‘Rampenkapitalisme bestaat, maar bosbranden maken geen deel uit van een complot’

Voor de extreme weerfenomenen deze zomer vallen in de hoek van zogenaamde klimaatsceptici wel erg bizarre alternatieve verklaringen te horen, tot ruimtelasers toe.

Klimaatverandering is deze zomer een opvallend heet hangijzer. Ontsporende oceaantemperaturen en krimpend zuidpoolijs, bosbranden op de eilanden Rhodos (Griekenland) en Maui (Hawaï), hitterecords rond de Middellandse Zee – dat de huidige klimaatverandering verschillende van die extreme weerfenomenen beïnvloedt, staat buiten kijf. Op sociale media is echter niet iedereen het daarmee eens. Voor zowel het extreme weer zelf als voor de mediaberichtgeving errond kijkt een clubje klimaatonkenners liever naar alternatieve verklaringen. Complotdenken is daarbij nooit ver weg.

‘De metingen zijn anders’

De maand juli was in ons land exemplarisch voor een ouderwetse Belgische kwakkelzomer. Tegelijkertijd werden in het zuiden van Spanje, Frankrijk, Griekenland en Italië verschillende hitterecords gebroken. Klimaatontkenners hebben een afwijkende verklaring voor die recordtemperaturen: ze beweren dat er nu ‘anders gemeten wordt dan vroeger’. Niet langer onder thermometerhutten op 2 meter hoogte, bijvoorbeeld, maar op de grond, waar temperaturen altijd hoger liggen.

Maar dat klopt niet. Het verhaal is gebaseerd op een welbepaalde kaart van het European Space Agency (ESA), het ruimtevaartagentschap dat inderdaad met satellieten de grondtemperaturen op aarde meet. Die cijfers liggen altijd een stuk hoger dan de officiële temperatuurmetingen in weerstations. De bewuste ESA-kaarten kleurden tijdens de zuiderse hittegolf logischerwijs bloedrood tot zwart, en werden door sommige media daadwerkelijk als illustratie bij artikels gebruikt. Maar de temperatuurrecords zelf kwamen gewoon uit de gebruikelijke meteorologische weerstations. Van ‘anders meten’ was dus geen sprake.

‘De pers liegt’

Vaak werd gefoeterd dat de voorspelde temperaturen niet overeenstemden met wat er daadwerkelijk gemeten werd, of dat de nieuwsmedia gewoon ronduit logen over de hitterecords. Het was een populaire praktijk onder klimaatsceptici om voorspelde maximumtemperaturen voor bepaalde eilanden in de Middellandse Zee te contrasteren met de temperatuur die dezelfde dag in weerapps of op andere websites weergegeven stond. ‘Hoezo, er was 48 graden Celsius voorspeld in Sicilië? In Palermo is het vandaag maar 35 graden!’, klonk het dan. Los van het feit dat niet elke weerapp even betrouwbaar is en niet elke weersvoorspelling bewaarheid wordt – zoals iedereen wel al ervaren heeft – zijn er natuurlijk altijd grote temperatuurverschillen tussen havensteden zoals Palermo, dat profiteert van een verkoelende zeebries, en het Siciliaanse binnenland.

Tekenend was ook de ophef over een screenshot van de Franse nieuwszender CNews, dat een reportage maakte over de hitte op Corsica. Onderaan het scherm stond dat er een nieuw temperatuurrecord van 42 graden was opgemeten op het eiland. Maar toevallig kwam net op dat moment een apotheek in beeld, waarvan het uithangbord een temperatuur van slechts 32 graden aangaf. ‘Zie je wel’, klonk het, ‘de pers verzint gewoon maar iets!’ De beelden van de apotheker waren echter archiefbeelden, de dag voordien opgenomen aan de kust, terwijl de recordmeting dateerde van een dag later, opnieuw in het binnenland.

