Argentinië komt met baanbrekend door de paus gesteund plan voor schuldverlichting in ruil voor klimaatactie

Argentinië komt met een revolutionair plan voor ‘groene’ schuldverlichting. Het plan kent een onverwachte bondgenoot: paus Franciscus. Maar de kwestie ligt politiek gevoelig in zijn thuisland.

In mei sprak de Argentijnse president Alberto Fernandez in Rome zo’n 25 minuten met paus Franciscus. De twee spraken onder meer over de coronapandemie en over manieren om armoede te verlichten.

De ontmoeting vond plaats in een bijgebouw van het auditorium van het Vaticaan, een locatie die vaak wordt gebruikt voor informele ontmoetingen tussen het hoofd van de katholieke kerk en internationale hoogwaardigheidsbekleders.

Paus Franciscus, een Argentijnse jezuïet en bekend pleitbezorger voor sociale rechtvaardigheid, drong bij de president aan op de vraag of Argentinië een ‘groene schuldenruil’ zou overwegen.

Schulden ruilen tegen klimaatacties

Schulden zijn een gevoelig onderwerp in Argentinië. Het land heeft een problematische staat van dienst: wanbetalingen en bezuinigingspakketten gaan samen met wijdverbreide armoede en werkloosheid. De hoop is dat investeren in klimaatactie en behoud van ecosystemen schuldeisers tevreden kan stellen zonder arme Argentijnen te schaden.

‘We moeten de financiële architectuur vernieuwen, zei Fernandez op een door de VS georganiseerde klimaattop in april. Hij wees onder meer op de mogelijkheid “schulden te ruilen tegen klimaatacties’.

Kristalina Georgieva, hoofd van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), ziet wel wat in het plan. ‘Een ‘groene schuldenruil’ kan in potentie bijdragen aan klimaatfinanciering, en versnelde actie in ontwikkelingslanden mogelijk maken’, zei ze tijdens de voorjaarsbijeenkomst van het IMF.

Maar het concept van een ‘groene’ schuldenruil brengt eigen problemen met zich mee: experts zijn op hun hoede voor vercommercialisering van de natuur en zijn sceptisch over hoe strikt de milieuvoordelen genomen zullen worden.

‘Ik maak me zorgen over hoe het economische model dat ten grondslag ligt aan klimaatverandering, vertaald wordt naar hoe we met de natuur omgaan. Ik denk niet dat dit de oplossing is’, stelt Maria di Paola, hoofd onderzoek bij de Argentijnse natuurorganisatie Farn (Fundación Ambiente y Recursos Naturales).

Spagaat tussen oplopende schulden en klimaatactie

Het concept van schulden kwijtschelden in ruil voor klimaat- en natuuracties, is de afgelopen tijd op de radar gekomen van lage- en middeninkomenslanden die klem zitten tussen oplopende schulden als gevolg van de pandemie enerzijds, en de noodzaak van langetermijninvesteringen om de klimaatcrisis aan te pakken anderzijds.

Argentinië verkeerde vóór covid-19 al in fiscale problemen. De pandemie heeft de problemen alleen maar verergerd, doordat inkomsten uit export van grondstoffen zijn weggevallen.

Volgens overheidscijfers was de schuld van Argentinië eind 2020 opgelopen tot 104,5 procent van het bbp. De regering kondigde eerder dat jaar aan dat ze besprekingen was begonnen met het IMF om opnieuw te onderhandelen over de voorwaarden voor de aflossing van de schulden en om 84 miljard euro te herstructureren met haar schuldeisers.

Inmiddels rijpt het idee om een aantal van de schuldeisers in milieuvoordelen terug te betalen.

Compensatie voor welzijn van wereld als geheel

Vorige week zei minister van Milieu Juan Cabandié op een overheidsevenement: ‘Als we aan alle dollars denken die we nodig hebben om de aflossingen te betalen, zouden we extra moeten focussen op de noodzaak voor een ruil van schulden tegen milieuacties – die zich uiteindelijk zullen vertalen in compensatie voor het welzijn van de hele mensheid.’

Minister van Economische Zaken Martín Guzmán had gisteren, op een G20-klimaatconferentie in Venetië, tijdens een ontmoeting met Julie Kozack van het IMF, de kans om het voorstel te presenteren.

Advocatengroep Avaaz heeft zich achter het idee geschaard. In een paginagrote advertentie in de Financial Times toont de groep Guzmán en Georgieva samen gefotoshopt in een gondel in Venetië. Het bijschrift roept beide leiders op om ‘samen te werken om van Argentinië een voorbeeld te maken van een nieuwe weg vooruit’.

Avaaz roept het IMF op om ‘alle schulden kwijt te schelden en ervoor te zorgen dat landen als Argentinië in plaats van niet-duurzame schuldaflossingen, hun geld kunnen gebruiken om de ecologische rijkdom te beschermen die essentieel is voor het voortbestaan van de hele wereld’.

