‘De wolf hoort thuis in Vlaanderen’

In 2014 leek het nog sciencefiction wanneer ik in een opiniestuk voor de website van de VRT neerschreef dat ‘de wolf zich met een snelheid van 100 kilometer per jaar naar Vlaanderen bewoog’. Ik voegde daaraan toe dat de vestiging van een ‘Vlaamse’ wolvenroedel in de Limburgse bossen niet langer ondenkbaar was. Zes jaar later is het eindelijk zover. Na een eerste mislukte poging vorig jaar, die leidde tot de mysterieuze verdwijning van Naya en haar kroost, lijkt Noëlla betere papieren te hebben als grondlegster van de eerste wolvenroedel in onze contreien. De locatie van de wolvenroedel wordt voorlopig angstvallig geheim gehouden om eventuele pottenkijkers en mensen met slechte bedoelingen op afstand te houden. De wolfjes worden gemonitord van overheidsweg. De kaarten lijken voorlopig erg gunstig te liggen: de welpjes weten zich ook gesteund door milieuminister Zuhal Demir (N-VA), die met een knipoog naar de Daltons, met trots sprak over de eerste home-bred Vlaamse wolvenroedel.

En dat is minder evident dan het lijkt. Vlaanderen is inzake wolvenbescherming een onverwachte modelleerling in Europa. Er zijn maar weinig regio’s waarin er vanuit de politiek eenduidig standpunt wordt ingenomen pro wolf. Waar er een wolvenplan bestaat die geen bejaging toestaat. Waar het samenleven tussen wolf en mens centraal staat, met vergoeding voor getroffen veehouders.

No wolves-land

Een korte tour de horizon in Europa toont aan dat het anders kan. De wolf wordt namelijk niet overal met open armen ontvangen. In Noorwegen wordt jaarlijks, met politiek fiat, een derde van de wolvenpopulatie afgeknald via beheersjacht. Newspeak voor doorgedreven jacht op ongewenste wolven. Wolven worden er slechts getolereerd in het gebied gelegen tegen de Zweedse grens. Het overige deel van Noorwegen is ‘no wolves-land’. In Zweden is de situatie van de wolf iets beter. Maar beheersjacht is ook daar aan de orde. Doordat wolven zonder pardon worden neergeschoten in het noordelijke rendierengebied, heeft de populatie last van inteelt. In Duitsland heeft men recent de wetgeving inzake wolvenjacht versoepeld: boeren mogen bij significante schade aan hun vee tot hele wolvenroedels uitschakelen tot wanneer de schade ophoudt.

Bij onze zuiderburen wordt het aantal wolven per ministerieel besluit afgeklopt op 500-tal. Zoveel wolven zou Frankrijk kunnen huisvesten. De verdachte dood van een beschermde bruine beer in de Pyreneeën enkele weken terug toont aan dat roofdieren er vaak nog als ongewenste gasten worden aanzien. En wat dan gezegd van Nederland? Het gidsland lijkt op natuurgebied soms de weg kwijt. Er huist nu wel een wolvenroedel op de Veluwe, maar Thierry Baudets Forum voor de Democratie (FVD) zette de wolf al weg als een invasieve soort, waar geen plaats voor was in de provincie Brabant. De provinciale grenzen moeten afgesloten worden voor Isengrijn.

Huisje, tuintje … en geen wolf?

Ook in Vlaanderen maakt laatstgenoemde visie opgang. Hoewel het redelijk eenvoudig is om via kleine aanpassing schapenweiden wolf-proof te maken, verdwijnen er her en der nog eens schapen door een wolf op doortocht. Wolf Billy – onlangs aangereden op de ring rond Turnhout but still keeping strong – vergrijpt zich nogal eens aan schapen die in een weide zonder wolf-proof fences staan. Een (te) gemakkelijke prooi.

Dat wekt wrevel op. En het mag wel zo zijn dat schapenhouders voor schade vergoed worden en dat honden jaarlijks meer schapen de keel overbijten, de wolf wordt met argusogen gevolgd. In bepaalde kringen circuleert de stelling dat de wolf niet thuishoort in Vlaanderen. Want in een verkavelde regio als Vlaanderen is géén plaats voor wilde roofdieren. De aanwezigheid van wolven injecteert inderdaad een bijkomend element van onvoorspelbaarheid in ons landschap. Een wilde natuur die zich niet volledig laat domineren. En dat rijmt niet met onze hokjesmentaliteit: huisje, tuintje, eventueel zelfs schapenweide, omheind natuurreservaat en jachtdomein … maar liever géén wolf.

Die stelling overtuigt juridisch gezien niet. De wolf is een strikt beschermde Europese soort. En de wolf was tot in de 18^e eeuw aanwezig in Vlaanderen, zelfs tot in de buitenwijken van het Brabantse Brussel. Het is een erg flexibele soort die géén wildernis nodig heeft om zich voort te planten. Géén invasieve soort dus, die stiekem door natuurverenigingen zou zijn uitgezet. Zelfs binnen urbane gebieden blijft de wolf een beschermde soort.

Zelfs in bewoonde gebieden blijft de wolf beschermd

Onlangs zette het Hof van Justitie deze visie nog kracht bij. In een arrest van 11 juni 2020 ging het net over de aanwezigheid van wolven in Roemeense dorpjes. Roemenië herbergt in de Karpaten één van de grootste populaties wolven in Europa. De zaak handelde precies over een wolf die zich buiten de bergen begaf en plots in een dorp opdook. Waar rondom het dorpje twee beschermde natuurgebieden voor de wolf waren aangeduid, toonde deze wolf wel heel nieuwsgierig en begaf deze zich buiten de afgebakende zones. Hij speelde zelfs enkele dagen met de honden van een dorpsbewoner. Een tamme wolf?

