‘Een door oorlog verwoest land kun je heropbouwen. Een ontspoord klimaatsysteem niet’

Voor het klimaat is het ‘vijf over twaalf’, zegt meteoroloog en oceanoloog Mojib Latif. Aan oplossingen is er nochtans geen gebrek, en aan geld daarvoor evenmin. Politici durven alleen geen onpopulaire maatregelen treffen. Latif denkt te weten hoe ze dat toch kunnen doen. ‘Met positieve boodschappen kun je een omwenteling teweegbrengen. Nu gaat het altijd maar over wat mensen zullen moeten opgeven.’

Klimaatwetenschapper Mojib Latif (67) is professor aan GEOMAR, het centrum voor oceaanonderzoek in Kiel (Duitsland). Al decennia waarschuwt hij voor de gevolgen van de opwarming van de aarde.

Als u het over de klimaatcrisis en de toekomst van de mensheid hebt, schippert u ‘tussen de apocalyps en hoop’, hebt u eens geschreven. Waar bevindt u zich op dit moment?

Mojib Latif: Ik word verscheurd. Enerzijds vertelt de zuivere wetenschap mij dat de wereld er niet goed voor staat. De concentratie van het broeikasgas CO2 in de atmosfeer neemt nog altijderg snel toe, ondanks het klimaatakkoord van Parijs en ondanks alle alarmerende rapporten van het Klimaatpanel van de Verenigde Naties (IPCC). Anderzijds gebeuren er altijd weer zaken die niemand op voorhand geloofd had.

Hoe bedoelt u?

Latif: Het klimaat van de toekomst wordt niet enkel door keerpunten in de meteorologie bepaald. Er zijn ook sociale keerpunten, die een plotse verbetering van het klimaatbeleid kunnen teweegbrengen. Om die keerpunten te verwezenlijken, hoeft niet iedereen het eens te zijn. Een kritische massa volstaat, en volgens mij hebben we die al.

Hebt u het dan over de vele jongeren die op straat komen voor het klimaat, zoals Greta Thunberg?

Latif: ‘Bijvoorbeeld, maar zij zijn niet de enigen. De druk vanuit de zakenwereld en de financiële sector neemt ook toe. We merken stilaan allemaal dat de klimaatcrisis ook een economische crisis en een veiligheidscrisis is, net zoals er verbanden bestaan tussen de klimaatcrisis en de pandemieën. Die boodschap is intussen aangekomen, zelfs in de hoogste machtsorganen.’

U hebt zopas een boek uitgebracht waarin u zich niet optimistisch toont. ‘De mensheid staat intussen aan de rand van het ravijn’, schrijft u, en de realiteit lijkt dat te bevestigen. In India en Pakistan worden recordtemperaturen van bijna 50 graden Celsius opgetekend en het bosbrandseizoen in het westen van de Verenigde Staten is uitzonderlijk vroeg en hevig begonnen. De Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) gaat ervan uit dat de volgende vijf jaar nog warmer worden dan de voorbije vijf jaar.

Latif: Voorbeelden zijn er inderdaad genoeg. Toch heb ik hoop, anders had ik mijn boek nooit kunnen schrijven. Maar we moeten ons voorbereiden. De tijd die we hebben om het grootste onheil af te wenden, wordt alsmaar korter. We hebben veel te lang gewacht en daarom is het al vijf over twaalf.’

U schrijft dat de oplossing voor het probleem ‘uiterst eenvoudig’ is. ‘We moeten gewoon ons verstand volgen en de mogelijkheden die voorhanden zijn benutten.’ Als het zo gemakkelijk is, waarom gebeurt het dan niet?

Latif: Aan oplossingen geen gebrek, aan geld trouwens ook niet en al helemaal niet aan energie. Een van de grootste problemen is dat duurzaam geproduceerde goederen goedkoper zouden moeten zijn dan niet duurzaam geproduceerde goederen. Die laatste worden echter nog altijd sterk door de staat gesubsidieerd. Het gaat dan over fossiele energiebronnen, intensieve landbouw of de industrie. Hele sectoren profiteren van het feit dat ze de ecologische kostprijs van hun producten niet zelf hoeven te dragen. Zo kan het niet verder.’

Hoe zou u daar verandering in brengen?

