‘Earth Overshoot Day: waarom het potentieel van de landbouwer onbenut blijft’

Earth Overshoot Day noopt tot het aanpassen van huidig wetgevend kader, zegt Emma Van Steenweghen, innovatieconsulent Circulaire Economie bij de Boerenbond. ‘Ik roep de toekomstige Vlaamse regering op om landbouwers zo snel mogelijk een helder en aantrekkelijk kader te bieden voor een circulaire bio-economie.’

Dit jaar valt Earth Overshoot Day op 1 augustus. Dat is de datum waarop alle grondstoffen die de
wereld produceert op één jaar (vroegtijdig) zijn opgesoupeerd door ons. Voor België viel die datum al
op 23 maart. Slechts een handvol landen – waaronder Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten –
doen slechter. Klimaatverandering stelt onze maatschappij dan ook voor verschillende grote uitdagingen.

Eén van de manieren om die uitdagingen aan te pakken is het aanboren van het potentieel van de circulaire bio-economie, waar dezelfde grondstoffen meermaals worden hergebruikt. Vandaag is de globale economie eerder lineair. Overschakelen naar een circulaire bio-economie vergt flinke inspanningen: niet alleen van de landbouw, maar ook van andere sectoren die streven naar circulariteit.

Afval omzetten in nieuwe materialen krijgt de voorkeur ten opzichte van het delven van nieuwe grondstoffen. Zo gaat de verwerkende industrie bijvoorbeeld op zoek naar biogebaseerde grondstoffen om hun fossiele grondstoffen te vervangen. Deze transitie is noodzakelijk voor de gezondheid van de planeet, bovendien streven Vlaanderen en Europa met dit model ook naar een economische meerwaarde. Elke ondernemer is toch op zoek naar optimale efficiëntie voor een voordelige bedrijfseconomische situatie? Kunnen landbouwers, als belangrijke spelers in de bio-economie, ook de transitie naar circulariteit verwezenlijken?

Natuurlijk kunnen ze dat, want de landbouw is al van oudsher circulair. De combinatie van dierlijke en
plantaardige productie zorgt voor het efficiënt inzetten van gewasresten als veevoeder of mest als
gewasbemesting. Ook andere kringlopen worden gesloten op boerderijen om de productie te optimaliseren.

Denk aan het opwekken van energie met zonnepanelen op stallen, het hergebruiken van regenwater en het omzetten van gewasresten in compost. Zo zijn boeren niet alleen producenten, maar ook afnemers van hun eigen grondstoffen.

Ze kunnen ook grondstoffen genereren voor andere bedrijven die wensen af te stappen van fossiele grondstoffen. Als het teeltplan het toelaat, zouden landbouwers hennep kunnen telen voor de bouwsector, of mierikswortel voor de cosmetische sector. Circulaire bio-economie binnen de landbouwsector draait dus niet alleen om duurzame voedselproductie, maar kan veel breder bekeken worden als dat met een zekere durf voor ondernemerschap is.

Da’s niet alles. Landbouwers zijn ook in staat om gewasresten te gebruiken voor andere doeleinden, zonder de voedselproductie te verstoren. Het project Waste2Func haalt het zetmeel uit verschillende afvalstromen, zoals aardappelschillen, en vormt die om tot componenten voor schoonmaakmiddelen.

Of met groenteafval kan verpakkingsmateriaal voor diezelfde groenten gemaakt worden. Ook
groenten en fruit van een mindere kwaliteitsklasse kunnen gevaloriseerd worden door er soepen en sappen van te maken.

Zo gaat bijvoorbeeld het ZeroW-project voedselverspilling tegen. De landbouwer beslist opnieuw zelf of die dat liever op lokale, regionale, nationale of zelfs globale schaal onderneemt. Wie geen tijd heeft om de nevenstromen zelf te verwerken, kan die verkopen aan grotere industriële partners die op zoek zijn naar biogebaseerde alternatieven. Zo is er voor ieder wat wils.

In de praktijk merken we echter te veel struikelblokken, zoals de variatie van nevenstromen in tijd, in volume maar ook in kwaliteit. Denk bijvoorbeeld aan boerderijcompostering: een dankbare manier om reststromen van plantaardige oorsprong zoals maaisel of afgekeurde gewassen en vruchten op te waarderen tot meststoffen. Helaas is boerderijcompostering niet toegelaten vanuit de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) en laat een omkadering al jaren op zich wachten. Moeilijk, maar niet onmogelijk, om hier een duurzame ketensamenwerking mee op te zetten. Dan zijn er ook nog heel wat regels en wetten die het niet zo gemakkelijk toelaten om afvalstof als grondstof te gebruiken.

Concreet? Landbouwers moeten zich ook houden aan de kalender opgelegd door de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), hetgeen niet altijd in het voordeel is van het gebruik van stalmest. Verder mag water van waterzuiveringsstations niet worden hergebruikt vanwege het voorzorgsprincipe m.b.t. PFAS. Ook raken vergunningen voor vergisters en waterbekkens nabij landbouwpercelen moeilijk goedgekeurd – grotendeels vanwege nog steeds geen goedgekeurd stikstofbeleid op Vlaams niveau, maar ook de reeds bestaande regelgeving m.b.t. vergunningen is complex en stringent. Al die drempels staan in de weg van circulaire landbouweconomie.

Bijzonder jammer. Want er zijn heel wat verschillende voordelen: de duurzaamheid van (landbouw)bedrijven verhoogt, en er zijn kostenbesparingen, inkomensdiversificatie en een verhoogde veerkracht van de bedrijven. Het draait allemaal om samenwerking met verschillende stakeholders, creativiteit en een gezonde dosis ondernemerschap.

Samen met een stimulerend wetgevend kader en bewustwording bij consumenten liggen er heel wat mogelijkheden op tafel, waar de landbouwsector de basis kan vormen voor de circulaire bio-economie die we allen nastreven. Dat is precies wat onze planeet nodig heeft. En in plaats van een wijzende vinger, verdienen onze landbouwers op tijd en stond een schouderklopje.

Daarom roep ik op deze symbolische Earth Overshoot Day de toekomstige Vlaamse regering op om
landbouwers zo snel mogelijk een helder en aantrekkelijk kader te bieden voor een circulaire bio-economie.

Enkel zo kan de landbouwer hierin een katalysator zijn. Enkel zo kan ze samen met de verwerkende industrie economische meerwaarde creëren. Enkel zo benutten we een oplossing die voor de hand ligt – om Earth Overshoot Day beetje bij beetje naar een datum later in het jaar te laten vallen.