots omdat ze dit succes zelf hebben gerealiseerd. Alleen een door de lokale gemeenschap aangestuurde aanpak had een kans op slagen.’

Daarin verschilt Cullens visie van de traditionele concepten van de nationale parken en natuurreservaten, die landbouw uitsluiten. Hier is landbouw volledig geïntegreerd in de restauratie.

‘Het heeft te maken met trots en vertrouwen’, beweert Cullen. ‘Vertrouwen is de lijm in onze relatie met de lokale bevolking. Waar er vertrouwen is, verloopt de communicatie snel en gemakkelijk. Dat vergemakkelijkt het leven.’

Een model voor de hele wereld

Sinds de start leidde de Dream Map van Laury Cullen jr. tot de restauratie van 2000 hectare woud en het planten van vier miljoen bomen. Het programma genereerde 2 miljoen dollar voor de lokale economie. Anders dan in andere regio’s waar aan landontginning wordt gedaan, helpt de Dream Map in de strijd tegen de klimaatverandering omdat jaarlijks 800.000 ton koolstof worden opgesloten.

De Dream Map van Cullen belichaamt veel van de idealen van het Rolex Perpetual Planet Initiative. Het programma waagt zich in nieuwe domeinen van landschapsherstel, het behoudt het verleden en bouwt tegelijk aan een toekomst voor de lokale gemeenschappen die er actief bij betrokken worden. De Dream Map ontdekt nieuwe manieren om onze planeet te bestendigen. Op basis van een kwarteeuw ervaring is Cullen er trouwens van overtuigd dat dit model overal ter wereld kan worden uitgerold om de planeet weer te vergroenen.

Rolex Awards Video – A vanished forest reborn