Migratie: het lot van christelijke vluchtelingen in Europa

‘Europeanen blijven het christendom zien als een religie van daders: kolonisatoren en pedofiele bisschoppen’, zegt David Dessin. ‘Maar dat klopt niet meer. Het is een religie van slachtoffers geworden.’ In zijn nieuwe boek over christelijke migranten verklaart hij waarom.

David Dessin studeerde filosofie, was onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen en werkt vandaag op de studiedienst van de N-VA. In God is een vluchteling onderzoekt hij het lot van christelijke vluchtelingen in Europa en meet hij hun impact op onze samenleving. Zijn eerste verrassende vaststelling: er zijn véél meer christelijke vluchtelingen in Europa dan we denken. ‘We associëren vluchtelingen altijd met moslims’, zegt hij. ‘Maar in 2012 schatte het onderzoeksbureau Pew dat er in de Europese Unie ongeveer 26 miljoen christelijke migranten wonen. De helft daarvan kwam van buiten Europa.’

Waarom zijn we ons nauwelijks van die mensen bewust?

David Dessin: Omdat we ten onrechte denken dat het christendom een Europese religie is. Honderd jaar geleden bestond een derde van de wereldbevolking uit christenen, van wie de meesten in Europa leefden. Vandaag is nog altijd een derde van de wereldbevolking christen, alleen wonen die mensen nu grotendeels in het zuiden en het oosten – Zuid-Amerika, Afrika, Azië. Omdat het zo’n heterogene groep is, zijn we ons nauwelijks van hen bewust. Moslims gooien we sneller op een hoopje. Christenen associëren we in de eerste plaats met hun etniciteit, niet met hun religie. Bovendien zijn er heel wat denominaties: van baptisten- en pinksterkerken tot beoefenaars van eeuwenoude rites die terugvoeren tot de tijd van Christus.

Valt het christendom van de migranten in ons land te vergelijken met het Vlaamse katholicisme?

Dessin: Absoluut niet. Het katholicisme is hiërarchisch georganiseerd. Leden van die nieuwe kerkjes komen vaak thuis samen, in een garage of op een zolder, en lezen daar de Bijbel. Ze hebben geen centraal gezag.

Ook inhoudelijk zijn de verschillen groot. Wij zijn een geseculariseerd katholicisme gewend, dat zich sinds de jaren zestig heeft losgemaakt van zijn tradities. De nieuwe christenen hechten veel meer belang aan het Oude Testament. Bij Afrikanen en Aziaten, bijvoorbeeld, is de strijd tussen goed en kwaad erg belangrijk.

Voelen ze enige drang om te moderniseren?

Dessin: Hun geloof verandert in elk geval. Afrikaanse christenen voelen zich thuis in de Bijbel omdat dat een agrarisch boek is, vol landbouwmetaforen. Als ze in een stedelijke samenleving terechtkomen, moeten ze die verhalen plots opnieuw interpreteren. Ook hun geloofspraktijk verandert dan: in eigen land offerden ze een deel van de oogst tijdens de misvieringen, hier gebruiken ze daarvoor geld. Maar of en hoe die gemeenschappen zich zullen aanpassen, kun je nauwelijks voorspellen. Sommige kerkjes worden modern, met een kapitalistische lezing van de Bijbel: ‘Kom naar mijn kerk, bid en je zult rijk worden!’ Andere sluiten zich net af van de wereld.

U hebt enkele Syrische christenen gevraagd hoe ze zouden reageren als hun kinderen atheïst zouden worden. Dat vooruitzicht vonden ze stuitend.

Dessin: Die mensen zijn gevlucht omdat ze vanwege hun geloof gediscrimineerd, vervolgd en zelfs gefolterd werden. Ze hoopten hier een christelijk continent te vinden, waar ze hun geloof vrijelijk zouden kunnen belijden. Als hun kinderen uitgerekend daar geen christen meer willen zijn, is dat een enorme opdoffer.

Ik moet daar wel een kanttekening bij maken. De Syriërs die ik sprak, zijn pas anderhalf jaar geleden in België aangekomen, na een reddingsactie gesteund door staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA). Ondertussen spreken ze erg goed Nederlands en zijn ze op veel vlakken aangepast.

Denken christenen in het Midden-Oosten werkelijk dat Europa een christelijk continent is?

