Beestenboel: waarom de blinde bij zo nuttig is voor de mens

Zowel de larve als de volwassen blinde bij is bijzonder nuttig voor de mens.

Geen insect in onze leefomgeving wordt zo vaak verkeerd gedetermineerd als de blinde bij. Haar naamgeving illustreert dat: ook die is helemaal verkeerd. Een blinde bij is namelijk geen bij, maar een zweefvlieg – ze kan zelfs niet steken. Ze is wel vermomd als bij, waardoor ze aan roofdieren kan ontsnappen, want die aarzelen even bij een confrontatie uit angst dat het om een echte bij gaat.

In de loop van hun evolutie zijn blinde bijen heel erg op honingbijen gaan lijken. In vlucht zoemen ze en laten ze hun pootjes hangen, net als bijen. Op de achterste poten zitten nutteloze verdikkingen die stuifmeelzakjes van echte bijen imiteren. Maar de mimicry is niet compleet. Zo hebben bijen vier vleugels en blinde bijen twee, net als alle vliegen. Maar dat zie je niet gemakkelijk.

De blinde bij is evenmin blind. Ze is wel behaard en heeft een dikke rij haartjes rond de ogen, wat de naamgevers mogelijk tot dat ‘blinde’ heeft geïnspireerd. Zoals bij andere vliegensoorten zijn de larven totaal anders dan de volwassen diertjes. Het zijn mormels die wij maden noemen. Blinde bijen hebben rattenstaartlarven: beestjes van een paar centimeter lang, die in zwaar vervuild water kunnen overleven door een tot 15 centimeter lange periscoopbuis aan hun achterlijf uit te schuiven om boven het wateroppervlak zuurstof op te halen. Daardoor kunnen ze overleven in extreme omstandigheden, zoals in beerputten en riolen. Voor hun voeding verwerken ze organisch afval.

De larven zijn bijna volledig bedekt met een tapijt van piepkleine, naaldachtige structuurtjes, dat belet dat bacteriën uit hun vuile leefgebieden greep op hun lijf krijgen. Onderzoek gepubliceerd in het vakblad Microorganisms wees uit dat larven van de blinde bij barsten van de korte eiwitten (peptiden) met een antimicrobeneffect. Er zijn al 22 van die componenten geïsoleerd, waarvan er drie dodelijk zouden zijn voor bacteriën die weerstand verworven hebben tegen onze courante antibiotica. Misschien zullen de diertjes ons dus een oplossing bieden voor de problematiek van resistente bacteriën.

Volwassen blinde bijen leven bijna uitsluitend van nectar. Ze zijn belangrijke bevruchters van planten – nog een ecosysteemdienst die de soort de mensheid biedt. Onderzoek uit The Journal of Animal Ecology toont aan dat blinde bijen in onze ruime contreien op meer dan 65 plantensoorten worden gevonden – bramen staan hoog op hun preferentielijstje. Als soort is de blinde bij een generalist, maar individuele diertjes kunnen een uitgesproken voorkeur voor een bepaalde plantensoort ontwikkelen, wat de kans verhoogt dat het stuifmeel van de plant op een exemplaar van dezelfde soort terechtkomt. Het is mooi om te zien hoe goed georganiseerd de natuur is, zelfs zonder dat er een scheppende hand aan te pas kwam.

In principe overwinteren zweefvliegen als ei, larve of pop. Blinde bijen vormen een uitzondering, want de vrouwtjes kunnen een winter uitzitten, verstopt in holle bomen of beschutte plekjes van tuinhuisjes. Als gevolg van de klimaatopwarming worden ze tegenwoordig geregeld in de winter gezien, omdat ze wakker en actief worden als het wat warmer is. Het is niet zeker of dat goed is voor de energievoorziening van die beestjes, maar in het algemeen hoeven we ons over de blinde bij geen zorgen te maken. Ze heeft een heel brede verspreiding.