Klimaatjournalist Jeff Goodell: ‘Straks kijken we niet meer op van duizenden hittedoden’

Zuid-Europa, China en grote delen van de Verenigde Staten kreunen onder de hitte. In zijn nieuw boek waarschuwt de Amerikaanse journalist Jeff Goodell dat het alleen maar erger zal worden. Hij doet dat, helaas, overtuigend. ‘Hoe heet kan het precies worden in Italië, is iets als 54 graden denkbaar? We weten het gewoon niet.’

Mocht u dat herfstige, Belgische rotweer van de voorbije weken een tijdje willen vergeten en uw gedachten verzetten, hebben wij een uitstekende leestip voor u: The heat will kill you first van Jeff Goodell, een van de beste klimaatboeken die dit jaar al verscheen. Goodell koppelt daarin wetenschappelijke bevindingen aan verschroeiend reportagewerk om de verwoestende kracht van de opwarming van de aarde in het algemeen en hittegolven in het bijzonder duidelijk te maken. De Rolling Stone-journalist had geen beter moment kunnen kiezen om met zo’n boek te komen. Zelf woont hij in Austin in Texas, waar de maand juli – de warmste ooit – even verzengend was als in Zuid-Europa.

Jeff Goodell: Dit hebben we nog nooit meegemaakt. Het is hier al twee en een halve week ongelooflijk warm, net als in Arizona. Iedereen zegt wel dat dit nu eenmaal het warmste deel van de Verenigde Staten is, maar de voorbije maand zijn er wel heel veel hitterecords gebroken. Niet alleen hier natuurlijk: in China is het ook zorgwekkend warm, net als het water in de Atlantische Oceaan. In de buurt van Florida is het water wel 38 graden heet, alsof je in een hottub beland bent.

Experten rekenden uit dat we binnen afzienbare tijd elke twee tot vijf jaar zo’n hittegolf kunnen verwachten. In de VS is het nu al enkele jaren na elkaar alarmerend warm.

Goodell: In 2021 kenden wij een hittegolf die voor mij symbool staat voor het nieuwe klimaat waar we in leven. Het was niet in het zuiden van de VS, maar in het noordwestelijke deel. Het is daar traditioneel koel, en mensen zijn er absoluut niet gewend aan hittegolven. Ze hebben helemaal geen airco’s. Plots was het een week lang 45 graden. Er ontstonden branden, meer dan duizend mensen stierven. Dat is het punt dat ik in mijn boek wil maken: we leven in een ander klimaat dan in hetgeen waarin iedereen die dit interview leest is opgegroeid. Dit is een nieuw tijdperk dat we zelf hebben gecreëerd door het verbranden van fossiele brandstoffen. Het zal warmer blijven worden zolang we daarmee verder gaan. Er gelden andere klimatologische wetten en patronen dan we altijd gewend zijn.

Sommige wetenschappers zijn verbaasd door de snelheid waarmee ons klimaat verandert. U ook?

Goodell: Deels wel en deels niet. De IPCC-modellen zijn de laatste decennia heel goed gebleken. Alles wat er vandaag gebeurt, valt binnen de grenzen van die voorspellingen, wetenschappers praten daar al decennia over. Wel is het veel moeilijker om eenmalige rampen zoals deze hittegolf te zien aankomen. Het klimaat blijft iets heel chaotisch. Bovendien versterkt het weerfenomeen El Niño vandaag alles nog eens.

Weten we eigenlijk hoe warm hittegolven ooit zullen worden?

Goodell: Nee. Ik heb met de beste wetenschappers ter wereld gesproken, en ze konden me dat niet vertellen. Die modellen zijn heel goed in gemiddelde temperaturen, maar niet in uitschieters. Ik had nochtans heel graag gehoord of er fysische limieten bestaan aan de hitte van hittegolven. Hoe heet kan het precies worden in Italië, of in Texas? Is iets als 54 graden denkbaar? We weten het gewoon niet.

