Acteur Wim Willaert zet zich in voor de Noordzee: ‘Ik zeg vissers vlakaf dat ze verkeerd bezig zijn’

Onder de spiegel van de Noordzee voltrekt zich een ecologische ramp. Waar zeegrasvelden en oesterbanken elkaar afwisselden, strekt zich een maanlandschap uit. Go Ocean, met Wim Willaert als ambassadeur, wil dat veranderen.

Het is een vertrouwd beeld, gemaakt vanuit een vliegtuig of met een drone: kale plekken in een regenwoud, soms tientallen voetbalvelden of zelfs een halve provincie groot. Het zet de kijker meteen op scherp: dit is een ramp voor het klimaat en de biodiversiteit.

Veel minder bekend is dat zich even grote rampen voltrekken op de bodem van onze oceanen, zeeën en meren, zeg maar het blauwe supercontinent dat twee derde van onze planeet bedekt, zoals astronauten kunnen vaststellen zodra ze de dampkring verlaten.

Waarom liggen we daar minder wakker van dan van het kappen van bossen? ‘Omdat we het niet zien’, zegt Philip Price. ‘We zien alleen de waterspiegel met haar rimpelingen en golven. Hoe de bodem er uitziet, en wat er zich daar afspeelt? Daar hebben we geen idee van, terwijl onderwaterbiotopen voor de biodiversiteit minstens even belangrijk zijn als landbiotopen’.

Price is een Schot die op zijn cv de exclusieve titels van seawilder en onderwatervideast mag schrijven. Hij werkt voor de lokale ngo Seawilding die zich een ambitieus doel heeft gesteld: de woestijnvorming op de bodem van de wereldvermaarde logs een halt toeroepen en omkeren.

Alle verhalen over mythische wezens ten spijt is het immers treurig gesteld met de biodiversiteit van de Schotse meren. Decennia van overbevissing en pollutie eisen hun tol. Als Price met zijn camera gaat duiken, registreert hij maanlandschappen op plaatsen waar zich een eeuw geleden eindeloze vlakten met wuivende zeegrassen uitstrekten.

Belgische oesters

Price figureert in Beneath The Waves een korte documentaire waarmee de Belgische start-up Go Ocean onlangs haar eigen herstelprogramma voor de Noordzee lanceerde.

De ster van de film is evenwel Wim Willaert, een  BV-acteur die graag bereid bleek het peterschap van het project op zich te nemen. ‘Ik ben geboren en getogen in Nieuwpoort’, zegt hij. ‘Een echte jongen van de kust dus, vertrouwd en getrouwd met de Noordzee. Ik dacht dat die geen geheimen meer had, maar Go Ocean heeft me de ogen geopend. Het is rampzalig gesteld met de biodiversiteit in onze Noordzee.’

‘Wist je dat er vroeger tussen de kust van België en Engeland één groot oesterrif lag? Nu ligt er één grote woestijn’. De oorzaken zijn vergelijkbaar met de diagnose van het drama in de Schotse meren. De intensieve visserij met sleepnetten heeft ravages veroorzaakt, net zoals de pollutie die samenhangt met de verstedelijking van de kust en de forse uitbreiding van de havenactiviteiten.’

‘Het is pas tijdens de opnames in Schotland dat ik de gevolgen van die ramp ben gaan beseffen’, zegt Willaert. ‘Doordat 95 procent van al het zeegras is verdwenen, is de bodem anaeroob geworden, morsdood dus. In Schotland hebben ze ondervonden hoe moeilijk het is om dat proces om te keren. Dat is ook de uitdaging waar we hier met de Noordzee voor staan’.

Willaert:’We moeten onze vissers meekrijgen’

Willaert doet meer dan zijn bekende naam en kop uitlenen, hij timmert eigenhandig aan een mentaliteitswijziging bij een bevolkingsgroep waarvan de impact op de mariene gezondheid omgekeerd evenredig is aan hun getalsterkte.

‘We moeten onze vissers meekrijgen’, zegt hij. ‘Ze moeten afstappen van de klassieke vangstmethodes. De rijkste visgronden worden leeg gestroopt met sleepnetten. Op korte termijn levert dat veel geld op, maar het resultaat op lange termijn is meer woestijnvorming. Met die netten vernietigen ze het zeegras, de kraamkamers van de vissen waar ze op jagen. Dat hebben ze al ondervonden in Canada en de Amerikaanse Oostkust. Zalm of kabeljauw, de vissersvloten liggen er te roesten bij gebrek aan vis’.

Willaert is de geknipte man om de ongemakkelijke boodschap over te brengen, als het moet in loepzuiver dialect. ‘Mijn favoriete kroeg is een visserscafé’, zegt hij. ‘Ik maak daar geen geheim van mijn engagement bij Go Ocean. Dat ze verkeerd bezig zijn, zeg ik hen vlakaf. En weet je wat? Ze geven me vaak gelijk, in theorie althans. Daadwerkelijk de stap zetten naar een duurzame visserij is helaas veel moeilijker. Toch ben ik optimistisch, de geesten zijn aan het rijpen’.

