Matthias Schoenaerts, van muur tot filmset: ‘Waarom George Floyd wel en Jonathan Jacob niet?’

Het is aan de gevels in Antwerpen en Parijs te zien dat Matthias Schoenaerts de voorbije maanden niet op een filmset stond. Belgiës bekendste acteur greep tijdens de lockdown terug naar zijn graffitispuitbus en vindt het geen tijd om te zwijgen. Niet over racisme, Congo of zijn vader Julien.

Als 2020 volgens plan was verlopen, had Matthias Schoenaerts nu op een Amerikaanse filmset gestaan, en kon hij tussen de takes door straffe verhalen vertellen. Over Terrence Malick, de filmdichter van Badlands en The Tree of Life, met wie hij eind vorig jaar het Bijbelse epos The Last Planet opnam. Of over Charlize Theron, bij wier team van onsterfelijke krijgers hij zich vervoegt in de SF-thriller The Old Guard, sinds vorige week te zien op Netflix.

Maar 2020 verliep niet volgens plan. In de nacht van acht op negen juni stond Schoenaerts niet op een filmset maar op de place Jean Karski, hartje Parijs. Samen met straatkunstenaar JR, de Franse Banksy, toverde hij er een schoolgevel om in een hommage aan George Floyd en Adama Traoré, een zwarte Amerikaan en een zwarte Fransman die door de politie van Minneapolis en Beaumont-sur-Oise werden gedood, met volksopstanden tot gevolg. Ook een gevangenismuur in Oudenaarde en gevels in de Antwerpse Brederodestraat en de Lange Lozanastraat ontdeed de schilder Schoenaerts van hun anonimiteit. Als burgemeester Bart De Wever en koning Filip zijn nieuwste ontwerp goedkeuren (én hij zijn hoogtevrees bedwingt) volgt op 21 juli een klapstuk.

Het doet de acteur uit Rundskop, De rouille et d’os, A Bigger Splash, Red Sparrow en andere klappers zichtbaar deugd om zich in een interview eens niet te hoeven uitlaten over welke tegenspeelster over de meeste charme beschikt, maar over de zaken die hem na aan het hart liggen. Politiegeweld. Congo. Ongelijkheid. Zijn stormachtige jeugdjaren, die net niet faliekant eindigden, en de verrijzenis van zijn vader Julien, die zijn leven kantelde.

Hoe komt het dat u begin juni in hartje Parijs, met straatkunstenaar JR, een mural maakte ter nagedachtenis van George Floyd en Adama Traoré?

Matthias Schoenaerts: Ik ben nooit opgehouden met schilderen en murals maken, maar door het helse ritme aan films lag de cadans veel lager dan ik wilde. Voor een project in Antwerpen wilde ik heel graag met JR werken. Ik ken zijn werk al van toen hij nog illegaal pastings deed in Parijs. Zijn crazy stuff is altijd sociaal bewogen. Ik kreeg zijn nummer, we belden, en het klikte meteen. Na de moord op George Floyd vonden we dat we iets moesten doen. Drie dagen later had hij een muur gefixt. Omdat er al zo veel memorial walls van George Floyd werden gemaakt, besloten JR en ik om het open te trekken. Door in te zoomen op de ogen van Floyd werd hij anoniemer en slaat de mural meer op alle slachtoffers van racisme en politiegeweld. We betrokken er ook Adama Traoré bij. Op de terugweg bedacht ik dat we er ook Jonathan Jacob hadden moeten bijzetten.

De blanke jongeman die in 2013 om het leven kwam na een hardhandige inventie van het Antwerpse BBT?

Schoenaerts: Waarom George Floyd wel en Jonathan Jacob niet? Het is niet blank tegen zwart. Ik heb de beelden van Jonathan Jacob doorgestuurd naar Asa Traoré, de zus van de vermoorde Adama, die vecht voor rechtvaardigheid en tijdens de confinement een bom volk op de been kreeg voor protestmarsen. President Emmanuel Macron nodigde haar uit voor de thee, maar zolang hij geen procureur aanstelt die de dood van haar broer onderzoekt, weigert ze. ‘C’est horrible!’ zei ze over de beelden van zes Robocops die de cel van Jonathan Jacob binnenstormden. Die Robocops zijn amper gestraft. Kijk naar die beelden. Wie kan mij uitleggen wat daar gebeurt? Niemand. Die muur in Parijs gaat voor mij over alle mensen die lijden onder onrechtmatig politiegeweld.

Black Lives Matter kaart in eerste instantie racisme tegen zwarten aan.

