Geneesmiddelen bieden weinig soelaas voor mensen met dementie. Herstelgerichte zorg is wellicht de beste garantie op een kwaliteitsvol leven.
Zowat 20 jaar geleden kwam een aantal jonge volwassenen met een psychiatrische aandoening in opstand tegen de psychiatrisering van de maatschappij. Ondanks hun schizofrenie, bipolaire stoornis of andere symptomen wilden ze actief blijven, sociaal contact hebben, projecten aangaan, een rol spelen in de gemeenschap, de controle behouden over hun eigen bestaan.
Het leidde tot de zogenaamde herstelgerichte benadering van de psychiatrie. Het basisprincipe is zelfbeschikking, waarbij het standpunt van de persoon met de stoornis gehoord en gerespecteerd wordt. ‘Je concentreert je dus niet alleen op de symptomen en het genezingsproces, maar kijkt naar de volledige mens’, zegt professor Martial Van der Linden, hoofd van de afdeling Psychopathologie en Cognitieve Neuropsychologie aan de universiteit van Genève.
In 2011 beschreef de Britse psychiater Mary Leamy van het King’s College in Londen 5 cruciale onderdelen van het herstelproces: sociale contacten onderhouden, hoop en optimisme hebben voor de toekomst, een eigen identiteit behouden of heropbouwen, zin geven aan het eigen leven, en zich verantwoordelijk voelen voor de eigen keuzes en het eigen bestaan. Heel wat studies tonen aan dat de herstelgerichte aanpak werkt. Als mensen met psychiatrische problemen niet louter als patiënten onder behandeling bekeken worden, maar gestimuleerd worden om maatschappelijk actief te zijn, met een eigen identiteit en beslissingsbevoegdheid, dan verhoogt dat hun levenskwaliteit, ook al blijven de stoornissen bestaan.
Luchthaven
Iemand die graag kookt, moet in de mate van het mogelijke kunnen blijven koken
Professor Van der Linden is ervan overtuigd dat de herstelgerichte benadering ook de beste optie is voor mensen met problematische hersen- en cognitieve veroudering, zoals dementie. Behandelingen met geneesmiddelen zijn niet doeltreffend en veroorzaken schadelijke neveneffecten. De enige manier om de kwaliteit van hun leven te verbeteren is dat je hen in staat stelt hun lot weer in handen te nemen. Dat veronderstelt wel een samenleving die dementie erkent en dementerende mensen toelaat aan het maatschappelijke leven deel te nemen. Hij haalt het voorbeeld aan van de luchthaven van Heathrow in Londen. Het personeel wordt er opgeleid om op vriendschappelijke wijze om te gaan met oudere passagiers met cognitieve problemen. Er zijn ook plannen om specifieke onthaalruimtes te voorzien in de terminals, waar ze rustig op hun vlucht kunnen wachten.
Ook voor mensen met problematische hersen- en cognitieve veroudering is een mate van herstel mogelijk. Wat nog ontbreekt, volgens Martial Van der Linden, zijn psychologische en psychosociale behandelopties die mensen helpen bij het uitvoeren van hun dagelijkse bezigheden en die hun welzijn en levenskwaliteit opkrikken.
Daarnaast is er aandacht voor preventie nodig. De focus op de symptomen, de ‘ziekte’ en de diagnose moet plaats ruimen voor regelmatige evaluatie. Daarna kun je gericht werken met het oog op de 5 elementen van het herstelproces. ‘Het gaat erom dat je de persoon centraal stelt en oog hebt voor zijn dagelijks leven. Iemand die graag kookt, moet in de mate van het mogelijke kunnen blijven koken.’
Op maat
Het resultaat is een aanpak op maat. Als sociaal isolement een belangrijke oorzaak is van het verlies van identiteit of een verminderd welzijn, dan kan een zorgverlener specifiek focussen op de integratie van een zorgbehoevende in een vereniging waar hij als vrijwilliger kan werken. Is het isolement het gevolg van problemen op het vlak van interactie – de zorgbehoevende vindt het bijvoorbeeld moeilijk om het standpunt van anderen te begrijpen en wordt daardoor afgewezen – dan kan voor een psychologische aanpak gekozen worden.
Martial Van der Linden geeft een ander voorbeeld van een aanpak op maat. Een patiënte klaagde dat de bezoekjes van haar familie zo kort waren. Dat kwam doordat haar kleinzoon van 12 maanden altijd huilde. De vrouw werd aangemoedigd om speelgoed voor hem te kopen om het kind bezig te houden, waardoor de bezoekjes wat langer konden duren en aangenamer werden. Een eenvoudige en doeltreffende oplossing.