Natuurherstel dankzij DEME

Go Ocean werd vorig jaar opgericht, als zusje van het slechts drie jaar oudere Go Forest. Dit bedrijf, geesteskind van de jonge Gentse eco-entrepreneur Sarah Parent, staat in voor innovatieve herbebossingsprogramma’s. Cruciaal is de inbreng van partners waaronder ondernemingen die ecocredits kunnen scoren om hun duurzaam imago credibiliteit bij te zetten.

Het businessmodel werkt blijkbaar ook onder water: het Noordzeeproject wordt onder meer gefaciliteerd door het Belgische DEME, een van de grootste marine contractors ter wereld, bekend onder meer voor de bouw van offshore windparken.

DEME heeft zich geëngageerd om bij de bouw van een nieuwe havendam in Blankenberge letterlijk ruimte te maken voor natuurherstel. Traditioneel wordt zo’n maritiem kunstwerk met prefab haroblokken opgebouwd. Dat is in Blankenberge niet anders, maar tussen de gewone betonblokken worden op zorgvuldig uitgekozen plaatsen vijftig zogenaamde ecoblokken gemonteerd. Die zijn gemaakt van ecobeton, geproduceerd met aanzienlijk minder cement, wat op zich al een CO2-reductie teweeg brengt.

Belangrijker nog is het uitgekiende design zonder de gladde vlakken van gewone betonblokken. E-blokken zijn zo ontworpen dat mariene organismen zoals wieren, grassen en schelpdieren er zich gemakkelijker kunnen aan vasthechten. Het vernieuwende concept werd eerder al toegepast bij havenwerken in Singapore, de Verenigde Staten en Spanje, maar voor de Noordzeekust wordt het een primeur.

Herintroductie van natuurlijke oesterbanken

Een tweede project wordt voor de kust van Vlissingen gerealiseerd, in samenwerking met het Deense offshore windbedrijf Ørsted en Van Oord, een Nederlandse concurrent van DEME. Opzet is het herintroduceren van de Europese oester die eeuwenlang een alomtegenwoordige soort was in de Noordzee tussen Engeland en de Lage Landen. 

In het windpark Borssele worden stervormige Tertrablokken afgezonken die kunstmatige riffen vormen waarop de schelpdieren zich kunnen vestigen. De hoop is dat op termijn opnieuw echte natuurlijke oesterbanken ontstaan. Er wordt niet geoogst, het is niet de bedoeling dat de oesters uit Borssele straks als delicatessen de weg vinden naar gastronomische restaurants.

Oesters spelen een sleutelrol in het mariene ecosysteem. Ze filteren enorme hoeveelheden zeewater, leveren voedsel aan allerlei andere soorten, bovendien vormen oesterbanken een habitat voor kleine vissen, krabben en andere specimen die cruciaal zijn voor de biodiversiteit.

Zeegras als bondgenoot

De instorting van mariene biodiversiteit is een door de mens veroorzaakte ramp. Ook de remedies van Go Ocean zijn man made.  Ecoblokken, afzinkbare oesterbanken, het zijn invasieve ingrepen in het ecosysteem die ook wel als end-of-pipe solutions kunnen worden omschreven. Is het niet beter voorkomen dan genezen, naar het voorbeeld van andere organisaties die proberen te voorkomen dat plastic afval in zee beland?

‘Het is een en-en-verhaal’, zegt Marte Greefs, medestichter en COO van Go Ocean. ‘Er gebeurt al veel op het vlak van conservatie. Gelukkig maar, we zijn grote fan van organisaties zoals The Ocean Cleanup. Maar we zijn ervan overtuigd dat conservatie alleen niet volstaat, er moet absoluut werk worden gemaakt van herstel. Dat is waar we met Go Ocean willen op inzetten’.

De ontwikkelingen in Schotland worden nauwlettend gevolgd. Seawilding experimenteert met manieren om zeegrasvelden te herstellen. Twee methodes worden afgewogen: stekjes planten of zaadjes ingraven, het is een dilemma dat veel hobbytuiniers bekend in de oren klinkt. Op termijn wil Go Ocean die hersteltechniek ook in de Noordzee toepassen.

De inzet is groot: zeegrasvelden vormen de biotoop en vaak de kraamkamer voor zowat alles wat zwemt of kruipt onder de zeespiegel. Maar daar houdt het niet op, zegt Greefs. ‘Zeegrasvelden zijn bondgenoten in de strijd tegen de klimaatopwarming. Ze vangen CO2 op en slaan het op in bodemsedimenten. Er is haast geen betere manier om broeikasgas te sequestreren dan het herstellen van zeegrasbodems’.