Dessin: Bij de eerste generatie leefde die gedachte sterk. Ik heb gesproken met Chaldeeërs en Assyriërs die in de bergen tussen Irak en Turkije leefden: zij dachten dat ze de laatste christenen op aarde waren. Door de oorlog tussen Koerden en Turken moesten ze vluchten. Toen ze hoorden over een ‘christelijk continent’, dachten ze daar hun toevlucht te kunnen vinden. Maar de Europese kerken waren toen al volop aan het leeglopen. Ja, er was hier meer vrijheid, maar Europeanen gebruikten die net om afstand te nemen van het christendom.

Vandaag beseffen vluchtelingen wel dat Europa seculier is geworden. Dat leidt tot een vreemd fenomeen: er zijn christenen, bijvoorbeeld uit Zuid-Korea, die naar Europa komen om ons te kerstenen. Nu, veel succes boeken ze niet. Ik ben weleens een bekeerde Vlaming tegengekomen, maar dat was meestal de partner ván.

Het maatschappelijke debat draait vaak rond de botsing tussen de verlichting en de islam, maar de christenen in uw boek houden er vaak een al even conservatieve moraal op na.

Dessin: Hun denkbeelden sluiten meer aan bij die van onze grootouders. Daarom zit de progressieve Antwerpse bisschop Johan Bonny vaak samen met nieuwe priesters: hij leert hun omgaan met onze liberale moraal. Maar die kleine kerkjes, die totaal niet erkend zijn en dat ook niet willen, hebben veel twijfels bij de losse seksuele zeden in Europa. Hoe moet onze samenleving daarmee omgaan? Dat is een moeilijke vraag. Wij verliezen vaak uit het oog dat de helft van de wereldbevolking islamitisch of christelijk is. Die mensen hebben een religieus wereldbeeld, maar dat begrijpen wij niet meer. In de Arabische Lente, die zich sinds 2010 afspeelt in de Arabische wereld, zien we bijvoorbeeld een liberale revolutie, maar zo miskennen we de rol van het geloof in die golf.

Europa zal niet opnieuw christelijk worden – die tijd is voorbij. Maar dankzij de christelijke migranten kunnen we wel weer meer inzicht krijgen in de wereld.

In uw boek schrijft u dat er in het Midden-Oosten een ‘genocide’ wordt gepleegd op christenen: is die term niet overdreven?

Dessin: Ook het Europees Parlement heeft het over een genocide, hoor. Het is een bewuste poging om christenen in dat deel van de wereld uit te roeien. Eigenlijk is er niets nieuws onder de zon: in de veertiende eeuw en opnieuw in 1915 is het ook al geprobeerd. Maar zulke vervolgingen passen niet in het beeld dat wij van het christendom hebben. In Europa blijven we dat zien als een dominante religie waar we ons tegen moeten afzetten. Op basis van ons eigen verleden blijven we het associëren met een klimaat van verstikking. Christenen zijn voor ons daders: kolonisatoren, pedofiele bisschoppen. Van de weeromstuit blijven we blind voor christenen die slachtoffers geworden zijn.

Valt daarmee de kritiek te verklaren die volgde toen de Belgische regering in 2015 een reddingsactie voor christenen uit Aleppo steunde?

Dessin: Ja. Ook linkse, christelijke organisaties zoals Pax Christi noemden die steun ‘sektarisch’. En dat terwijl christenen wereldwijd een vervolgde groep zijn. We snappen blijkbaar niet meer dat mensen geweld kunnen plegen op basis van hun geloof, of dat ze er om die reden het slachtoffer van kunnen zijn.

Hoe staan de gevluchte christenen uit het Midden-Oosten tegenover de islam?

Dessin: Haat heb ik niet gezien. Toen ik de Syriërs uit Aleppo sprak, was het Offerfeest net bezig. Ze stuurden sms’jes naar hun moslimvrienden en buren uit Syrië om hun een goed feest te wensen. Maar in hun thuisland hebben die christenen de islam zien radicaliseren. Daar zagen ze bijvoorbeeld steeds meer hoofddoeken op straat. Nu zien ze hetzelfde gebeuren in Anderlecht of Borgerhout. Tegen de islam zijn ze niet, maar voor zulke evoluties zijn ze wel bang, ja.