Nadeen Ashraf trekt #MeToo-beweging op gang in conservatief Egypte

TikTok-sterren gaan de cel in, en van een groepsverkrachting maken de media een ‘groepsseksparty’: in de strijd tegen seksuele discriminatie hebben Egyptische vrouwen nog een lange weg te gaan. Het internet helpt hen daarbij.

Toen Nadeen Ashraf vorige maand door een rijke buurt in Caïro liep, schrok ze niet van de seksuele commentaren die ze te horen kreeg. De meeste vrouwen in Egypte hebben ervaring met seksuele intimidatie of geweld. Maar de man in kwestie keek wel raar op toen de 22-jarige filosofiestudente in de taxi sprong die hij bestuurde. ‘Ik heb een uur lang met hem gepraat’, vertelt ze. ‘Hij had geen idee dat zijn gedrag seksueel intimiderend was.’

Egypte worstelt met seksueel geweld en vrouwenrechten. Mannen controleren er het doen en laten van vrouwen, en geweld van mannen tegen vrouwen wordt getolereerd. Maar nu duiken er jonge vrouwen zoals Nadeen Ashraf op, die de conservatieve, door mannen gedomineerde cultuur van Egypte uitdagen en sociale media inzetten om hun stem te laten horen. Niet altijd met een positief gevolg.

De afrekening begon vorig jaar in juni, toen een studente aan de Amerikaanse Universiteit in Caïro (AUC) op Facebook een waarschuwing plaatste over Ahmed Bassam Zaki, een voormalige student die ze beschuldigde van seksuele intimidatie en chantage van vrouwen. Toen die post niet veel later verwijderd werd, startte Nadeen Ashraf het Instagram-account Assault Police, dat de beschuldigingen tegen Ahmed Zaki herhaalde en er nog enkele aan toevoegde. Niet veel later werd de man gearresteerd. Assault Police werd geboren uit woede, zegt Ashraf, die ook verbonden is aan de AUC. ‘Ik was vreselijk gefrustreerd dat vrouwenstemmen niet ernstig werden genomen.’

In die periode begonnen ook andere zaken de krantenkoppen te halen. Een vrouw beweerde dat een groep rijke jonge mannen haar in 2014 in een vijfsterrenhotel in Caïro had gedrogeerd en verkracht. Een andere vrouw, Aya Khamees, had een man willen aangeven voor verkrachting, maar de politie had haar klacht genegeerd. Het leek alsof Egypte een #MeToo-moment beleefde. De Nationale Vrouwenraad, een overheidsinstantie, spoorde andere slachtoffers van seksueel geweld aan om naar buiten te treden. Het parlement keurde een wet goed die hun anonimiteit garandeert. Assault Police heeft inmiddels meer dan 200.000 volgers.

Scheermes

Maar het zag er allemaal veel mooier uit dan het in werkelijkheid was. In de zaak van de groepsverkrachting, die de daders blijkbaar hadden gefilmd, was een wekenlange campagne door vrouwenrechtenactivisten nodig alvorens het Openbaar Ministerie in actie kwam, waardoor sommige verdachten het land konden ontvluchten. Vijf mannen zijn ondertussen gearresteerd, minstens twee verdachten zijn nog altijd op vrije voeten. Drie van de gearresteerde mannen zijn beschuldigd van verkrachting, maar ze ontkennen hun schuld.

Vreemd genoeg werden ook zes personen die zich als getuige hadden gemeld, beschuldigd van het overtreden van de morele wetten en van losbandigheid. De media noemden het incident een ‘groepsseksparty’ waar iedereen, inclusief het vermeende slachtoffer, aan meegedaan had. Ze haalden iedereen door het slijk. Dat had een afschrikkingseffect: de vrouwen die elkaar steunden, doken onder.

Nadat Aya Khamees door de politie naar huis was gestuurd, uitte ze haar beschuldigingen in een filmpje op TikTok, waar ze meer dan 100.000 volgers had. Toen de video enkele dagen later viraal was gegaan, arresteerde de politie de hele groep die op dat feestje aanwezig was geweest. De overheid vond het gebruik van hasj en het samenzijn van ongehuwde mannen en vrouwen net zo onrustbarend als de getuigenis van Khamees, die vertelde hoe een man een scheermes tegen haar gezicht had gehouden en haar had verkracht. Haar belagers (ze beschuldigde een groep mannen van het faciliteren van de verkrachting) werden beschuldigd van verkrachting en andere misdrijven, maar Aya Khamees werd zelf ook beschuldigd: van prostitutie, drugsgebruik en schending van de familiewaarden. Pas nadat ze een cursus had gevolgd ‘om haar opvattingen bij te sturen’ werden de beschuldigingen tegen haar ingetrokken.

Egypte heeft wetten tegen seksueel geweld en intimidatie, maar slachtoffers zwijgen uit angst dat ze zelf de schuld krijgen en te schande worden gemaakt. De autoriteiten onderwerpen vrouwen aan zogenaamde maagdelijkheidstests en stellen vragen over hun seksuele voorgeschiedenis, waarbij ze die informatie vaak gebruiken om de slachtoffers in diskrediet te brengen. De wet is vaag en ‘niet meer dan iets wat op een velletje papier is gezet’, zegt Salma El Tarzi, een filmmaker die focust op seksueel geweld. Het echte probleem is de houding van de Egyptenaren.

Conservatief

Egyptische rechters en openbare aanklagers zijn meestal mannen. Zij beslissen wat strookt met de Egyptische waarden en wat niet. De laatste tijd baseren ze zich op een cybercriminaliteitswet om vrouwen aan te pakken die op TikTok dansjes en grappige sketches posten. Sinds april 2020 heeft de overheid tien vrouwelijke TikTok-influencers gearresteerd op beschuldiging van schending van de familiewaarden en aanzetten tot onfatsoenlijk gedrag en losbandigheid. Zes van hen zijn tot twee jaar gevangenisstraf veroordeeld, twee van hen hebben drie jaar cel gekregen. De scheidsrechters van de traditionele normen en waarden voelen zich bedreigd door de mondigheid die het internet heeft gegeven aan jonge vrouwen, die vaak uit de lagere sociale klassen komen.

Egypte in zijn geheel blijft ook erg conservatief. Veel Egyptenaren stonden achter de arrestaties van de TikTok-sterren. Uit een onderzoek dat in 2017 door de VN en de belangenvereniging Promundo werd vrijgegeven, bleek dat 64 procent van de Egyptische mannen (en 60 procent van de vrouwen) vindt dat een vrouw met haar verkrachter moet trouwen. Bijna driekwart van de mannen (en 84 procent van de vrouwen) zei dat vrouwen die zich uitdagend kleden erom vragen te worden lastiggevallen. ‘Egypte is het enige land waar jonge mannen net zulke conservatieve opvattingen over seksualiteit hebben als oudere mannen’, zegt Amel Fahmy, die aan het onderzoek heeft meegewerkt.

‘Er zijn miljoenen mannen in Egypte die totaal niets weten over hun seksualiteit, die nog nooit hebben gehoord van grenzen stellen of instemming vragen bij seks’, zegt Nadeen Ashraf, die door de BBC werd uitgeroepen tot een van de 100 invloedrijkste vrouwen van 2020. Het gesprek met de taxichauffeur die haar nageroepen had, stelde haar alleen nog meer teleur. Hij verontschuldigde zich uiteindelijk, zegt ze, maar beweerde vervolgens dat hij nooit zou trouwen. Toen ik vroeg waarom, zei hij: ‘Omdat je me net verteld hebt dat ik geen complimenten mag geven aan meisjes.’