De gemiste kansen van het klimaatbeleid: ‘Vijf verloren jaren’

Aan het begin van dit jaar was de opwarming van de aarde even het allerbelangrijkste probleem in de Wetstraat. Ondertussen gaat de campagne alweer over andere thema’s, maar welke maatregelen zijn er de de voorbije vijf jaar al genomen voor het klimaat?

Zonder Anuna De Wever en de bosbrossers werd op deze plek waarschijnlijk een ander beleidsthema geëvalueerd. Zeker tot de eerste grote klimaatmars in Brussel in december, waarin meer dan 65.000 mensen meeliepen, was het klimaat een thema dat maar zelden bovenaan op de agenda stond van de regering-Bourgeois en de regering-Michel. Het idee dat Belgische politici niet voldoende beseffen wat er moet gebeuren om de klimaatdoelstellingen te halen die ingeschreven staan in het internationale akkoord van Parijs – de opwarming van de aarde beperken tot minder dan twee graden in vergelijking met de pre-industriële tijd – werd in de ogen van de betogers alleen maar bevestigd door de weigering van België om hogere Europese klimaatdoelen te steunen. In de Europese Energieraad werd toen over het voornemen om tegen 2030 32,5 procent minder energie te gebruiken in vergelijking met 2005 enkel door ons land en Tsjechië tegengestemd.

Klimaat is, uiteraard, een gedeelde bevoegdheid. De grote industrie en de elektriciteitscentrales – meer dan 40 procent van de uitstoot – worden rechtstreeks door de Europese Unie en haar systeem van emissierechtenhandel gereguleerd, maar daarnaast blijven er nog heel wat terreinen over waar de nationale lidstaten bevoegd voor zijn. In het geval van België betekent dat de regio’s, het gaat dan vooral over transport, gebouwen en landbouw. Ook daarvoor geeft de EU de maat aan: lidstaten krijgen doelstellingen opgelegd, die in België verdeeld worden onder de gewesten. Tegen 2020 – volgend jaar, dus – moet Vlaanderen 15,7 procent minder CO2 uitstoten dan in 2005 en 25.074 gigawattuur aan hernieuwbare energie opwekken. Dat laatste is nodig om de nationale doelstelling van 13 procent aan groene energie te halen. En dat is nog maar het begin: in 2050 wil de EU 80 tot 95 procent minder broeikasgassen uitstoten in vergelijking met 1990, en de Europese Commissie wil – net als een aantal lidstaten – eigenlijk dat we tegen dan klimaatneutraal zijn. Ook de doelstellingen voor 2030 liggen al een pak hoger.

Op de rem

Hoe staat België ervoor? In maart van dit jaar waarschuwde de Europese Commissie alvast dat België zijn streefdoelen van 2020 en 2030 niet lijkt te zullen halen. Vlaanderen doet het in cijfers nog slechter dan het Belgische gemiddelde. Collega Dirk Draulans zocht onlangs in Knack al uit hoever Vlaanderen is gevorderd met de vermindering van de CO2-uitstoot. De conclusie was dat we die doelstelling enkel kunnen halen met een boekhoudkundige truc. De tweede doelstelling voor hernieuwbare energie halen we hoogstwaarschijnlijk ook niet, hoewel we daarbij veel dichter in de buurt komen van het oorspronkelijke streefdoel. Daarvoor is voormalig Vlaams minister van Energie Bart Tommelein (Open VLD) verantwoordelijk. Hij nam in 2016 het departement over van partijgenote Anemie Turtelboom, maar besloot eind vorig jaar om burgemeester van Oostende te worden. ‘Tommelein heeft voor een nieuwe dynamiek gezorgd in het Vlaamse energiebeleid’, zegt Mathias Bienstman van de Bond Beter Leefmilieu. ‘Slechte keuzes zoals de bouw van biomassacentrales zijn vermeden, en ook dankzij hem wordt er weer meer geïnvesteerd in wind- en zonne-energie.’

‘Toch zorgde deze Vlaamse regering op veel fronten voor vijf verloren jaren’, oordeelt Bienstman. ‘Er is een slimme kilometerheffing ingevoerd voor vrachtwagens, maar de belangrijkste dossiers bleven liggen. De slimme kilometerheffing voor personenwagens en de grootschalige renovatie van gebouwen zijn al ingeschreven in het plan om de doelstellingen van 2030 te halen, maar het is verre van zeker dat die er zullen komen.’

