‘Het is aangenamer om niet helemaal omringd te worden door beton’

Planten die aan onze voordeur groeien kunnen een zegen zijn voor onze leefomgeving. ‘Tijdens een hittegolf kan een groen scherm zorgen voor extra verkoeling binnenshuis. Als meerdere geveltuinen worden geplant in de stad, kan het zelfs hitte-eilanden verminderen.’

Aan het rijhuis van Marie Despiegelaere in Gent groeit een weelderige klimop langs de voorgevel naar boven. ‘Twee jaar geleden waren er werken in onze straat. Ik heb de werkmannen gevraagd om een paar tegels aan mijn huis uit te breken. Ze hebben er ook een mooi borduur rond gebouwd. Het is tot nu toe alleen maar een meerwaarde geweest, zeker omdat we zelf geen tuin hebben. Wij zitten vaak buiten, dan is het veel aangenamer om niet helemaal omringd te worden door beton.’

Er hangt langs een kabel ook een groenslinger over haar straat en er zijn vier straattuinen aangelegd. Een daarvan gebruikt ze als kleine moestuin. ‘Dat was een beslissing van de stad Gent’, zegt Marie. ‘De Groendienst komt soms langs maar wij onderhouden vooral die tuintjes samen met onze buren. Het vergt wel wat onderhoudswerk maar dat is juist het leuke eraan. We zaaien er bloemen en hebben een kerselaar geplant. Om de twee weken trekken wij het onkruid er eens uit. We hebben er vorig jaar zelfs lekkere radijzen en aardbeien in kunnen kweken.’

Tuinieren in de stad

Geveltuinen duiken steeds vaker op in het straatbeeld. In Gent alleen al is Marie Despiegelaere een van de 4370 inwoners met een geregistreerde geveltuin. Mensen breken een paar tegels af, verwijderen een smal stuk trottoir en hangen wat klimplanten aan de voorgevel. Voor wie geen tuin heeft in de stad, biedt het namelijk een aantrekkelijk alternatief. Dat ziet ook Bart Vandepoele, coördinator van de Week Van De Bij van het Vlaams Departement Omgeving. ‘Geveltuinen hebben het grote voordeel dat ze toch wat groen aanbrengen aan een huis. Dat kan heel rustgevend zijn voor mensen die in heel stedelijke omstreken wonen.’

‘Het is bovendien een troef voor de mensen die geen tuin hebben maar iets willen doen voor de natuur’, vervolgt Vandepoele. ‘Met wat planten aan de voordeur kan de biodiversiteit gestimuleerd worden. Planten vormen een extra habitat voor veel insecten. Bijen kunnen bijvoorbeeld maar 300 meter ver vliegen. In de stad zijn er dus om de zoveel meter planten nodig zodat insecten er eten en een schuilplaats kunnen vinden. Zij leveren dan een belangrijke ecosysteemdienst door de bestuiven.’

Rozen, klimop of een druivelaar?

Martin Hermy, emeritus professor in de ecologie, groen- en natuurbeheer, vertelt dat niet alle planten evenveel ecologische voordelen hebben. ‘Er is een verschil tussen soorten planten die heel het jaar groen blijven en andere soorten die blad verliezen. Planten presteren vooral op het moment dat ze bladeren hebben. Bladverliezende soorten zullen tijdens de winterperiode weinig kunnen doen. Klimplanten die het hele jaar groen blijven, gaan uw gevel ook heel de tijd kunnen afschermen. Via de bladoppervlakte zullen ze fijn stof vangen. Hoe groter de bladoppervlakte, hoe meer CO₂ ze kunnen capteren.’