Warmte is de essentie van de klimaatverandering, en toch onderschatten we de risico’s van die hitte. Blijkbaar hebben we er zelfs nog nooit ernstig over nagedacht.

Goodell: Ik schrijf ondertussen al twee decennia over klimaatverandering, en heb daar de eerste vijftien jaar ook nooit echt bij stilgestaan. Pas toen ik in Phoenix enkel jaren geleden een wandeling maakte bij 44 of 45 graden, en de impact van die hitte heel duidelijk op mijn lichaam voelde, is dat veranderd. Ik voelde mijn hart pompen en werd echt duizelig. Ik wist voor ik dit boek begon te schrijven ook maar weinig over hitte, terwijl we ondertussen constant over de klimaatopwarming praten. Global warming klinkt nog altijd als iets dat zachtjesaan, ver weg van ons, in een verre toekomst zal gebeuren. Wat maakt die anderhalve of twee graden opwarming ook uit? Dat klinkt veel minder beangstigend dan het eigenlijk is. Velen blijven het interpreteren als aangenamer strandweer. Hitte is ook onzichtbaar, in tegenstelling tot orkanen, droogte of het stijgen van het zeeniveau. Ik kijk naar buiten en ik kan eerlijk gezegd niet zien of het 30 of 45 graden is.

In de VS verhuizen nog altijd veel mensen naar warmere gebieden, schrijft u. Dat is een tikje bizar.

Goodell: En ook weer niet. Austin is een van de snelst groeiende steden van het land. Ik ben zelf een voorbeeld van die trend. Ik woonde in het koelere New York, maar ik werd verliefd op een vrouw van hier en ik wilde bij haar zijn. Mensen verhuizen ook nog altijd naar gebieden die onder de zeespiegel liggen, omdat het vastgoed daar vaak goedkoper is. In Texas betaalt niemand inkomensbelastingen, nog een reden om te verhuizen. En mensen houden gewoon van warm weer: ze lopen liever het hele jaar in shorts rond dan dat ze in de winter sneeuw moeten ruimen. Ze begrijpen niet altijd dat er een verschil is tussen aangenaam warm weer en hittegolven, ook al merk ik dat het stilaan begint te veranderen. We komen op een punt waarop mensen twee keer nadenken voor ze naar hier verhuizen.

In België zijn wij vooral bezorgd over grootsteden als Brussel en Antwerpen, waar de temperatuur bij hitte aanzienlijk hoger ligt dan in landelijke gebieden. Zijn we in staat om onze steden aan het nieuwe klimaat aan te passen?

Goodell: Al het asfalt en beton maken steden aanzienlijk warmer. Dat aanpassen is een hele uitdaging, waar politieke wil voor nodig is. Parijs is een goed voorbeeld: die stad probeert het centrum te vergroenen en schaduw te creëren. Er zijn openbare ruimtes waar mensen kunnen verkoelen, en straks mogen Parijzenaren weer in de Seine in ter afkoeling. Waar ik minder fan van ben, is het toegankelijker maken van airconditioning. Maar ook dat is echt belangrijk.

Veel mensen zullen denken: we hebben binnenkort gewoon betere airco nodig.

Goodell: We houden vandaag allemaal van zo’n technofixes, maar die zijn natuurlijk bedrieglijk. We kunnen niet zomaar airco’s naast de oceaan installeren om te verhinderen dat het water verder opwarmt. Airconditioning is geen oplossing voor extreem weer. Dat gezegd zijnde: het is wel in staat mensen te helpen moeilijke periodes te overleven. We zullen het steeds meer nodig hebben. Alleen is het enkel toegankelijk voor mensen die het zich kunnen permitteren. Letterlijk miljarden mensen op deze planeet zullen hoogstwaarschijnlijk nooit toegang hebben tot airconditioning. Mensen die buiten moeten werken, zoals in de bouw of op het land, hebben er niets aan.