Een ander hardnekkig verhaal is dat ‘de media’ recent de temperatuurkaarten in weerberichten zouden aangepast hebben. Frisgroene kleuren zouden zijn ingeruild voor een schaal van oranje tot rood. Er circuleren heel wat collages die zogenaamd ‘oude, normale’ weerberichten contrasteren met ‘nieuwe, bangmakende’ versies. Maar dat knip-en-plakwerk is misleidend. Vaak vergelijkt het weerberichten van andere tv-zenders, die sowieso elk hun eigen huisstijl hebben, of gaat het om weerkaarten waarvan de ene het weertype en de andere de temperatuursvoorspelling visualiseert.

Allemaal steekhoudende verklaringen, maar een opgehitste groep gelooft liever dat de pers gewoon ‘angstporno’ over het klimaat verkoopt om de burger bang te maken – hetzij voor clicks, hetzij ‘in opdracht van de overheid’. Het is een discours dat ook tijdens de coronapandemie echode in bepaalde kringen: dat virusje was niet zo erg, de pers overdreef gewoon. Het is dan ook niet verrassend dat de luidste online influencers onder de coronasceptici van enkele jaren geleden grotendeels verveld zijn tot klimaatsceptici.

‘Bosbranden zijn aangestoken’

Vooral het verband tussen bosbranden en klimaatopwarming is al jaren een twistpunt in wat grotendeels een dovemansdiscussie blijft. Vaak valt te horen dat de verwoestende branden aangestoken zijn ‘en dus niet veroorzaakt zijn door klimaatverandering’. Maar die redenering is onzinnig.

Een warmer of droger klimaat maakt niet dat bossen of graslanden spontaan in brand schieten: er is nog altijd een vonk nodig, gaande van een blikseminslag over een menselijk ongeluk tot opzettelijke brandstichting. Klimaatverandering schept alleen betere omstandigheden voor woedende bosbranden: een langer brandseizoen bijvoorbeeld, of een drogere omgeving waarin het vuur minder snel spontaan uitdooft.

Nog een stapje verder gaan complotdenkers die beweren dat branden opzettelijk aangestoken worden om een soort tabula rasa te maken voor een andere invulling. Over de branden op Rhodos, waar tal van hotels geëvacueerd werden en in vlammen opgingen, circuleerde bijvoorbeeld het verhaal dat in het afgebrande bosgebied nu ‘een windmolenpark zou komen’. In werkelijkheid waren er helemaal geen windmolens gepland.

De brand op het Hawaïaanse eiland Maui zou dan weer een samenzwering zijn van een ‘elite’ die goedkoop gronden wou kunnen opkopen van de lokale bevolking. Er waren lijstjes van beroemdheden van wie het huis gespaard was gebleven, zoals dat van de Obama’s. Verdacht? Niet echt: de woning van de Obama’s ligt op Oahu, een ander eiland op tientallen kilometers van Maui. In de extreemste vorm geloven sommigen zelfs dat bosbranden worden aangestoken door direct energy weapons, een soort lasers uit de ruimte.

Komkommertijd

In de zomerse komkommertijd is er, bij gebrek aan hard politiek nieuws, in de pers sowieso meer aandacht voor het weer. Maar de uitleg dat klimaatverandering een rol speelt bij extreem weer, werkt bij sommige lezers als een rode lap op een stier. A priori is die scepsis zelfs niet zo onterecht: niet elke storm is abnormaal en niet alle weerfenomenen zijn een op een te linken aan een wijzigend klimaat.

Bovendien bestaat er wel degelijk een kans dat het door brand verwoeste gebied in Hawaï het slachtoffer wordt van ‘rampenkapitalisme’: een private sector die profiteert van calamiteiten en van de onzekerheid die zo’n crisis met zich meebrengt.

De misvatting die complotdenkers daarbij maken, is het omwisselen van oorzaak en gevolg, waarin elke grote gebeurtenis – van de coronapandemie tot bosbranden – slechts een etappe is binnen een uitgekiend stappenplan. En voor wie eenmaal die mindset aanneemt, zijn blijkbaar ook ruimtelasers die bosbranden aansteken een plausibel scenario.