Een nieuwe president, een exitplan voor Afghanistan en hernieuwde deelname aan het klimaatakkoord van Parijs. Toch is de Amerikaanse filosoof en linguïst Noam Chomsky (92) weinig optimistisch. ‘Met het neoliberalisme zullen we zeker uitsterven.’
Joe Biden heeft ondertussen zijn eerste 100 dagen in functie achter de rug. Hoe beoordeelt u zijn presidentschap?
Noam Chomsky: Zijn binnenlands beleid vind ik respectabel, beter dan ik had verwacht. De lat ligt in de VS natuurlijk niet erg hoog. Als het bijvoorbeeld gaat over kinderzorg praten we zelfs nog niet over dingen die in de rest van de wereld al decennia geregeld zijn. Vergeet ook niet dat er onverbiddelijk Republikeins verzet is tegen ongeveer alles wat Biden doet. De Republikeinse Partij probeert het land onbestuurbaar te maken, in de hoop dat ze de schuld kan geven aan de Democraten en over twee jaar en in 2024 weer kunnen aantreden.
Bidens buitenlands beleid is een ander verhaal. Er is één pluspunt: hij werd net op tijd verkozen om de laatste overblijfselen van het wapenbeheersingsregime te redden, dat Trump systematisch had afgebroken. Maar verder zet Biden het beleid van Trump voort, dat niet zo veel verschilde van dat van Barack Obama. Ik vind dat heel gevaarlijk.
De VS hebben een enorm militair budget: het is bijna 40 procent van de wereldwijde militaire uitgaven. Het volgende land op de lijst is China met ongeveer 13 procent. Rusland, de belangrijkste concurrent, heeft lagere militaire uitgaven dan India. Wat de VS doen, is bedreigingen creëren, door provocerende acties, zoals nieuwe, meer destructieve wapens en ruimteoorlogswapens. Dat kan makkelijk uit de hand lopen en Biden gaat daarmee door.
Biden wil wel de Amerikaanse troepen terugtrekken uit Afghanistan.
Chomsky: Laten we eerst en vooral duidelijk zijn over wat Biden voorstelt. Hij wil de oorlog in Afghanistan niet beëindigen, maar wel de grondtroepen terugtrekken. Dat betekent dat de oorlog blijft duren, met bombardementen, met drones, met speciale eenheden en met huurlingen. Het hele debat in de VS over die ’terugtrekking’ gaat over wat het betekent voor de VS: zullen we geld besparen en onze aandacht kunnen verleggen naar andere problemen? Maar wat betekent het voor de Afghanen? Dát is de vraag die gesteld moet worden.
De Russische invasie van Afghanistan in de jaren 80 was moorddadig en gewelddadig. Tegen het einde van die oorlog hadden de Russen ongeveer bereikt wat de VS nu behaald hebben. De stedelijke centra waren redelijk vrij en open, vrouwen gingen naar school, ze droegen westerse klederdracht, enzovoort. De regering van president Najiboellah kon een paar jaar redelijk goed overleven, maar stond daarna machteloos tegenover de jihadterreur. Dus toen een paar jaar later de Taliban oprukten, die daar een einde aan maakten, werden die met open armen ontvangen door de bevolking. Willen we dat herhalen? Of is er een mogelijkheid – hoe klein ook – dat we een lokale regeling kunnen aanmoedigen? Er zijn vredestroepen in Afghanistan. Kunnen we hen helpen om een regeling te krijgen die het minst erg is? Het is echt veel meer dan: laten we ons terugtrekken en tot ziens.
Mijn generatie heeft compleet gefaald.’ Noam Chomsky
Dus nee, ik zie weinig verschil tussen Biden en Trump. Ze voeren vrijwel hetzelfde beleid, maar onder Trump was er een onnodige wreedheid aan toegevoegd. We zullen niet alleen Jemen vernietigen, maar we zullen ook hun beperkte middelen om te overleven wegnemen. Of we zullen niet alleen Gaza vernietigen, we versperren ook hun reddingslijn. Biden heeft de meer gratuite wrede elementen van de regering-Trump teruggetrokken, maar het beleid blijft bestaan.