Latif: Wie het milieu schade berokkent, moet voor de kosten opdraaien. We kunnen belastingen en invoertaksen heffen op niet duurzaam geproduceerde goederen. Dat zou bijvoorbeeld China dwingen om zijn industrie, die nu extreem veel CO2 produceert, drastisch om te vormen. China overspoelt de markt met vuile producten, die we gewoonweg niet meer zouden mogen kopen.

Waarom handelt de wereld zo langzaam tegenover haar nijpendste probleem?

Latif: We leven in een tijd die door crisissen is gevormd: 9/11, de oorlogen in Afghanistan en Irak, de kredietcrisis, de eurocrisis, de vluchtelingengolven, en nu ook nog een pandemie en de oorlog in Oekraïne. Die crisissen trekken alle aandacht weg van de verschrikkingen die ons op lange termijn te wachten staan, zoals de klimaatopwarming of het uitsterven van plant- en diersoorten. Alleen: naeen pandemie kun je de economie opnieuw opbouwen. Ook een door oorlog verwoest land kun je heropbouwen. Maar bij een ontspoord klimaatsysteem kun je dat niet. Ook uitgestorven diersoorten keren nooit terug. De onkunde om op lange termijn te denken, lijkt in de menselijke natuur te liggen.

In 1988 waarschuwde uw promotor, Nobelprijswinnaar Klaus Hasselmann, dat de opwarming van de aarde al binnen 30 jaar onomkeerbaar kan zijn. In datzelfde jaar werd het IPCC-klimaatpanel van de Verenigde Naties opgericht, omdat steeds meer landen begrepen dat er iets moest gebeuren. Dat heeft nergens toe geleid. Meer dan de helft van de totale CO2-uitstoot die ons nu het leven zuur maakt, kwam pas na 1990 in de atmosfeer.

Latif: Ja, sindsdien is het hek pas echt van de dam. Veel landen die tot dan toe relatief weinig CO2 produceerden, begonnen plots enorme massa’s uit te stoten, met China op kop. Anno 2020 heeft China een aandeel van 31 procent in de wereldwijde uitstoot. Dat konden we in 1990 moeilijk voorspellen. In Europa is de uitstoot geleidelijk teruggelopen, maar ook veel te langzaam en bijlange niet in de mate waarin het nodig is. Zelfs in de VS vermindert de uitstoot intussen.

Hebt u, in uw rol als klimaatcommunicator, gedacht dat alles wel op zijn pootjes zou terechtkomen als u de feiten gewoon op tafel legde?

Latif: Absoluut. Wij dachten de wetenschap meteen in beleid zou worden omgezet. Dat is de grote vergissing die we als wetenschappers hebben begaan hebben. Maar er valt ons niet te verwijten dat we onvoldoende gecommuniceerd hebben. We hebben het thema al decennia bovenaan de internationale politieke agenda gezet. Als wetenschappers kunnen we informatie ter beschikking stellen en opties voorstellen, maar het is de taak van politici om beslissingen te nemen. Helaas hebben zij nog niet de juiste conclusies getrokken.

Hoe kunnen zij het beter doen?

Latif: Het is voor politici erg moeilijk om voor noodzakelijke, maar onpopulaire maatregelen een maatschappelijk draagvlak te vinden. Milieubelastingen, koolstoftarifering, verbodsbepalingen: politici moeten opletten dat ze de mensen niet altijd maar lastigvallen. Het is veel beter als mensen merken dat ze zelf ook kunnen profiteren van klimaatmaatregelen. Met geld uit een klimaatfonds kun je ook woningen van sociaal zwakkeren helpen isoleren, of een school renoveren.

Veel mensen ervaren een oproep tot duurzaamheid als een aanval op hun levensstijl. Hoe zou u die perceptie tegengaan?

Latif: Door de boodschap beter in te kleden en de voordelen naar voren te schuiven. Een lagere maximumsnelheid op de autosnelweg zou levens redden, files vermijden, geld besparen en de uitstoot terugdringen. Dat is toch geweldig. Een autovrij stadscentrum is rustig en groen. Er is ruimte en er is zuivere lucht. Er is plaats om te flaneren en om op een terrasje te zitten. Wie kan daar tegen zijn? Ik ben vandaag met de fiets naar dit interview gekomen. Ben ik daardoor iets kwijtgeraakt? Neen, ik was buiten en ik heb bewogen, dat is goed voor mijn gezondheid en voor die van de planeet. We moeten met positieve boodschappen een omwenteling teweegbrengen. Nu gaat het debat hier altijd maar weer over wat we zullen moeten opgeven en wat er niet meer zal mogen in de toekomst.