Uiteindelijk werd besloten de wolf te verdoven en te verplaatsen. Maar de wolf slaagde erin alsnog te ontsnappen tijdens het transport naar een Roemeense zoo. Een dierenvereniging tekende verzet aan tegen deze wijze van handelen, terwijl de Roemeense overheid zich verdedigde door te stellen dat wanneer een wolf in bewoonde omgeving aanwezig is, de strikte bescherming niet langer meer zou gelden. De wolf zou dan vogelvrij zijn. Het Europese Hof van Justitie verwierp die benadering: ook binnen bewoonde omgeving blijft de wolf strikt beschermd. Einde discussie.

Dat betekent niet dat een overheid machteloos blijft wanneer een wolf tot problemen aanleiding geeft, kan men de wolf mits derogatie wel wegvangen. Maar dit moet strikt worden gemotiveerd. Het mag nooit de regel worden. Het zal altijd de uitzondering blijven en mag het verdere voortbestaan van de wolvenroedel niet in het gedrang brengen.

Géén populatiecontrole

De wolf is en blijft dus een beschermde soort, ook wanneer deze zich in de buurt van woonzones begeeft. Het lijkt bijgevolg niet wettelijk de wolf via doorgedreven bejaging uit te sluiten van een deel van Vlaanderen.

Eind 2019 diende het Hof van Justitie zich bovendien ook te buigen over de wettelijkheid van managementjacht. Met andere woorden jacht om de wolvenpopulatie onder controle te houden en op die manier ook de nodige goodwill te creëren bij de lokale bevolking. Killing wolves to save them, zo luidde het adagium. Door een gecontroleerde bejaging hoopte de Finse overheid het draagvlak bij de bevolking voor wolven te vergroten. Wat bevreemdde want studies hadden reeds aangetoond dat de grote meerderheid van Finnen géén issues had met de aanwezigheid van wolven in de eeuwig zingende Finse wouden.

Het Hof van Justitie aanvaardde principieel de mogelijkheid van managementjacht, maar dan enkel wanneer wordt voldaan aan de strikte voorwaarden die de Habitatrichtlijn stelt. Zo had Finland onvoldoende aangetoond dat men de illegale bejaging van de wolf niet op andere manieren kon aanpakken. Bovendien was het jachtplan ook niet science-based: er werd niet aangetoond dat het géén schadelijke effecten op de redelijk beperkte Finse wolvenpopulatie zou teweeg brengen.

De wolf krijgt zo het voordeel van de (wetenschappelijke) twijfel. Tot slot gaf het Hof van Justitie aan dat zo’n jacht enkel maar gericht mag zijn op het uitschakelen van individueel geïdentificeerde ‘probleemwolven’.

Géén ruimte dus voor mass killings. Binnen de West-Europese context is het vooralsnog onmogelijk aan dit lijstje met strikte voorwaarden te voldoen voor beheersjacht toe te staan: de wolvenpopulatie in de Lage Landen is vooralsnog te broos. Bovendien tonen eerdere ervaringen met de vos ook aan dat het uitschakelen van een wolf, meteen ook een nieuw territorium opent voor een andere wolf. Dweilen met de kraan open dus.

Het blijft juridisch gezien onmogelijk om de wolf buiten Vlaanderen te houden.

Darwin

En zo belanden we opnieuw bij de beginpremisse. Zelfs wanneer men op politiek niveau plots stelling zou innemen tegen de wolf, heeft de ‘Vlaamse’ wolf het Europees recht aan zijn of haar zijde. Indirect lijkt de Europese Habitatrichtlijn aan de wolf een soort van principieel ‘bestaansrecht’ te geven. De wolf mag binnen Europa in principe gaan en staan waar hij wil. Meer nog, hij krijgt zelfs een vorm van beperkt eigendomsrecht nu bejaging en verstoring moeten worden uitgesloten in de buurt van wolvennesten. Dat klinkt misschien allemaal vergaand, maar dat is het niet. Het verbod op het doden van de wolf – dat gericht is naar de mens – kent de wolf indirect het recht op leven toe.

Het is maar omdat ons rechtssysteem de inzichten van Charles Darwin nooit volledig heeft doorvertaald, dat het plots verschieten is wanneer een wolf plots ook een soort van ‘bestaansrecht’ bezit binnen de Vlaamse verkavelingsruit. De mens is en blijft maar één van de vele soorten die onze planeet bewoont. Een zeer intelligente soort, weliswaar, met zelfbewustzijn en volgens sommigen zelfs vrije wil. Maar ook een aanleg tot zelfdestructie, zoals onze aanpak van klimaatverandering pijnlijk illustreert. Darwin leerde ons ook dat de mens bovenal een dier blijft, met impulsen die hun roots vinden binnen onze biologische oorsprong.

De ultieme stap die Darwin voorzag in de menselijke ontwikkeling, was dat de mens zijn morele cirkel stapsgewijs zou verruimen. Niet alleen naar andere medemensen, maar uiteindelijk ook naar andere dieren met intelligentie en gevoelens.

De terugkeer van de wolf geeft ons de mogelijkheid om Darwins inzichten verder in de praktijk te brengen.Want op bepaalde punten lijken wolf en mens erg op mekaar. We zijn beiden erg intelligente, sociale soorten, gestoeld op groepsverbanden. Of is het toeval dat één van de meest succesrijke wielerteams zichzelf omschrijft als ’the Wolfpack’? Afwachten of de nieuwe Vlaamse wolvenroedel even succesvol zal blijken als Remco Evenepoel en co.