De klimaatcrisis maakt veel mensen wanhopig. Hannah Ritchie niet. De datawetenschapper is ervan overtuigd dat de mensheid nog nooit zoveel mogelijkheden heeft gehad om op een duurzame en milieuvriendelijke manier te leven.
Mevrouw Ritchie, wat heeft u vandaag als lunch gegeten?
Hannah Ritchie: Een bagel met een voorverpakte vleesvervanger. Een soort worst die je opwarmt in de magnetron.
En dat is een duurzame maaltijd?
Ritchie: Absoluut. Vleesvervangers lijken misschien onnatuurlijk, maar ze zijn veel beter voor het milieu dan vlees; ze besparen water, kooldioxide en ruimte. Verpakking maakt maar een klein deel uit van de ecologische voetafdruk van voedsel, maar verlengt vaak wel de houdbaarheid. En de magnetron is de meest efficiënte manier om te koken. Maar weet je wat gek is?
Vertel.
Ritchie: Ook al weet ik dat zeker, toch voelt het soms verkeerd. Helaas weerhoudt intuïtie ons er vaak van om het juiste te doen als het gaat om het beschermen van het milieu.
Geef eens een voorbeeld.
Ritchie: Neem de plastic verpakking die ik net noemde. Het is berucht als een ecologische zonde, maar gegevens tonen een ander perspectief: de koolstofvoetafdruk van plastic verpakkingen is miniem vergeleken met die van het voedsel dat erin zit. Ze zijn slechts verantwoordelijk voor vier procent van alle voedselemissies. Het grootste deel komt van veranderingen in landgebruik en emissies tijdens het gebruik; emissies van meststoffen en mest of broeikasgassen die vrijkomen uit de bodem. Voedselverspilling is ook een belangrijke klimaatfactor. Verpakte producten blijven meestal langer vers en er belandt minder in de vuilnisbak. Veel fabrikanten gebruiken te veel plastic, dus er is ruimte voor besparingen. Maar helemaal zonder – zonder alternatief – zou het milieu nog meer schade kunnen toebrengen dan voorheen.
Met uw boek “Niet het einde van de wereld” wilt u licht werpen op wijdverbreide misvattingen over milieubescherming en de toestand van de aarde. Volgens u is de grootste misvatting dat we in de slechtste fase van de menselijke geschiedenis leven. In plaats daarvan zegt u dat we in de beste tijden leven. Waarom zegt u dat?
Ritchie: Het lijdt geen twijfel dat we voor grote uitdagingen staan. Ongeveer één op de tien mensen in de wereld heeft te weinig voedsel. Maar als we 50 jaar terugkijken, waren het er veel meer. Luchtvervuiling is een onderschat probleem, dat miljoenen mensen over de hele wereld jaren van hun leven kost. Maar in sommige steden is de lucht schoner dan ooit. Zelfs de lucht in Delhi is nu niet zo slecht als die in Londen honderd jaar geleden. En ja, veel mensen leven nog steeds van minder dan 2,15 dollar per dag. Tegelijkertijd is dergelijke extreme armoede tegenwoordig veel zeldzamer dan 20 jaar geleden.
Dat het beter is dan voorheen betekent niet dat het goed is.
Ritchie: Natuurlijk, en dat maak ik duidelijk in mijn boek. We zijn nog ver verwijderd van waar we willen zijn. Maar de voorbeelden laten zien wat de mensheid kan bereiken.
De planeet heeft een hoge ecologische prijs betaald voor onze vooruitgang. Tot op de dag van vandaag moeten bossen plaats maken voor landbouwgrond, de oceanen worden vervuild, soorten verdwijnen – experts hebben het zelfs over de zesde massa-extinctie. Jij en ik behoren tot de bevoorrechte mensen wier dagelijks leven hier weinig hinder van ondervindt. Is het niet naïef, zelfs aanmatigend, om zo optimistisch te zijn?
Ritchie: Er zijn enorme ongelijkheden in de wereld. Dat moet veranderen. Toch is het niet alleen de top één procent die het beter heeft, maar de meeste mensen.
U zegt dat wij de eerste generatie zouden kunnen zijn die van de aarde een duurzame plek maakt. Vooral jongeren zien dat anders. In een wereldwijd onderzoek zei meer dan de helft van de ondervraagde 16- tot 25-jarigen dat de wereld verdoemd is vanwege de klimaatverandering. Hoe verklaart u deze discrepantie?
Ritchie: Misschien weten de ondervraagden niet welke vooruitgang we al hebben geboekt. Misschien weten ze het wel, maar verwachten ze dat klimaatverandering de successen teniet zal doen. Al dit nieuws over politiek gekrakeel, rampen en gevechten geeft gemakkelijk de indruk van een wereld in puin. Lange tijd heb ik dit idee zelf onderschreven. Maar als de datawetenschapper die ik nu ben, kan ik je verzekeren: als we uitzoomen van de individuele gebeurtenissen, ontstaat er een mooier beeld. Daarom ben ik vandaag voorzichtig optimistisch.
In 2023 heeft de mensheid ervaren wat 1,5 graad opwarming van de aarde kan betekenen: dodelijke hitte, verwoestende branden en catastrofale overstromingen, terwijl de kooldioxide-uitstoot blijft stijgen. Maakt u zich daar geen zorgen over?
