Marc Van Ranst: ‘Een enorme ramp reduceren tot een ramp, meer konden we niet doen’

Viroloog Marc Van Ranst vindt dat de aanpak van de coranacrisis zeker beter had gekund. Maar de kapitale fouten waren volgens hem al voor de crisis gemaakt. ‘Het drama in de woonzorgcentra was een disaster waiting to happen. ‘

De rust in het gezellig chaotische bureau van Marc Van Ranst wordt verstoord door een telefoontje van een kabinet. Blijkbaar is dat kabinet ongerust over het ongenoegen van de befaamde sekswerker Hot Marijke. Zij vindt het onbegrijpelijk dat de Nationale Veiligheidsraad heeft beslist dat zij en haar collega’s weer aan het werk mogen en niet langer van hun premie kunnen genieten.

Hot Marijke is niet de enige ontevreden burger. Uit de Knack-peiling blijkt dat bijna veertig procent van de Belgen vindt dat de federale regering de crisis slecht heeft aangepakt. Dat percentage loopt op tot zestig als het gaat over de minister van Volksgezondheid. Waar Maggie De Block (Open VLD) tijdens de migratiecrisis uitgroeide tot de populairste Belgische politica, is tijdens de coronacrisis het omgekeerde gebeurd. ‘Een belangrijk verschil is dat mevrouw De Block tijdens die migratiecrisis de enige verantwoordelijke minister was’, zegt Van Ranst. ‘Tijdens deze crisis waren er negen ministers verantwoordelijk. Zij is er niet in geslaagd om zich te tonen als de leidende minister die alles onder controle had.’

Vooral in Wallonië is de ontevredenheid bijzonder groot.

Marc Van Ranst: Ik vermoed dat dat meer te maken heeft met haar stijl, die nogal direct is. De gemiddelde Franstalige gebruikt vijf keer meer woorden. Wat mogelijk ook een rol speelt, is dat veel Walen met grote aandacht naar Frankrijk kijken, de grote broer. Ze volgen het nieuws via de RTBF én TF1. Als ze zien dat Frankrijk een maatregel neemt en België niet volgt, krijg je dat in Wallonië moeilijk verkocht. Dat is ook de reden waarom wij de scholen hebben moeten sluiten. De vergadering over de lockdown is destijds begonnen met het plan om de scholen hoogstens tijdens de piek een maand te sluiten. Tijdens die vergadering kwam het nieuws dat Frankrijk voor een onmiddellijke sluiting ging. Voor de Franstalige politici was het op dat moment blijkbaar onmogelijk om niet hetzelfde te doen.

Het oordeel over premier Sophie Wilmès (MR) is wat milder. Terwijl ze op cruciale momenten toch niet altijd blijk gaf van groot leiderschap.

Van Ranst: Die persconferentie over de eerste versoepelingen was een ramp. Ik begrijp niet waarom de premier geen toespraak tot de natie gehouden heeft, zoals Macron en Rutte dat in hun land hebben gedaan. Aan de andere kant heb ik Wilmès sinds die erbarmelijke persconferentie wel in haar rol zien groeien. Ze is nu besluitvaardiger dan bij het begin van de crisis.

In Vlaanderen haalt ze, samen met Jan Jambon (N-VA), de beste score. Voor een voorheen onbekende Franstalige politica zonder electoraal draagvlak is dat niet kwaad.

Van Ranst: Wilmès heeft zich met veel ernst van haar taak gekweten. Je had ook nooit de indruk dat ze electoraal profijt uit deze crisis wilde halen. Op een bepaalde manier was ze de underdog. Daar houden Vlamingen van.

Om de eerste vraag van de enquête ook aan u te stellen: in welke mate bent u tevreden over de aanpak door de federale regering?