Tijdens de coronacrisis liepen mensen met essentiële beroepen veel meer gevaar. Wordt dit een traditioneel verhaal waarbij de rijken amper last ondervinden en de armen lijden?

Goodell: Ik noem het zelf het verschil tussen de cool en de dammed. De meest kwetsbare mensen voelen de warmte het eerst. Niet alleen bouwvakkers en pakjesbezorgers, maar ook mensen met een slechte gezondheid, jonge kinderen en zwangere vrouwen. We blijven allemaal kwetsbaar natuurlijk. Zelfs mensen met een geweldige airco en een extra batterij voor bij een stroompanne ondervinden last. In die hitte is het voor mij al een opgave om even de post buiten te gaan halen. Dit treft ons allemaal.

U maakte een andere ongemakkelijke vergelijking met de coronacrisis: toen vonden we het normaal dat duizenden mensen stierven aan het virus, straks wennen we aan de hittedoden.

Goodell: Onlangs toonde een nieuwe studie dat er in Europa vorig jaar zo’n 62.000 mensen gestorven zijn door de hitte. Ik ben bang dat we daar straks niet meer van opkijken. Dan gaan we de zomer zien als de tijd van het jaar waarin er zoveel mensen sterven. We vergeten dat we dit extreem klimaat natuurlijk zelf hebben gecreëerd. Het is goed dat we de kracht hebben om ons aan te passen aan nieuwe omstandigheden, maar dat kan ook omslaan in zo’n akelige realiteit.

De Amerikaanse president Joe Biden kwam met ambitieus klimaatbeleid, en ook de Europese Unie is in actie geschoten. Bent u vandaag hoopvoller dan twintig jaar geleden?

Goodell: Twintig jaar geleden maakte ik weleens de grap dat ik schreef over iets dat vergelijkbaar is met het seksleven van een of ander obscuur diertje. Het kwam raar over om je te specialiseren in iets waarin zo weinig mensen geïnteresseerd waren. Vandaag praat daarentegen iedereen erover. We houden rekening met het klimaat als we verhuizen of willen investeren. Een andere omwenteling is de ontwikkeling van hernieuwbare energie als wind en zon. Twintig jaar geleden waren daar subsidies voor nodig, vandaag zijn het de allergoedkoopste energiebronnen. In peilingen geven mensen ook aan dat ze het klimaat een belangrijk thema vinden, maar we zien – en dat stemt mij somberder – in de VS en deels ook in Europa dat dit thema terechtgekomen is in de culture wars. Voor de Republikeinse partij is klimaatverandering een deel van een geloofssysteem dat samenhangt met transgenderrechten en de strijd van de LBGTQ+-beweging. Alleen woke liberals zijn daarmee bezig. Ze negeren ook vaak wetenschappelijke bewijzen, zoals de antivaxers dat tijdens corona deden. Wij waren toen allemaal domoren die een chip ingeplant kregen van Bill Gates. Het is onmogelijk te discussiëren met mensen die daarin geloven.

Tot slot: de Texaanse gouverneur Greg Abbott kwam onlangs met een wet die steden verbood verplichte drinkpauzes en andere voorzorgsmaatregelen te eisen voor buitenwerkers zoals bouwvakkers. Waarom, in hemelsnaam?

Goodell: Hij deed dat te midden van de warmste hittegolf ooit. De argumenten waren economisch: mensen horen geen extra pauzes te nemen, maar hard te werken. Dit soort machismo bestaat al langer in Texas: wij zijn stoere cowboys die wel tegen de hitte kunnen. Het heeft ook een raciaal kantje: de meeste van die arbeiders zijn Mexicanen en andere immigranten. Abbott wil zich graag profileren als iemand die streng voor hen is, zeker als hij ziet dat progressievere steden als Austin die mensen net willen helpen. Het is een beetje wat er ook over de gruwelijkste beslissingen van Donald Trump werd gezegd: the cruelty is the point. Ik vrees echt dat het dat is.