Schoenaerts: Dat wel. De Black Lives Matter-beweging is verbonden aan recente evenementen maar gaat over een pijn die van generatie op generatie wordt overgedragen en die ondraaglijk is geworden. Koning Filip heeft zijn diepste spijt uitgedrukt over het leed dat de Belgen indertijd hebben berokkend in Congo. Prima, maar ik hoop dat het niet bij symboliek blijft. Er zijn zoveel idiote feestdagen. Kunnen we er niet eentje inruilen voor een nationale dag ter herdenking van wat we het Congolese volk hebben aangedaan? Dan pas onderneem je iets, excuses in de krant zijn te vrijblijvend.

Het zijn topics die je al even bezighouden. We herinneren ons filminterviews waarin je ook al uitvoer tegen oorlog en neoliberalisme.

Schoenaerts: De wereld staat in brand. De mensheid maakt een morele, spirituele, historische en emotionele crisis door. ABInbev betaalt amper 0,2 procent belasting. Maar een sukkelaar die de huur niet kan betalen, krijgt bezoek van een deurwaarder die alles meeneemt op de tandenborstel na. Serieus? De Antwerpse diamantsector ontduikt voor miljarden aan belastingen, maar de procureur die het na het goede werk van een onderzoeksjournalist uitpluist, wordt geschorst (Peter Van Calster, nvdr). Serieus? Vulgair gezegd: onze politieke leiders zijn a bunch of bitches die zich in de kont laten naaien door de megabedrijven en banken. Ik pleit voor ethisch kapitalisme.

En dat houdt in?

Schoenaerts: Dat ongebreideld winstbejag moet worden beteugeld en de discrepantie tussen rijk en arm vermindert. Het kan niet zijn dat de allerrijkste bedrijven niets teruggeven aan de gemeenschap. Het graaien en het ruïneren van de planeet moeten stoppen. Is het zo moeilijk om dat politiek te regelen?

Bent u rijk genoeg om nu al te stoppen met werken?

Schoenaerts: Als ik niet onnozel doe, kan ik stoppen. Maar niemand moet tegen mij komen zeggen dat ik makkelijk praten heb. Ik werk hard, verdien goed en betaal verhoudingsgewijs veel belastingen. Met plezier. België heeft mij veel gegeven.

Welke politieke partij mag u vragen om op de lijst te staan?

Schoenaerts: Het is me al gevraagd. Ik denk er nog niet aan. Jan Decorte is destijds in de politiek gestapt. Hij kende het politieke spel niet, werd in stukjes gehakt en sukkelde in de psychiatrie. Er zijn andere vormen van politiek mogelijk. Je hoeft niet luidkeels te protesteren tegen extreemrechts of -links. Alles wat je als mens doet, is een vorm van politiek. Liefdevol goedendag zeggen tegen iemand, is een vorm van politiek. Ik ga ook nooit in de tegenaanval. De laatste tijd heb ik heftige gesprekken gevoerd met jeugdvrienden die heel anders over de geschiedenis denken en racistische denkbeelden hebben. Ik ga niet met hen akkoord, maar ik ben niet at war met hen. Je moet kunnen luisteren naar elkaar en je moet het oneens kunnen zijn. De xenofobie waar we zo hard mee geconfronteerd worden, komt vooral voort uit onwetendheid en desinformatie. Gedraag je zo dat mensen meer begrip ontwikkelen voor de anderen. Zorg ervoor dat ze meer van zichzelf herkennen in anderen en van de andere in zichzelf. Verbind mensen, dat is ultrapolitiek.

Wat ook verbindt, is kunst. Welke projecten zitten er naast de nieuwe Malick nog in de pijplijn?

Schoenaerts: Er is een vanwege corona uitgestelde film van een grote regisseur die geheimhouding eist, een fantastische serie waar ik niks over mag zeggen, en in San Francisco een klein maar mooi project van de producers van Call Me By Your Name. O, en ik speel samen met Benicio Del Toro de hoofdrol in de volgende Terry Gilliam. Het scenario is gebaseerd op een project van Stanley Kubrick. Ik viel van mijn stoel toen het me aangeboden werd. Ondertussen wisselen Terry en ik al ontwerpen voor muren uit. Daar zitten we dan als twee oude bomma’s uren over te ouwehoeren. Terry heeft het hart op de tong én heeft een doortastende, verfijnde, humoristische geest.

Uw nieuwste film, The Old Guard, is een actiethriller over onsterfelijke superhelden. Dat hadden we niet meteen van u verwacht.

Schoenaerts: Om eerlijk te zijn, ik kijk niet vaak naar hedendaagse films. Zelfs niet die van mij. Het is zo vaak meer van hetzelfde. Ik word er moe van. Ik verorber liever documentaires of oude meesterwerken. Sergio Leone, David Lynch, Pier Paolo Pasolini, of films met de fantastische Romy Schneider.