Bovendien past niet iedere plant zomaar op iedere gevel. ‘Mensen hebben soms problemen met gevelplanten, zoals klimop die de gevelbekleding lostrekt’, zegt Hermy. ‘Maar als je de gevel goed bekijkt, komt dat doordat de gevel niet geschikt is. Klimop kan moeite hebben met zich te hechten aan heel vlak en glanzend materiaal. Klimrozen hebben mooie bloemen maar ze hebben een bedrading nodig die x- of vierkantvormig moet zijn, want dat is een hulpstructuur waar ze aan kunnen steunen. Kamperfoelie heeft daarentegen verticale draden nodig want ze winden zich daarrond. Het voordeel is dat ze goed ruiken. Er zijn ook soorten die ranken vormen, zoals de druivelaar maar ook de clematissoorten. Een druivelaar kan alleen groeien bij veel zon, dus niet op een schaduwgevel. Door de gepaste plant te kiezen voor de beschikbare ruimte, zal er weinig onderhoud aan zijn.’

Op openbaar domein

Mag je zomaar een stuk beton uitbreken op openbaar domein? Het voetpad moet breed genoeg blijven zodat mensen, kinderwagens of rolstoelen er kunnen passeren. Afhankelijk van de breedte van het voetpad, zal de toegestane breedte verschillen. ‘Er is geen overkoepelende wet voor Vlaanderen of België’, deelt Vandepoele mee. ‘Alle voorwaarden rond een geveltuin vallen onder het gemeentelijk reglement. Sommige gemeenten bieden het gratis aan of geven er zelfs subsidies voor.’

In het Gentse is er een Geveltuinbrigade actief. Steven Geirnaert, de coördinator, vertelt dat ze ondertussen aan 1500 geveltuinen hebben aangelegd. ‘We hebben een subsidieovereenkomst met de stad om geveltuinen aan te leggen bij mensen die het aanvragen. In het begin boden we maar een formaat van 30 op 60. We groeven een gat tot de aarde waar de wortels kunnen doorgroeien. Daar deden we compost in met een klimplant en twee kleine planten. Op aanvraag van de stad bieden we nu drie formaten aan, namelijk een mini-, standaard- en een maxi-formaat. Door grotere geveltuinen aan te moedigen, zorgen we dat er meer stenen uit de grond worden gehaald. Zo wil de stad meer inzetten op ontharding en verkoeling in de stad.’

Leefbare straten 

Het massaal aanleggen van geveltuinen is een belangrijke stap richting klimaatadaptatie. De bodem wordt weer doorlaatbaar doordat er stukken beton en asfalt worden weggehaald. Dat is belangrijk want uit het Ruimterapport van 2021 in opdracht van het Vlaams Departement Omgeving blijkt dat Vlaanderen één van de meest verharde gebieden is in Europa, met 15% van de oppervlakte die is verhard. Tegelijk zorgt het gevelgroen voor verkoeling bij hittestress.

‘Hitte-eilanden zijn in toenemende mate een probleem in veel steden’, zegt Martin Hermy. ‘Dat wordt veroorzaakt doordat verhardingen en muren de warmte lang vasthouden en vervolgens ‘s nachts weer uitstralen. Tijdens de warme zomers kan dat heel verstikkend zijn. Klimplanten kunnen verhinderen dat gevels snel opwarmen. Tijdens een hittegolf kan een groen scherm zorgen voor extra verkoeling binnenshuis. Als meerdere geveltuinen worden geplant in de stad, kan het zelfs hitte-eilanden verminderen. Het kan een serieuze impact hebben, maar enkel als het massaal wordt toegepast, en eventueel in combinatie met meer bomen in de stad.’

‘Het mag geen vervangend middel worden om geen bomen meer te planten in een stad’, vervolgt Hermy. ‘In de strijd tegen de klimaatopwarming zijn geveltuinen minder effectief dan bomen omdat klimplanten meestal minder CO₂ kunnen capteren. Klimplanten zijn ook houtig maar van een kleinere omvang en ze hebben geen dikke stammen, daardoor kunnen ze minder koolstof vasthouden dan bomen. Het voordeel van geveltuinen is dat ze wel op zeer weinig ruimte kunnen gezet worden, ook in smalle straten en steegjes dus. Naarmate steden meer verdichten, moeten we heel hard inzetten op gevelgroen om toch nog leefbare woon- en werkomgevingen te creëren. Gevelgroen is een levende airco.’