Van Ranst:(na een lange stilte) Schrijf maar dat mijn oordeel ergens in het midden ligt. Sommige dingen zijn goed aangepakt, andere slecht. Deze regering verdient zeker goede punten voor haar beslissing om het land in lockdown te zetten. Daar was on-Belgische moed voor nodig. Als we deze crisis te lijf waren gegaan volgens het gebruikelijke besluitvormingsproces waren we waarschijnlijk pas in lockdown gegaan op het ogenblik dat de pandemie voorbij was. Al heeft deze regering ook kansen gemist. Ik heb voorgesteld om ook eens een veiligheidsraad voor kinderen te organiseren. Blijkbaar vond men dat niet belangrijk genoeg. Meer ten gronde was de grootste fout al voor de crisis gemaakt. Dit land was niet voorbereid op een pandemie. Wij hadden geen afdoende voorraad maskers en er was geen systeem van contactopsporing. Allemaal slechte punten, al geloof ik niet dat een betere voorbereiding een lockdown zou vermeden hebben. Landen die wél goed voorbereid zijn hebben dat ook moeten doen.

In die landen heeft het virus minder hard toegeslagen.

Van Ranst: Het heeft geen zin om hier een internationale competitie van te maken. Vergelijkingen gaan gewoon niet op. Wij zijn een dichtbevolkte regio. Daar zul je altijd meer problemen hebben dan, ik zeg maar wat, in het noorden van Zweden, waar ze op anderhalve kilometer van elkaar leven. Daarbij kwam het feit dat nogal veel Belgen tijdens de krokusvakantie in Noord-Italië gaan skiën. Dat heeft ervoor gezorgd dat we, anders dan in Nederland en Duitsland, op honderden plekken tegelijk werden aangevallen. Dit was het recept voor een enorme ramp, omvang Lombardije, maar dan maal tien. Een enorme ramp reduceren tot een ramp, meer konden we niet doen.

Viroloog Marc Wathelet schreef al tijdens de krokusvakantie een waarschuwingsbrief naar Maggie De Block. Zij noemde hem een dramaqueen.

Van Ranst: Hem een dramaqueen noemen was nergens voor nodig. Maar ik zou Wathelet geen viroloog noemen. Hij heeft, in zijn hele carrière, twee artikels over virologie geschreven.

Hij had wel gelijk.

Van Ranst: Ja. Mensen maken constant voorspellingen, en af en toe krijgt zo’n voorspeller dan een keer gelijk.

De echte vraag is of we te laat hebben ingegrepen.

Van Ranst: Met de kennis die we vandaag hebben kun je daar alleen maar ‘ja’ op antwoorden, maar dat is gemakkelijk. Je moet kijken naar de informatie die tijdens de krokusvakantie beschikbaar was. Op het ogenblik dat onze landgenoten zich in Noord-Italië lieten besmetten, was er binnen een straal van driehonderd kilometer nog geen enkel bekend geval. Dan beslissen om alle terugkeerders in quarantaine te zetten zou op heel veel weerstand hebben gestoten. Bovendien is zoiets veel makkelijker gezegd dan gedaan. Wij beschikken niet over lijsten met wie waar op vakantie is. Het had, als we het voorzorgsprincipe tot het uiterste hadden laten gelden, wel gekund. Wellicht was de amplitude dan wat kleiner geweest, maar een lockdown hadden we niet kunnen voorkomen. In ons lab hebben we kunnen achterhalen dat een belangrijk deel van de besmettingen uit Noord-Italië kwam, maar ze kwamen ook uit Nederland, Duitsland, Groot-Brittannië…

Vlamingen zijn haast even kritisch voor de aanpak van de Vlaamse regering en de bevoegde minister Wouter Beke (CD&V). Allicht speelt daar het drama in de woonzorgcentra mee.

Van Ranst: Ik ben niet de mens die dat zal relativeren door te zeggen dat het gaat om oude mensen die niet meer zo lang te leven hadden. Als ik 95 ben, wil ik maar één ding, en dat is 96 worden. Ook de manier waarop die mensen zijn gestorven, is afschuwelijk. Voor henzelf, maar ook voor hun naasten.

Is Wouter Beke hiervoor verantwoordelijk?

Van Ranst: Elke minister is verantwoordelijk voor wat er in zijn sector gebeurt, maar we moeten ook naar onszelf durven te kijken. Wij hebben onze ouderenzorg geoutsourcet, niet zelden aan commerciële bedrijven. Wij hebben toegelaten dat een pamper die halfvol is daar niet wordt ververst. Dit was een disaster waiting to happen.