Ritchie: Ja, anders had ik dit boek niet geschreven. De gemiddelde temperatuur van 2023 betekent echter niet dat we de doelstelling van 1,5 graad niet hebben gehaald. Dat moet nog komen. Pas als de opwarming van de aarde over meerdere jaren gemiddeld meer dan 1,5 graad bedraagt, hebben we dat punt bereikt.
Nu klinkt u niet als een optimist.
Ritchie: Maar dat ben ik wel. Geen zelfvoldane optimist, maar een effectieve.
Pardon?
Ritchie: Een dwaze optimist zou zeggen: het gaat nog steeds goed, dus het komt wel goed. Maar dat is niet alleen verkeerd, het is gevaarlijk onwetend. Alle trends die ik heb beschreven bestaan omdat mensen een enorm probleem herkenden en het wilden oplossen. Het waren en zijn allemaal effectieve optimisten.
U pleit voor maatregelen waar milieuactivisten en klimaatonderzoekers al tientallen jaren om vragen: snel afstappen van fossiele brandstoffen, een CO₂-belasting, elektrische auto’s, stoppen met vlees en zuivel. Waarom zou juist uw boek mensen moeten overtuigen?
Ritchie: Dat klopt, de maatregelen zijn bekend. Maar lange tijd werd gezegd dat omdat de gevolgen van klimaatverandering slecht zullen zijn, mensen bepaalde offers zullen moeten brengen om de toekomst te beschermen. Helaas geven we niet graag iets op korte termijn op als we niet persoonlijk profiteren van het succes op lange termijn. Dat is niet hoe ons verstand, onze maatschappij of ons politieke systeem werkt. De situatie is echter veranderd. Eén voorbeeld: zonne- en windenergie zijn nu goedkoper dan fossiele brandstoffen. Daarom is het economisch zinvol om er toch op te vertrouwen. De verandering kan worden uitgesteld, afhankelijk van de regering, maar ze kan niet meer worden tegengehouden, ongeacht wie er aan de macht is. En dat gebeurt al heel lang. Op dit moment worden bossen herbebost, sommige mensen installeren windmolenparken, anderen werken in directiekamers om bedrijfsstrategieën te veranderen.
Welke veranderingen ziet u nog in de gegevens die voor anderen verborgen blijven?
Ritchie: Er zijn verschillende voorbeelden. De toename van de wereldbevolking vertraagt al tientallen jaren, waardoor de 50 jaar oude zorgen over overbevolking vervagen. In veel landen sterven steeds minder mensen aan de gevolgen van luchtvervuiling. Of, wat voor velen als een verrassing kan komen: de verbrandingsmotor trekt zich terug. Hoewel slechts iets minder dan één op de vijf verkochte auto’s wereldwijd in 2023 elektrisch was, geeft alleen hiernaar kijken een vertekend beeld. Als je verder terugkijkt, laten de statistieken een bemoedigende trend zien: in 2020 was het nog geen vier procent, in 2019 iets meer dan twee procent. Het zal nog wel even duren voordat er minder benzineauto’s op de weg zijn dan elektrische auto’s, want de auto’s die er nog zijn, gaan nog wel even mee. Maar het zal gebeuren.
Aan de ene kant zegt u dat ieder van ons een bijdrage kan leveren. Tegelijkertijd eist u dat we ons minder druk maken over plastic rietjes of plastic wegwerptasjes. Wat is het nu?
Ritchie: Je kunt het milieu beschermen met een handvol gedragingen. Natuurlijk kun je de rietjes afzweren of, voor mijn part, de tv altijd uitzetten in plaats van op stand-by. Maar ten eerste hoef je er geen stress van te krijgen als je het niet doet, en ten tweede moet je het niet zien als een vervanging voor de grote maatregelen. Deze omvatten bijvoorbeeld het eten van minder vlees en zuivelproducten. Ik kan en wil niemand vertellen wat ze moeten eten of drinken. Maar de gegevens laten zien dat het een groot verschil maakt. Je hoeft niet alles meteen op te geven. Als je veel rundvlees eet, kun je af en toe overstappen op kip of vis. Als de helft van de bevolking twee dagen per week zou stoppen met vlees, zou de uitstoot en het land- en waterverbruik aanzienlijk dalen. Als je minder voedsel weggooit, heeft dat ook een effect. De auto laten staan en met de bus, trein of fiets reizen is ook heel effectief, net als zuinig verwarmen. En: koop minder dingen!
Toen de wereld de doelstelling van 1,5 graad goedkeurde op de klimaatconferentie in Parijs in 2015, had u het vooruitzicht om onder de twee graden te blijven al opgegeven. Wat is nu uw voorspelling als optimist?
Ritchie: Als we heel erg ons best doen, komen we net onder de twee graden uit. Gezien het huidige beleid is dat een ambitieus doel, maar het is haalbaar. Als we het niet halen, is niet alles verloren, maar zullen we wel de vervelende gevolgen voelen. Daarom moeten we niet alleen investeren in klimaatbescherming, maar ook in klimaatadaptatie om mensen te beschermen. Ik ben ervan overtuigd dat als we de juiste maatregelen nemen, we een betere wereld kunnen hebben dan vandaag, zelfs bij 1,9 graden. Het is van cruciaal belang dat deze maatregelen wereldwijd effect hebben. We mogen de armsten en zwaksten niet achterlaten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier