‘Mensen laten verdrinken is geen oplossing voor migratie’

‘Verharding van de Europese buitengrenzen is geen oplossing in de strijd tegen mensensmokkel’, schrijft Charlotte Vandycke van Vluchtelingenwerk Vlaanderen.

23 april 2021. Het zoveelste nieuwsbericht op rij. 130 vluchtelingen verdrinken in de Middellandse Zee. Alarm Phone, de noodlijn voor mensen die de Middellandse Zee oversteken, had contact met de drie boten in problemen. Alarm Phone bracht de Europese en Libische autoriteiten op de hoogte van de gps-locatie van de vaartuigen in problemen. Geen van beide ging over tot een interventie. Enkel de ngo SOS Mediterrannee gaf gevolg aan de oproep en viste uiteindelijk de 130 lijken uit de zee.

17 mei 2021. Een reddingsschip van de Duitse hulporganisatie Sea-Eye redt 172 migranten die met houten boten de Middellandse Zee probeerden over te steken. Vrouwen, kinderen, een acht maand oude baby, kwetsbare mensen afkomstig uit conflictgebieden worden door Europa aan hun lot overgelaten. Wat de autoriteiten wél doen, is de reddingsschepen van Sea-Eye regelmatig in beslag nemen. Wat ze ook doen, is geld investeren in dure grenswachten die mensen oppikken en ze terug naar af brengen: in de armen van het continent dat ze ontvluchtten.

Dit kat-en-muisspel tussen Italiaanse, Griekse en Libische kustwachten, Frontex-vliegtuigen en reddingsboten van verschillende ngo’s die vaak in beslag genomen worden door diezelfde autoriteiten, is reeds jaren aan de gang en heeft een onmenselijke tol. Uit cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) blijkt dat er sinds 2014 al bijna 22.000 mensen verdronken tijdens de verraderlijke oversteek van de Middellandse Zee. Exacte cijfers zijn er niet want heel veel sterfgevallen worden immers nooit geïdentificeerd. Om een idee te geven van de omvang van dat cijfer: in België vielen 24.000 slachtoffers door corona. Bij de aanvallen op de WTC-Torens op 11 september 2001 waren dat er 3.000.

Door het opflakkerende conflict in Gaza, de terugtrekking uit Afghanistan en de wereldwijde instabiliteit die de coronacrisis veroorzaakt heeft, zal het aantal mensen op de vlucht dat aanklopt aan de poorten van fort Europa opnieuw stijgen. De vraag hoeveel van deze vluchtelingen zullen omkomen voor onze kust, bezorgt ons nachtmerries.

Verharding van de Europese buitengrenzen is niet de oplossing

Momenteel kunnen mensen op de vlucht maar op een paar manieren veilig en legaal naar Europa reizen: via een visumaanvraag, hervestiging of gezinshereniging. Velen voldoen niet aan de hoge voorwaarden voor een visum, of vallen buiten de criteria voor gezinshereniging. Voor het merendeel van hen zit er dan ook niets anders op dan hun leven in de handen van een mensensmokkelaar te leggen en levensgevaarlijke reizen te ondernemen via gammele boten en obscure circuits.

De verharding van de buitengrenzen van de EU wordt telkens aangehaald als het wondermiddel voor de strijd tegen die mensensmokkel.

En het is een drogredenering die de solidariteitsgedachte verloochent waarop de EU is gebaseerd. In plaats van mensen in uiterst kwetsbare situaties uit de nood te helpen, probeert de Europese Unie haar verantwoordelijkheden te ontlopen en ondergraaft zij de basisrechten van mensen op de vlucht. Deze politieke keuzes maken ons als Europese burgers allen medeplichtig aan de dood van zoveel onschuldige slachtoffers. En hoe worden de Belgische en Europese burgers eigenlijk beter van die torenhoge tol, financieel en menselijk, van een steeds harder grensbeleid?

“De gedachte is dat als mensen op de vlucht niet ‘binnen’ kunnen, de migratiestromen als bij wonder zullen opdrogen. Het tegengestelde is waar.”

De hoeksteen van elk asiel- en migratiebeleid bestaat uit het recht om asiel aan te vragen, en een absoluut verbod op refoulement. Dit betekent in de praktijk dat een persoon op de vlucht altijd en overal het recht heeft om asiel aan te vragen. Daarnaast mag het ‘ontvangende’ land deze persoon niet zomaar terugsturen naar diens land van herkomst, zonder de asielaanvraag inhoudelijk te onderzoeken. Staatssecretaris voor asiel en migratie Sammy Mahdi benadrukte het respect voor deze basisrechten uitdrukkelijk in zijn beleidsnota.

