2023 warmste jaar ooit: ‘Eenvoudige glimp van rampzalige toekomst’

Het jaar 2023, sinds dinsdag geboekstaafd als het warmste jaar ooit, is een “eenvoudige glimp van de rampzalige toekomst die ons te wachten staat als we nu niet handelen”. Dat heeft Stéphane Dujarric, de woordvoerder van VN-secretaris-generaal Antonio Guterres, laten optekenen.

Volgens de zegsman moeten we antwoorden op de recordtemperaturen door “revolutionaire daden”.

Ondanks alles denkt Guterres wel dat het ergste nog kan vermeden worden, luidde het.

De Europese klimaatdienst Copernicus meldde dinsdag dat vorig jaar het warmste was sinds het begin van de metingen.

De wereldwijde gemiddelde temperatuur bedroeg 14,98 graden Celsius. Dat is 0,17 graad Celsius warmer dan in het vorige recordjaar 2016. Ten opzichte van het pre-industriële niveau van 1850 tot 1900 was het 1,48 graad Celsius warmer.

Klimaatextremen van het voorbije jaar

2023 was het warmste jaar sinds het begin van de metingen. Dat meldt de Copernicus Climate Change Service (C3S) dinsdag. Een verklaring voor de ongewone hoge luchttemperaturen ziet het aardobservatieprogramma van de Europese Unie in de ongekend hoge zeeoppervlaktetemperaturen in de oceaan, die op hun beurt veroorzaakt worden door de stijgende concentraties aan broeikasgassen in de atmosfeer, de weerfenomenen La Niña en El Niño en mariene hittegolven.

In zijn klimaathoogtepuntenrapport voor het jaar 2023 (‘2023 Global Climate Highlights report’) brengt de C3S de klimaatextremen van het voorbije jaar in kaart. Uit temperatuurgegevens die teruggaan tot 1850, blijkt dat 2023 het warmste kalenderjaar ooit was. De wereldwijde gemiddelde temperatuur bedroeg het voorbije jaar 14,98 graden Celsius. Dat is 0,17 graad Celsius warmer dan in het vorige recordjaar 2016. Ten opzichte van het pre-industriële niveau van 1850 tot 1900 was het 1,48 graad Celsius warmer.

In 2023 steeg de wereldwijde gemiddelde temperatuur zelfs meer dan de wetenschappers van de C3S verwacht hadden.

“Naar alle waarschijnlijkheid hebben we net het warmste jaar uit onze geschiedenis achter de rug, en misschien wel een van de warmste jaren of het warmste jaar van de laatste 100.000 jaar”, benadrukte C3S-directeur Carlo Buontempo dinsdag op een persconferentie. “Dat betekent eigenlijk dat onze steden, onze wegen, onze monumenten, onze boerderijen, in feite alle menselijke activiteiten nooit te maken hebben gehad met zo’n warm klimaat. Er waren simpelweg geen steden, geen boeken, geen landbouw of gedomesticeerde dieren op deze planeet toen de temperatuur voor het laatst zo hoog was.”

In 2023 was het voor het eerst elke dag van het jaar minstens 1 graad Celsius warmer dan het pre-industriële niveau van 1850 tot 1900. Op bijna de helft van de 365 dagen van het jaar was het minstens 1,5 graad Celsius warmer. Op 17 en 18 november was het zelfs meer dan 2 graden Celsius warmer: nog een primeur.

Dat betekent echter niet dat de grenzen die vastgelegd zijn in het Klimaatakkoord van Parijs in 2015, dat de ambitie vastlegde om de opwarming te beperken tot 2 graden en liefst tot 1,5 graad Celsius, overschreden zijn. Daarin hanteert men immers gemiddelde temperatuurverschillen over periodes van tien tot twintig jaar.

Moeten beleidsmakers de 1,5 graaddoelstelling dan maar laten varen? “Absoluut niet”, zei Samantha Burgess, adjunct-directeur van C3S, stellig op de persconferentie. “We zullen waarschijnlijk 1,5 graad Celsius overschrijden: dat is de fundamentele fysica van het systeem”, vervolgde ze. “De realiteit is echter dat elke fractie van een graad telt. We weten dat hoe warmer de atmosfeer is, hoe warmer ons klimaat is, hoe intenser en frequenter extreem weer is.”

Van juni tot en met december was het elke maand warmer dan de overeenkomende maanden van elk vorig jaar, blijkt verder nog uit het rapport. Juli en augustus gaan de geschiedenisboeken in als de warmste maanden die ooit geregistreerd zijn. Een verklaring voor de ongewoon hoge luchttemperaturen vormen de ongekend hoge zeeoppervlaktetemperaturen in de oceaan, legt de C3S uit. Die worden dan weer veroorzaakt door de voortdurend stijgende concentraties van broeikasgassen, die volgens de C3S en de Copernicus Atmosphere Monitoring Service (CAMS) in 2023 de hoogste niveaus bereikten die ooit in de atmosfeer gemeten zijn.

Ten opzichte van 2022 nam het gehalte aan koolstofdioxide (CO2) met 2,4 deeltjes per miljoen (ppm) toe tot 419 ppm. Het gehalte aan methaan (CH4) steeg met 11 deeltjes per miljard (ppb) tot 1.920 ppb. 

Een andere drijvende kracht achter de ongekend hoge zeeoppervlaktetemperaturen is een patroon dat de El Niño Southern Oscillation (ENSO) genoemd wordt. Bij dat patroon schommelen de temperaturen in het centrale en oostelijke deel van de Stille Oceaan tussen koelere (La Niña) en warmere (El Niño) omstandigheden dan gemiddeld. Dat heeft een invloed op de temperaturen en het weer over de hele wereld. La Niña kwam begin 2023 tot een einde.

De Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) verklaarde dat El Niño in juli van start is gegaan. Maar ook zonder El Niño zou 2023 een uitzonderlijk jaar geweest zijn, benadrukte Burgess op de persconferentie.

In de oceaan werden immers sinds april recordbrekende temperaturen gemeten, dus lang voor El Niño van start ging.  En ook buiten het centrale en oostelijke deel van de Stille Oceaan droegen hoge zeeoppervlaktetemperaturen bij aan de records in 2023: mariene hittegolven kwamen onder meer voor in de Middellandse Zee, de Golf van Mexico en de Caraïbische Zee, de Indische Oceaan en het noorden van de Stille Oceaan, en het noorden van de Atlantische Oceaan. “2023 was een uitzonderlijk jaar waarin klimaatrecords als dominostenen over elkaar tuimelden”, besluit Burgess in het rapport. “De extremen die we de afgelopen maanden hebben waargenomen, laten op dramatische wijze zien hoe ver we af staan van het klimaat waarin onze beschaving zich ontwikkelde”, treedt Buontempo haar bij.

“Als we onze portefeuille met klimaatrisico’s succesvol willen beheren, moeten we onze economie dringend koolstofvrij maken terwijl we de klimaatgegevens en -kennis gebruiken om ons voor te bereiden op de toekomst.”