Melissa Depraetere (Vooruit): ‘Een notaris moet uit zijn ambt ontzet kunnen worden’

De voorstellen van justitieminister Van Quickenborne om de notariskosten te verlagen, gaan niet ver genoeg voor Vooruit-Kamerlid Melissa Depraetere. Als het notariaat niet kan worden afgeschaft, moet het democratischer worden.

Eigenlijk zou het hele systeem van notarissen op de schop moeten, vindt Melissa Depraetere, fractieleidster van Vooruit in de Kamer. Maar alweer botste de politieke overheid op de machtige notarislobby. Zo stelde Depraetere tot haar ontzetting vast dat vertegenwoordigers van het notariaat deelnamen aan de politieke discussies op het kabinet van minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD). In zulke interkabinettenwerkgroepen (IKW), waar wetsontwerpen worden voorbereid, is dat ongezien.

‘Gelukkig hebben wij ervoor kunnen zorgen dat het oorspronkelijke voorstel, dat zeer aantrekkelijk was voor de notarissen, is aangescherpt in het voordeel van de consument’, zegt Depraetere. ‘De kortingen zijn groter. In sommige gevallen kunnen ze oplopen tot 25 procent, en een grotere groep burgers komt ervoor in aanmerking. Zeker mensen die voor het eerst een woning kopen.’ Concreet: voor de aankoop van een woning van bijvoorbeeld 232.000 euro zullen de notariskosten (erelonen en administratieve kosten) dalen met 1102 euro.

Ondanks die hervorming is België het tweede duurste land van Europa qua notariskosten bij de aankoop van vastgoed, na Italië.

Melissa Depraetere: Het is een goede eerste stap, maar zeker geen einddoel. Het is in dit land blijkbaar ontzettend moeilijk om te raken aan het monopolie van notarissen. Ik wil aan minister Van Quickenborne een duidelijk signaal geven dat met deze kleine hervorming zeker niet alle problemen opgelost zijn.

Voor alle duidelijkheid: ik ben niet tegen notarissen. Ze bekleden een neutrale positie in soms delicate dossiers. Maar dat neemt niet weg dat het huidige systeem te duur, verouderd en niet transparant genoeg is.

Uw collega Freya Van den Bossche zei ooit dat ‘notarissen de duurste copycenters van het land zijn’. Zij wilde het notariaat afschaffen. Zover gaat u nu niet.

Depraetere: Ik zou wél zover willen gaan. In de meeste landen is het notariaat al lang afgeschaft, zeker voor relatief eenvoudige vastgoedtransacties, en het systeem werkt er beter. We zitten in België nog altijd opgescheept met iets wat stamt uit de tijd van Napoleon. Maar goed, die strijd kunnen we dus niet meer winnen. Daarom hebben we een alternatief voorstel. Uit een studie van de Leuvense econoom Frank Verboven blijkt dat het Belgische systeem zeer beschermend werkt voor de notarissen. De Europese Commissie heeft de federale regering daarvoor al enkele keren op de vingers getikt. Er is een sterkere reglementering op juridische diensten dan gemiddeld in de EU, en qua vestigingsrechten van de juridische beroepen doet België het slechter dan alle buurlanden, die geen quota hanteren.

Professor Verboven toonde ook aan dat de winstmarges van notarissen niet alleen exuberant groot zijn voor vastgoedtransacties, maar voor de meeste aktes die een notaris opstelt. En toch beweren notarissen altijd dat de volgens hen relatief hoge kosten voor de aankoop van vastgoed de te lage kosten voor andere aktes moeten compenseren. Dat klopt dus niet.

Hoe wilt u dat verbeteren?

Depraetere: In de eerste plaats door de zeer enge toegang tot de opleiding voor notarissen te verruimen. Ten tweede door het maximaal toegelaten aantal notarissen te schrappen en het aantal notarissen te verviervoudigen. Dat zal de onderlinge concurrentie verhogen, en dan verlagen de tarieven automatisch. En wij stellen ook voor om de erelonen en forfaitaire kosten wettelijk vastgelegde maximale kosten te behouden, maar geven we de notarissen ook de mogelijkheid om een lager bedrag aan te rekenen. Dat bevordert de prijsconcurrentie binnen het beroep.

De Belgische notarissen roepen moord en brand bij zulke ideeën. Het zou hun rentabiliteit kelderen, beweren ze.

Depraetere: Dat is lachwekkend. De studie van professor Verboven leert dat notarissen winstmarges hebben van 30 à 40 procent. Geen enkel ander vrij beroep komt nog maar in de buurt. Uit de onderzoeken die Knack de afgelopen jaren publiceerde, blijkt dat notarissen bij de best verdienende burgers behoren. Veel van hen verdienen meer dan de premier.

U stelt voor om de honoraria los te koppelen van de vastgoedprijzen. Waarom?

Depraetere: Omdat die koppeling net de oorzaak is van de exuberante rendementen in de sector. Uit een recente analyse van het prijzenobservatorium blijkt dat de honoraria per verkoopakte van residentieel vastgoed de afgelopen jaren sneller zijn gestegen dan de gezondheidsindex (+49,2 procent tegenover +41,9 procent, nvdr), als gevolg van de sterke stijging van de vastgoedprijzen. Bovendien is ook het aantal verkoopakten gestegen per notaris. Tussen 2000 en 2019 steeg de gezondheidsindex gemiddeld met 1,86 procent per jaar, de notarishonoraria met bijna 3 procent per jaar. De koppeling aan de gezondheidsindex brengt hun rentabiliteit niet in het gedrang, maar het maakt de zaak wel goedkoper voor de consument.

U vraagt ook een grotere transparantie van de notariskosten?

Depraetere: Er zijn voorbeelden bekend van notarissen die boven op de wettelijke tarieven allerlei bijkomende en betwistbare kosten aanrekenen. Voor de consument is het bijna onmogelijk om na te gaan over welke kosten het precies gaat. Daarom stel ik voor dat de wet expliciet vermeldt dat de notaris geen andere kosten mag aanrekenen boven op het ereloon en de vastgestelde forfaitaire kosten.

Kan een notaris die dat toch doet bestraft worden?

Depraetere: Er is nauwelijks controle op die beroepsgroep. Dat moet veranderen, en wie zich niet aan de regels houdt, verdient een tuchtsanctie. Dat moet volgens mij zelfs kunnen gaan tot de ontzetting uit het ambt. Er moet een laagdrempelig meldpunt komen om overtredingen aan te geven.

U stelt ook een online prijsvergelijker voor notarissen voor.

De Praetere: In de notariaten en de verzekeringssector zijn zulke prijsvergelijkingen ongebruikelijk, maar we zien dat zoiets goed werkt in de energie- en de telecomsector. En ze helpen ook om de tarieven te verlagen.