Toch stellen we vast dat de lidstaten van de Europese Unie de laatste jaren verwikkeld zijn geraakt in een echte race to the bottom. Gedreven door de populistische gedachte dat we vluchtelingen kunnen stoppen met hogere barrières, wordt het recht om asiel te vragen meer en meer uitgehold. Het perverse gevolg van dit Fort Europa 2.0 is geen significante daling van het aantal mensen die de oversteek wagen tegenover 2020, maar wel een quasi verdubbeling van het aantal doden op zee: van 279 in 2020 naar 621 in 2021.

Verschillende partijen pleiten voor screeningsprocedures aan de buitengrenzen of het verder op punt zetten van een ‘Australisch model’. Het ‘Australisch model’ wordt aan rechterzijde vaak als wonderoplossing aangeprezen, zet structureel in op pushbacks en sluit migranten die toch het vasteland bereiken op in detentiekampen. Beide voorstellen zijn in strijd met de Conventie van Genève, verhinderen mensen hun fundamenteel recht op bescherming en zorgen er bovenal ook niet voor dat mensen niet meer op de vlucht slaan voor oorlog, geweld en vervolging.

Nood aan meer en betere toegangswegen naar Europa

Wat we moeten doen, is levens redden. En dat kan door in te zetten op meer en betere legale toegangswegen via hervestiging, gezinshereniging en humanitaire visa. Dat zijn de enige humane manieren om mensensmokkelaars de wind uit de zeilen te nemen.

Talloze mensen op de vlucht stranden in een vluchtelingenkamp buiten de Europese Unie. Via hervestiging nodigen Europese lidstaten deze vluchtelingen uit om hen op te vangen in het eigen land. Sinds 2013 hervestigde België ongeveer 3.000 vluchtelingen, nog geen 500 mensen op jaarbasis. Elk mensenleven telt, maar deze cijfers zijn zo laag, dat de betekenis eerder symbolisch is. We komen als land en als internationale gemeenschap die hoort samen te werken helemaal niet tegemoet aan reële noden. Gezien het belang dat Staatssecretaris Mahdi hecht aan mensenrechten, kan de Belgische overheid hier in Europa een voortrekkersol opnemen.

Ook voor gezinnen die door geweld of vervolging verscheurd zijn geraakt is er een tekort aan veilige en legale mogelijkheden om terug bij elkaar te komen. De huidige lijst van gezinsleden volstaat niet om de werkelijke gezinssituatie van vluchtelingen te omvatten. Meerderjarige kinderen komen enkel in aanmerking in geval van een handicap, als ze niet in hun eigen behoeften kunnen voorzien. Broers, zussen, ooms, tantes, nichten, neven of grootouders kunnen niet van gezinshereniging genieten. En dit terwijl zij vaak kernfiguren zijn in de nieuwe samengestelde gezinnen die op de vlucht zijn gevormd. De definitie van wie een gezinslid is, kunnen we uitbreiden, opdat deze procedure toegankelijker wordt.

Willen we een einde zien aan de mensen die het leven laten aan onze grenzen? Dan moeten we het probleem erkennen: méér Fort Europa of Australisch model resulteert alleen maar in meer doden en een verdere uitholling van basisrechten. Als België zijn engagement voor fundamentele mensenrechten ter harte neemt, spreekt het zich uit om een einde te maken aan het kat-en-muisspel aan onze grenzen.

België kan vandaag al twee concrete acties nemen en doden helpen voorkomen. Samen met 11.11.11 berekende Vluchtelingenwerk een groeipad voor een ambitieuzer structureel hervestigingsbeleid. In 2021 wil de staatssecretaris zo’n 1.615 vluchtelingen hervestigen. Om als land een ‘fair share’ op te nemen, moet dit cijfer de komende jaren stijgen richting om en bij de 3.000 hervestigingen per jaar.

De huidige staatssecretaris belooft in zijn beleidsverklaring er op aan te dringen dat Frontex het Saftety of Life At Sea-verdrag (SOLAS) respecteert. Dat verdrag schrijft de organisatie van search and rescue-operaties voor. De afgelopen weken keken Frontex en de kustwacht toe terwijl mensen stierven. Het wordt hoog tijd dat onze regering Europees op tafel klopt en aandringt op een hernieuwde collectieve reddingsoperatie op de Middellandse Zee.