Hoe vaak krijgt u te maken met critici die geloven dat ze de bevindingen van de klimaatwetenschap in een e-mail van vijf zinnen kunnen weerleggen?

Latif: Elke dag. Enkele zijn niet beledigend, andere juist enorm en sommige zelfs racistisch. Daarom ben ik niet actief op sociale media. Ik heb geen zin in shitstorms.

Veel jongeren reageren angstig of vertwijfeld op de klimaatcrisis. Ze hebben het gevoel dat hun toekomst hun wordt ontnomen. Hoe spreekt u hen aan als klimaatwetenschapper?

Latif: Van hen krijg ik ook berichten. Ik probeer die angst weg te nemen en hun altijd duidelijk te maken dat we het zelf in de hand hebben. We kunnen niet vermijden dat het warmer wordt, maar hoé warm het wordt, hangt af van ons gedrag in de toekomst. Ik probeer de mensen duidelijk te maken dat de wereld niet vergaat, ook als we de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs niet halen. Ik wil de zaken niet mooier voorstellen dan ze zijn, maar de wereld zal niet plots stoppen met draaien als de temperatuur met anderhalve graad omhooggaat. We zullen niet allemaal plotseling doodvallen. We moeten opletten met onze waarschuwingen en de zaken niet te veel opblazen. Dat geldt ook voor de media. We moeten erop letten dat we niet alleen maar doemscenario’s communiceren, maar ook een positief toekomstbeeld schetsen.

Hoe realistisch is het dat we de klimaatdoelstellingen van Parijs nog halen?

Latif: We zullen de opwarming van de aarde niet kunnen beperken tot anderhalve graad Celsius. Twee graden is wel haalbaar en dat zou ook al een topresultaat zijn. Maar dan moet er wel nu actie worden ondernomen. De houding van China is compleet onaanvaardbaar. Het wil zijn maximale uitstoot pas kort voor 2030 bereiken. China moet nu beginnen met de afbouw van zijn CO2-uitstoot. Economische druk in de vorm van antidumpingregels kan daarbij helpen.

De CO2-concentratie in de atmosfeer bedraagt nu ongeveer 421 deeltjes per miljoen. Dat is 50 procent meer dan voor de industrialisering en het hoogste punt in de laatste drie miljoen jaar. Toch is er van een complete ommekeer in het CO2-beleid nog altijd geen sprake. Tempert dat uw optimisme niet?

Latif: Zolang het mogelijk is om de opwarming in te perken, moeten we daarvoor strijden. Werkelijk elke tiende van een graad telt. Als het ons uiteindelijk niet lukt, dan is dat maar zo. Als het voorbij is, is het voorbij. Fysisch gezien is er niets dat ons tegenhoudt om de opwarming nog af te remmen.

Kunnen we de opwarming nog terugdraaien, al was het maar een beetje?

Latif: Nee, dat is niet mogelijk. CO2 blijft eeuwenlang in de atmosfeer hangen. Zelfs als we de jaarlijkse uitstoot in de toekomst aanzienlijk naar beneden krijgen, zal de totale hoeveelheid CO2 in de atmosfeer gewoon blijven stijgen. We kunnen de opwarming niet terugdraaien, we kunnen ze alleen stoppen. Om de temperatuurstijging onder de twee graden te houden, mogen we vanaf ongeveer 2050 geen CO2 meer uitstoten.

Zullen we in de toekomst met technologische snufjes CO2 weer uit de lucht kunnen halen?

Latif: Volgens mij niet. Het is volledig onbekend hoe duur dergelijke installaties precies zullen zijn, hoeveel energie ze nodig zullen hebben en hoeveel CO2 ze werkelijk onschadelijk kunnen maken. Het scenario van de negatieve uitstoot, waarbij die installaties zouden moeten helpen, is in werkelijkheid een onberekende gok met de toekomst. Ik vind dat je met de toekomst niet mag gokken. We moeten onze CO2-uitstoot naar beneden krijgen. Nu.

Marco Evers

©Der Spiegel / vertaling Dries Blontrock