U vertelde jaren geleden al zonder taboes over uw bewogen jeugd en dat het onmogelijk samenleven was met uw vader, de legendarische acteur Julien Schoenaerts. Recent vermeldde u voor het eerst ook Helga en Sarah, uw zussen die eraan onderdoor zijn gegaan.

Schoenaerts: Mijn jongste zus, Helga, heeft zelfmoord gepleegd. Ik vertel niet waarom of hoe, want dat zijn de mensen hun zaken niet. Er zijn nog mensen die erge dingen meemaken en het kan verademend zijn om te merken dat je niet de enige bent. Ergens open over praten kan andere mensen emotioneel bevrijden of troosten.

Op Instagram deelde u een merkwaardig maar ook wat eng schilderij van uw vader.

Schoenaerts: Om teksten te memoriseren schreef mijn vader ze op. Hij was De Grootinquisiteur van Sevilla van Fjodor Dostojevski aan het inoefenen en is toen ineens op die teksten beginnen te tekenen. Dat kon soms maanden duren, en dan kwam het helemaal nooit tot een voorstelling. Op een manische periode volgde een depressieve en dan moest hij weer naar de psychiatrie. Heftig. (pauzeert) Ik weet niet wat het is om iemand anders te zijn. Ik weet niet wat het is om dat meegemaakt te hebben. Ik weet enkel wat ik weet en wat ik heb meegemaakt. Ik weet wél dat er tussen al het leed veel schoonheid verborgen zit. Leid je leven of leef je lijden. De diamanten die ik overhield aan die tijd, wil ik blijven tonen. Mensen die verschillende vormen van de hel door moeten, kunnen daar moed uit puren.

Hoe diep hebt u zelf gezeten?

Schoenaerts: Ik heb ook in de hel gezeten. Ik ben ook zelfdestructief geweest. Ik heb álles aan mijn moeder te danken. Altijd stond ze voor me klaar. Af en toe liet ze me scheef gaan vanuit de wijsheid dat wat levenservaring goed voor me was. Toen ze zag dat het verkeerd ging, greep ze in. Al heb ik ook wat geluk gehad. Eén grote vergissing en je leven kan om zeep zijn. Ik heb vrienden die het op hun zestiende voor zichzelf levenslang hebben verkloot met zo’n vergissing. Ik heb stompzinnige dingen gedaan. Bandietenstreken, maar niets te ergs. Pittige deugnieterij die wel strafbaar was, maar ook niet meer dan dat. Toen het écht nasty werd, zette ik een stap achteruit. Ik had een koningin van een moeder en een goede radar.

Wat was uw redding?

Schoenaerts: De omkering kwam er toen mijn vader letterlijk opstond uit de dood. De dokters hadden hem al opgegeven, maar hij kwam uit coma. Met mijn mama hebben we maandenlang geprobeerd om hem weer te leren stappen, eten, spreken en noem maar op. Alles was weg. Cognitief was hij ingestort. De dokters geloofden niet in beterschap. We brachten hem terug met niet aflatende liefde. Na vier maanden gingen zijn ogen bij het horen van zijn naam ineens een millimeter naar boven. Van die ene millimeter maakten we er twee. Niet aflatende liefde zorgde voor een mirakel. Niet de flauwekulversie, echte niet aflatende liefde. Daarna heb ik nog vier jaar met hem samengewoond. Toen mijn vader de dood bedroog, is er iets fundamenteel in mij veranderd. In een flits keerde mijn leven 180 graden.

In welke zin?

Schoenaerts: Out of the blue dacht ik aan de toneelschool. Ik had dat aanvankelijk uitgesloten omdat ik niets met mijn vader te maken wilde hebben. Ik was woest op mijn vader, het kwam in de buurt van haat, en ik vond acteurs arrogante egotrippers en prutsers. Maar na zijn coma voelde ik zo veel liefde in me opborrelen. Ik was 21 en wist niet wat er gebeurde, maar het gebeurde. Ineens begreep ik niet waarom ik vijf jaar niet van die mens had kunnen houden. Ik ging naar de toneelschool, niet om acteur te worden maar om dichter bij hem te komen, en zie waar dat mij gebracht heeft (lacht) .

Alsof er een slechte regisseur mee gemoeid is, komt een zatte Antwerpenaar net op dat moment lallend tussenbeide: ‘Seg, zedde ga gienen acteur? ‘Ja, maar vandaag niet, meneer’, antwoordt Schoenaerts junior. De nacht is nog jong. Om de hoek wacht een metershoge muur.