CD&V’er Joke Schauvliege, die in februari gedwongen werd om op te stappen, speelde haar rol als coördinerend minister voor Klimaat niet, en deed ook als minister van Landbouw weinig om haar klimaatdoelstellingen te halen – onze veestapel zal danig moeten verkleinen om onze broeikasgasuitstoot te verminderen. Ook de betonstop, waarbij vanaf 2040 geen extra open ruimte meer als bouwgrond mag worden aangesneden, is uiteindelijk nog niet definitief beslist. ‘De schuld ligt natuurlijk niet alleen bij Joke Schauvliege’, zegt Bienstman. ‘Twee van de drie Vlaamse regeringspartijen hebben een achterban die geregeld op de rem ging staan. Voor de CD&V is dat de landbouw, voor de N-VA de petrochemische industrie en de haven. Dossiers waarin aan hun belangen werd geraakt, liepen meestal vast.’

Ook al zitten de meeste dossiers voor het klimaatbeleid op het Vlaamse niveau, de federale regering heeft ook heel wat hefbomen in handen. Het meest voor de hand liggende is het vergroenen van de fiscaliteit, en oorspronkelijk was de taxshift die de regering-Michel in 2015 uittekende daar deels voor bedoeld. Het resultaat was beperkt: de accijnzen op diesel werden verhoogd, en de btw op elektriciteit werd weer van 6 procent naar 21 procent gebracht – een maatregel die de SP.A tijdens deze campagne belooft ongedaan te maken. Er werd een begin gemaakt met een alternatief voor de fiscale aftrek die bedrijven krijgen als ze hun werknemers een bedrijfs- of salariswagen geven, maar in de feiten heeft dat er niet voor gezorgd dat het aantal van zulke wagens op de Belgische wegen daalt. Onder deze regering maakte de NMBS ook absoluut niet de inhaalbeweging waar alle reizigers op zitten te wachten.

Maar de discussie op het federale niveau waar de voorbije jaren de meeste aandacht naar ging, was die over het Energiepact en – niet voor het eerst – de sluiting van de kerncentrales in 2025. De energiemix is cruciaal om minder CO2 uit te stoten. ‘Maar die discussie wordt heel ad hoc gevoerd, zonder een globale visie’, zegt Manuel Sintubin daarover. Hij is klimaatexpert aan de KU Leuven. ‘Is er nu echt definitief beslist dat de kerncentrales dichtgaan in 2025? Mij lijkt de kans groot dat de realiteit de politiek op 27 mei zal inhalen en de twee jongste centrales langer zullen openblijven. Zolang de FANC de veiligheid kan garanderen, lijkt mij dat ook geen enkel probleem.’

Aan het begin van dit jaar blies het klimaatthema zelfs even het debat over de vluchtelingencrisis helemaal weg. Het ultieme verkiezingsthema is het daarentegen niet geworden, en zelfs niet alle partijen hebben tijdens deze campagne een duidelijk klimaatplan bekendgemaakt. Wat was dan het resultaat van alle klimaatbetogingen? Bienstman van de BBL is er redelijk gerust op: ‘Door die mobilisatie is het klimaatdebat inderdaad gepolariseerd geraakt, en heeft de N-VA de hakken in het zand gezet. Dat kan een fundamentele koerswijziging zijn of slechts een electorale strategie, en ik heb de indruk dat het enkel het tweede is. Op het terrein merken wij dat zowel de bedrijven als de bevolking mee zijn met het verhaal van de klimaatverandering en de noodzaak om daar iets aan te doen. Die culturele shift kan niemand ontkennen. Ik verwacht dus eigenlijk een regeerakkoord met een verrassend sterk luik over het klimaat en een aantal grote doorbraken.’

‘Ook in de campagne hoor ik vooral veel anekdotiek, en heeft geen enkele partij een totaalbeeld van wat er moet gebeuren’, vindt Manuel Sintubin. ‘Neem nu de droogte van vorig jaar, en de alarmberichten over onze waterhuishouding. Vlaanderen moet zich dringend voorbereiden op de klimaatopwarming die er hoe dan ook zal komen – denk maar aan de bescherming van onze kust. Ik heb niet de indruk dat er politici zijn die weten wat we daaraan moeten en gaan doen.’