Hoe ecologisch zijn de voetbaltruitjes van de Rode Duivels?

Voetbaltruitjes die gemaakt zijn van plastic uit de oceaan: het klinkt ecologisch. In werkelijkheid is er weinig groen aan de ambities van Adidas of aan de truitjes van onze Rode Duivels. Dat blijkt uit onderzoek van de Duitse krant Die Zeit.

Voor het wereldkampioenschap voetbal in Qatar ontwikkelde Adidas voetbaltruitjes van ‘oceaanplastic’. Het merk werkte daarvoor samen met de ngo Parley for the Oceans. Onder meer België, Duitsland, Argentinië, Japan en Spanje spelen in Parley Ocean Plastic. En ook supporterstruitjes van de Rode Duivels blijken polyester uit oceaanafval te bevatten.

‘Als federatie zijn we blij dat we dezelfde truitjes kunnen dragen als toplanden zoals Duitsland en Spanje, zowel qua design als techniciteit’, zegt accountmanager Cedric Medard van de Koninklijke Belgische Voetbalbond (KBVB). ‘Het feit dat Adidas shirts maakt van gerecycleerd materiaal strookt ook met onze duurzaamheidsprincipes, die we hoog in het vaandel dragen.’ Maar hoe duurzaam zijn de truitjes echt? Dat zocht een team van Duitse journalisten uit voor Die Zeit.

Strandjutters of oceaanopruimers?

De eerste vraag is of het echt om plastic uit de oceaan gaat. De Duitse journaliste Greta Taubert reisde af naar de Malediven, waar Parley for the Oceans de oceaan wil redden. Daar leerde ze dat ‘oceaanplastic’ een nogal vage term is. Zo worden ook petflessen langs de kustlijn die de zee dreigen te bereiken als oceaanplastic beschouwd.

Heel problematisch lijkt Taubert dat niet te vinden. ‘Ecologisch gezien maakt het geen verschil. Op veel eilanden van de Malediven is er geen goede afvalverwerking. Het is dus heel waarschijnlijk dat de flessen die Parley op de eilanden verzamelt, anders in zee zouden terechtkomen.’

Jeroen Dagevos van de milieu-ngo Plastic Soup Foundation is het daar niet helemaal mee eens. Om iets ‘oceaanplastic’ te mogen noemen, stelt hij, moet het plasticafval opgevist worden uit open zeeën. ‘Anders mag je niet beweren dat het om oceaanplastic gaat, en heeft het meer een symbolische waarde.’

Energie verkwisten

De organisatie Parley for the Oceans vindt het hoe dan ook ‘beter om met plastic in kustgebieden te werken’. Oprichter Cyrill Gutsch noemt dat evenzeer oceaanplastic, hoewel die term technisch gezien de lading niet dekt.

‘Het kost veel om plastic uit open zeeën op te halen’, zegt Gutsch. ‘Is het niet beter om plastic te ruimen op stranden, waar het uiteindelijk toch terechtkomt, dan veel energie – en brandstof – te verkwisten op zee? Het meeste plastic zinkt naar de bodem, daar kunnen we toch niet meer aan. We besteden beter onze energie aan het ruimen van plastic dat een directe bedreiging vormt voor het zeeleven in kustgebieden.’

Joost Dubois van de ngo The Ocean Clean-Up is het ermee eens dat het lastig en duur is om plastic uit de oceaan te halen en vervolgens te verwerken. En juist daarom vindt hij claims zoals die van Adidas zo problematisch. ‘Wie snel geld wil verdienen, zou producten kunnen maken van nieuw plastic, daar een enorme marge op nemen en ze als oceaanplastic verkopen.’

Ondanks zijn tegenstrijdige visie vindt Gutsch het een positieve evolutie dat er nu zo veel gediscussieerd wordt over oceaanplastic. ‘Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: minder plastic, meer bewustzijn. Deze competitiedrang zal ons alleen maar helpen.’

Niks uit de Malediven

Helaas, zeggen Taubert en de andere journalisten, begint het verhaal hier pas. Want het blijft de vraag waar dat plastic werkelijk vandaan komt. Tachtig procent van het gerecycleerde polyester, zo blijkt uit interne documenten van Adidas die de journalisten konden inkijken, komt helemaal niet uit de Malediven.

Een nieuw spoor brengt hen naar de Filipijnen. Daar treft journalist Sebastian Kempens kinderarbeid aan. Aan de poort van een inzamelaar voor Adidas staat nochtans een bord met ‘No child labour’. De inzamelaar erkent meteen dat het een leugen is. ‘Kinderen rapen inderdaad plastic flessen voor ons.’

Daarmee is het verhaal nog niet ten einde. Uit communicatie met Adidas blijkt dat de truitjes uit Thailand komen, een land waar de ngo Parley for the Oceans helemaal niet actief is. Daaruit concluderen de journalisten dat het aandeel plastic van Parley geen twintig procent is, maar nul.

‘Als dat waar is,’ besluit Gutsch in Die Zeit, ‘dan zal ik moeten aandringen op het ontslag van de verantwoordelijke leidinggevenden bij Adidas. Of ons partnerschap in twijfel trekken.’

Microplastics terug naar zee

Synthetische vezels staan erom bekend dat ze tijdens een wasbeurt microplastics afgeven. Uit wetenschappelijke studies blijkt dat gerecycleerde vormen van polyester, acryl en nylon schadelijker zijn dan zogenaamd ‘maagdelijk’ materiaal.

In Die Zeit noemt milieuwetenschapper Elke Fischer van de Universiteit van Hamburg het resultaat na een wasbeurt ‘indrukwekkend slecht’. Gemiddeld verliest een nieuw truitje 0,35 gram vezels in de eerste vijf wasbeurten in het lab. Uit verdere tests blijkt dat het over ongeveer 68.000 vezels gaat.

Per jaar reizen zo een half miljoen plastic microvezels naar de oceaan, of het equivalent van 50 miljoen plastic flessen, stelt de Ellen MacArthur Foundation, een organisatie die voor een circulaire economie ijvert. Tussen 2015 en 2050 zal er naar schatting 22 miljoen ton microplastics naar de zee vloeien, leert een studie van Changing Markets. Bij een wasbeurt met gerecycleerd polyester komen er 2,3 keer zoveel microplastics vrij als bij een wasbeurt met conventioneel polyester. En ook acryl, een synthetisch alternatief voor wol, is een grote boosdoener, stelt de Universiteit van Plymouth: het laat respectievelijk 1,5 en 5 keer zoveel microplastics achter als pure polyester en een mix van polyester en katoen. Per wasbeurt kan het gaan over 700.000 micropartikels.

Nederlandse en Britse wetenschappers hebben microplastics in ons bloed en onze longen vastgesteld. Plastic Soup Foundation brengt dat in verband met darmziekten en chronische longontstekingen, wat kan leiden tot kanker, hart- en vaatziekten, astma en diabetes.