Biobrandstof leidt tot meer honger in de wereld

Inspanningen om onze energievoorziening duurzamer te maken kunnen ten koste gaan van het milieu en de mensenrechten van kwetsbare gemeenschappen.

Het uitgesponnen netwerk van voortdurend wisselende verbindingen dat de globale economie over onze planeet heeft gehangen, leidt geregeld tot situaties waarin goedbedoelde ingrepen in één deel van de wereld funeste consequenties hebben voor mensen in een ander deel. Een recent rapport van Oxfam België illustreert dat. Pogingen om ons energieverbruik duurzamer te maken door biobrandstoffen in diesel en benzine te mengen, leiden tot zware milieueffecten en schendingen van mensenrechten in Zuid-Amerika.

De introductie van biobrandstoffen in onze energievoorziening was een van de eerste stappen om ons minder afhankelijk te maken van de fossiele brandstoffen die de drijvende kracht achter de klimaatopwarming zijn. Biobrandstoffen worden gemaakt uit plantaardige producten, zoals graan en maïs, die als klimaatneutraal worden beschouwd, want bij hun groei nemen ze CO2 op. De totale Belgische biobrandstoffenmarkt is goed voor zo’n 1 miljard liter, waarvan 40 procent afkomstig van tarwe.

Maar de productie kan in conflict komen met de voedselvoorziening. Door competitie met de biobrandstoffenindustrie stijgen de voedselprijzen, waardoor vooral arme mensen in de problemen komen. Er is al voorgesteld om het gebruik van biobrandstoffen te verminderen ter compensatie van de stijgende voedselprijzen door de oorlog in Oekraïne. Liefst 10 procent van het wereldwijd geproduceerde graan komt in brandstof terecht, en Oekraïne is een van de grootste graanproducenten.

Derde generatie

Inmiddels heeft de Europese Unie beslist om het gebruik van biobrandstoffen van de eerste generatie – rechtstreeks gepuurd uit planten dus – tegen 2030 uit te faseren. Van dan af mogen er nog uitsluitend biobrandstoffen van de tweede generatie, gewonnen uit plantaardig afval dat gerecycleerd wordt, of van de derde generatie, geproduceerd door wieren in bioreactoren, gebruikt worden. Nochtans werd er al vanaf 2003, toen Europa het gebruik van biobrandstoffen begon te pushen, voor gewaarschuwd dat er een risico voor de voedselvoorziening was. Dat inzicht sijpelde tergend traag door in de besluitvormingskanalen.

Ons land streefde naar een geleidelijke verhoging van de fractie biobrandstoffen in diesel en benzine. Sinds 2021 moet Euro 95-benzine, die 79 procent van de benzinemarkt uitmaakt, 10 procent bio-ethanol bevatten. Momenteel is een substantieel aandeel daarvan nog altijd biobrandstof van de eerste generatie. Ondanks de aantoonbare negatieve effecten op milieu en mensenrechten mag het meegeteld worden als inspanning om ons energieverbruik milieuvriendelijker te maken. De situatie bleek moeilijk te counteren, mogelijk omdat de gevolgen zich vooral laten gelden op kwetsbare gemeenschappen van andere continenten. Daar is het onderscheid tussen stad en platteland nog veel groter dan bij ons en hebben mensen minder inspraak.

Suikerrietplantages knagen aan het regenwoud, een belangrijke buffer tegen de klimaatopwarming.

Het Oxfamrapport focust op het gebruik van suikerriet uit Brazilië en Peru voor de productie van bio-ethanol die op de Belgische markt komt. Suikerrietplantages nemen in Brazilië een oppervlakte van twee keer België in. Ze zijn mee verantwoordelijk voor de nog altijd zware aanslagen op het regenwoud, waardoor een belangrijke buffer tegen de klimaatopwarming dreigt te verdwijnen. Ze gaan gepaard met het verjagen van arme mensen van hun land, met zware lucht- en watervervuiling door branden en massaal gebruik van pesticiden, en met abominabele werkomstandigheden voor mensen aan het begin van de productieketen.

Bovendien is door allerlei onverwachte marktwerkingen de import van suikerriet uit die regio als biobrandstof in België tussen 2018 en 2020 vertienvoudigd van 4 naar 42,5 miljoen liter. Hetzelfde geldt voor een deel van de rest van de wereldmarkt, waardoor de internationale prijsindex voor suiker van de Food and Agricultural Organization (FAO) bijna verdubbelde. Met andere woorden: suikerriet en suiker werden ook op de voedselmarkt duurder. Het spreekt voor zich dat dit leidt tot meer honger voor meer mensen.

KBC

De Braziliaanse suikerriet- en biobrandstofmarkten worden gedomineerd door enkele grote spelers die er geen graten in zien om politici via ‘verkiezingsdonaties’ voor hun kar te spannen. Een aantal wordt gesteund door Europese ondernemingen, zoals de Nederlandse brandstoffenproducent Shell, en door banken. Het Oxfamrapport kon aantonen dat bijvoorbeeld de KBC investeert in bedrijven in deze sector.

Maar het is bijzonder moeilijk om zicht te krijgen op de stroom van suikerrietethanol uit die regio’s naar onze benzine, omdat er weinig transparantie is over hoe bio-ethanol vervoerd en verwerkt wordt. Het merendeel van wat op de Belgische markt terechtkomt, komt Europa binnen via de haven van Rotterdam, maar verder is het moeilijk te bepalen welke bedrijven welke bio-ethanol verwerken. Bijgevolg is het ook moeilijk om de productie bij te sturen, met meer aandacht voor milieu en mensenrechten.

Nog erger

Het Oxfamrapport presenteert ook een lijst van internationale politieke initiatieven, van onder meer de Europese Unie en de Verenigde Naties, die het streven naar een energievriendelijker aanpak moeten stroomlijnen met een groter respect voor milieu en mensenrechten. De rode draad door de lange lijst van goedbedoelde initiatieven is echter dat ze allemaal achterpoortjes hebben, waardoor hun implementatie niet garandeert dat er snel een verbetering van de situatie komt. Soms worden er zelfs ‘onvolledige’ beslissingen genomen, die de impact op bepaalde gemeenschappen kunnen verergeren. Zo besliste de EU vorig jaar dat ze niet langer toelaat dat soja en palmolie gebruikt worden als bron voor biobrandstoffen. Wat impliceert dat de druk op mensen die van suikerriet afhankelijk zijn, zal verhogen. Niemand kon uitleggen waarom er in die context geen verbod op het gebruik van suikerriet kwam.