Denkt u dat met een zeer nipte Democratische meerderheid in het Huis van Afgevaardigden en de Senaat, het Amerikaanse klimaatbeleid kan veranderen?
Chomsky: De Republikeinse Partij is een en al ontkenning. Onder Trump was het zelfs niet alleen ontkenning, maar ook een poging om ons allemaal zo snel mogelijk in de afgrond te storten. De meeste klimaatprogramma’s, die voornamelijk uit de bedrijfswereld komen, zeggen: geen paniek, we zullen er iets aan doen, vertrouw ons. Maar wanneer je dieper graaft, verwijzen ze haast alleen maar naar koolstofopslag. Geen enkele toekomstige technologie zal al die gassen er weer kunnen uithalen.
De laatste jaren hebben we wel veel en diep gegrond activisme van onderuit meegemaakt, activisme dat redelijk effectief bleek. Het klimaat staat nu tenminste op de politieke agenda. Biden heeft, onder druk, een programma naar voren geschoven dat het beste is dat ooit in de VS gepresenteerd is. Ook al is het verre van voldoende om de klimaatcrisis op te lossen.
In uw boek Internationalism or Extinction verwijst u naar de internationalistische benadering van klimaatverandering. Hoe ziet u dat praktisch?
Chomsky: Elke grote crisis waarmee we worden geconfronteerd, is internationaal. Er zijn geen grenzen voor de coronapandemie, voor de opwarming van de aarde, voor de toenemende dreiging van een nucleaire oorlog. We moeten die crisissen dus internationaal aanpakken. Bestaan daar manieren voor? Ja, sommige beginnen ook al vorm te krijgen. Er is Progressive International, gebaseerd op de beweging van Bernie Sanders, dat progressieve activisten en organisaties internationaal mobiliseert. Er is Democracy in Europe Movement 2025, een Europese beweging die probeert te redden wat de moeite waard is om te redden van de EU.
We zien het begin van een stap naar een progressief internationalisme, dat de vele activistische groepen en organisaties over de hele wereld kan samenbrengen, gemeenschappelijke programma’s kan opzetten en naar gemeenschappelijke doelen kan toewerken. Dat is denkbaar. Het vereist geen mirakels. Je hebt toegewijde betrokkenheid en activisme nodig.
Maar is de politieke wil er om te proberen onze samenleving van de vernietiging te redden? Dat is de vraag die deze generatie moet beantwoorden. Mijn generatie heeft compleet gefaald. Nu is het aan de jongeren om de puinhoop die wij hebben achtergelaten aan te pakken en te kijken of onze samenleving kan blijven bestaan.
Denkt u dat globalisering een internationale aanpak van de klimaatverandering makkelijker of juist moeilijker maakt?
Chomsky: Dat hang ervan af over welk soort globalisering we praten. Vandaag bedoelen we met globalisering: neoliberale investeringsrechten. Onder dat regime gaan we zeker uitsterven. Maar er is een andere vorm van globalisering. Bijna elke arbeidersvereniging in de wereld heeft ‘internationaal’ in zijn naam staan. We kunnen teruggaan naar de droom van de negentiende eeuw met arbeiders die overal ter wereld samenwerken voor het algemeen belang.
Neem de wereld na corona. Uit de pandemie zal een nieuw soort wereld ontstaan. Hoe zal die eruitzien? Er zijn groepen – mensen die de rijkdom en de macht hebben en die de neoliberale ramp hebben veroorzaakt – die het neoliberalisme in een nog hardere vorm willen laten voortduren: meer toezicht, meer controle en meer politie. Ze gaan meedogenloos te werk om dat te laten gebeuren. Zal de rest van ons net zo meedogenloos zijn om ervoor te zorgen dat dat niet gebeurt? Zullen er bewegingen in heel andere richtingen zijn? Dat is de vraag.
Een uitgebreide versie van dit interview verschijnt op Knack.be/Chomsky en in het Leuvense studentenmagazine Veto, in de reeks ‘Denkers voor onze tijd’. Die hele reeks kunt u lezen op veto.be.