Een geschiedenis van schulden

Het IMF werkt samen met de Wereldbank aan de presentatie van een reeks groene schuldruil-instrumenten op de Cop26-klimaattop in Glasgow in november. Argentinië zou hier voortrekker in kunnen zijn, als de regering erin slaagt het plan vóór de parlementsverkiezingen dit najaar te verwezenlijken.

Maar de bevolking heeft weinig vertrouwen in het IMF, nadat eerdere schuldenverlichting gepaard gingen met pijnlijke bezuinigingsmaatregelen. Dit kan een deal in gevaar brengen. Oscar Soria, campagneleider bij Avaaz, beschrijft discussies over schulden in Argentinië als ‘emotioneel geladen’: ‘Mensen in Argentinië kennen het IMF, omdat schulden een deel van hun leven zijn.’

Schulden vormen een integraal onderdeel van de economische geschiedenis van Argentinië. Regeringen worden beoordeeld op hun vermogen de schuld te verminderen. Toen Argentinië met haar openbare schuldeisers probeerde te onderhandelen in 1956, werd de Club van schuldeisers van Parijs opgericht.

In 2001 viel Argentinië in een economische crisis die resulteerde in een van de grootste openbare faillissementen in de geschiedenis. Het land kon ruim 110 miljard euro aan staatsschuld niet aflossen en verloor de toegang tot financiële markten wereldwijd. De betrekkingen met het IMF stonden op gespannen voet nadat het fonds haar steun stopzette – een besluit dat tot sociale onrust leidde.

Armoede en werkloosheid

In 2002 leefde naar schatting 57 procent van de Argentijnen onder de armoedegrens en kampte bijna een kwart van de beroepsbevolking met werkloosheid. Om haar schuldenlast te verlichten, pleitte Argentinië voor een schuld-voor-onderwijsruil met Spanje. Die ruil kwam uiteindelijk niet tot uitvoer omdat de deal niet voldeed aan de regels van internationale schuldeisers.

In een poging de waardedaling van de lokale peso te stoppen ontving Argentinië in 2017 het grootste steunpakket in de geschiedenis van het IMF. Die lening kan het land nu niet terugbetalen.

In mei vorig jaar kwam Argentinië voor de negende keer in gebreke bij de afbetalingen: een crisis die deed denken aan 2001. De armoedecijfers stegen in de tweede helft van 2020 tot 42 procent.

Het Vaticaan maakt nu de ruimte vrij voor een discussie tussen de regering en het IMF. ‘De paus gaat er alles aan doen om ons te helpen’, zei Fernandez na zijn eerste ontmoeting met de paus in januari 2020.

Nieuwe vormen van solidariteit

Volgens een woordvoerder van de Paus is de kwestie van schuldverlichting hem ‘erg dierbaar’. Hij zag aan het begin van het nieuwe millennium met eigen ogen de impact die de schuld op de Argentijnse maatschappij had.

In een toespraak in februari 2020 riep paus Franciscus op tot ‘nieuwe vormen van solidariteit” om de schulden van ontwikkelingslanden aan te pakken. Later zei hij dat ontwikkelde landen ‘een ecologische schuld hebben‘ aan ontwikkelende landen voor het exploiteren van hun natuurlijke hulpbronnen – een idee dat in Argentinië veel aanhang kent.

Maar schuldeisers toestaan om de natuurlijke rijkdom van Argentinië te gelde te maken, leidt onder klimaatexperts zoals Di Paola van Farn tot grote zorgen. Wie zal de overheid bijvoorbeeld verantwoordelijk houden om ervoor te zorgen dat het geld naar zinvolle klimaatoplossingen gaat, vraagt Di Paola zich af. Omdat er geen details zijn gepubliceerd over hoe zo’n ruil er precies uit zou zien, blijven dit soort vragen onbeantwoord.

Steun van fossiele industrie

Sinds het begin van de pandemie heeft Argentinië 1,15 miljard euro uitgegeven aan de fossiele industrie in een poging de economie nieuw leven in te blazen. Het grootste deel daarvan ging naar gaswinning. Minder dan een half miljoen euro ging naar schone energie.

Di Paola maakt zich zorgen dat door schuldeisers kwijtgescholden schulden gebruikt zouden kunnen worden om de gasindustrie, met name de fracking-activiteiten in Vaca Muerta, te ondersteunen.

In een publicatie van maart 2020 stelde het IMF ervan uit te gaan dat de regering buitenlandse investeringen in de schalieolie- en gasreserves van Vaca Muerta zou bevorderen om groei te stimuleren.

‘Als maatschappelijk middenveld maken we ons zorgen dat wereldwijde financiële instellingen mooi praten over klimaat, maar in werkelijkheid gewoon hun geld terug willen – met rente’, aldus Di Paola.

Haar collega bij Farn, Enrique Maurtua Konstantinidis, denkt dat een schuldenruil zou kunnen werken zolang die investeringen in CO2-besparende infrastructuurprojecten mogelijk maakt, zoals de overstap naar elektrisch transport en de uitrol van hernieuwbare energie. ‘Dit zou een kans kunnen zijn om de energietransitie te stimuleren. We hebben zo’n stimulans nodig, op dit moment ontbreekt die.’