Die ramp was minder groot geweest als de zorgkundigen over voldoende mondmaskers hadden beschikt.

Van Ranst: Zeker. Dat is niet goed te praten. Sommige centra hadden nog een stock, andere vonden de 60 cent die zo’n masker kost blijkbaar geen verantwoorde investering. Dat heeft ongetwijfeld voor besmettingshaarden gezorgd. Maar dat is niet de enige verklaring. De zorgkundigen in de woonzorgcentra zijn onderbetaalde engelen. Er valt die mensen niets te verwijten. Ze zijn niet opgeleid om van een woonzorgcentrum een klein ziekenhuis te maken. Ze weten hoe ze die mensen moeten wassen, te drinken geven, animeren en troosten. Dat doen ze geweldig goed, maar het zijn geen verpleegkundigen. Bovendien zijn sommige woonzorgcentra minder goed gestructureerd.

De virologen dan. Uw werk wordt, in Vlaanderen nog meer dan in Wallonië, gewaardeerd. Dat is wel bijzonder voor iemand die weleens een communist wordt genoemd.

Van Ranst: Blijkbaar zijn de meeste mensen in staat om een onderscheid te maken tussen mijn werk als viroloog en mijn politieke overtuiging. Ik moet ook wel zeggen dat ik de afgelopen maanden wat kalmer geweest ben met mijn kritiek op de N-VA. Met een aantal N-VA’ers heb ik nauw samengewerkt. We hebben elkaar beter leren kennen, en dat heeft zeker bijgedragen tot een soort wapenstilstand (lacht). Het Vlaams Blok (sic), dat is wat anders. Met hen ben ik nog wel in de clinch gegaan.

Afgaande op de enquête kan het niet anders dan dat ook Vlaams Belang-kiezers tevreden zijn over uw werk als viroloog.

Van Ranst: Zoals ik alle mensen die in mijn lab werken graag zie, ook al weet ik dat sommigen voor het Blok stemmen. De meeste mensen zijn, gelukkig, meer dan alleen maar hun politieke overtuiging. Ongetwijfeld zijn er mensen die dat niet kunnen scheiden, en daarom ook de viroloog Van Ranst een gore smeerlap vinden. Dat neem ik er graag bij.

Virologen worden in deze peiling veel beter beoordeeld dan politici. Is dat wel fair? Uiteindelijk was dit teamwork.

Van Ranst: Ach ja. Laat de virologen vijf jaar lang in zo’n publieke functie werken en we zullen niet beter scoren dan de politici. Wij hebben het voordeel dat we aan deze crisis konden beginnen met een onbeschreven blad.

Het idee van een expertenregering vindt veel bijval. Ook bij u?

Van Ranst: Mijn ideaal is een regering die zich door experten laat informeren en, het liefst zo veel mogelijk, met hen samenzit. Zo is het de laatste weken ook gegaan. In het begin van de crisis gaven we ons advies en deed de regering daar vervolgens haar ding mee, zonder verdere inspraak. Zo moesten we op een bepaald moment vernemen dat de kappers nog open mochten blijven. Blijkbaar waren er ministers die niet zonder konden. Na verloop van tijd heeft men ingezien dat het beter was om samen te vergaderen, en ons ook in de laatste fase van een beslissingsproces te betrekken. Dat de politiek dan de eindbeslissing neemt, vind ik een goeie zaak. Het lijkt me beter dat zo’n beslissing genomen wordt door iemand die door de bevolking gekozen is.

Behalve de experten zaten blijkbaar ook lobbygroepen mee aan het stuur. Hoe valt het anders te verklaren dat de tuincentra openbleven, terwijl kinderen in instellingen of pleegkinderen meer dan twee maanden moesten wachten voor ze hun ouders konden zien?

Van Ranst: Wat dat laatste betreft moet ik u gelijk geven, helaas. Ik weet zeker dat we hier een oplossing voor hadden kunnen vinden die vanuit virologisch opzicht verantwoord was. Maar blijkbaar waren er andere prioriteiten.