Volgt Macron straks zichzelf op? ‘Hij is de onbetwiste numero uno van Europa’

Wat zijn drie voorgangers niet is gelukt, lijkt voor Emmanuel Macron een makkie te worden: herverkozen worden als president van Frankrijk. Op 10 april kan hij de eerste stap zetten naar een verlengd verblijf in het Elysée.

West-Vlaming Guido Dumarey twijfelt er niet aan dat Emmanuel Macron (44) straks de eerste Franse president in twintig jaar wordt die erin slaagt zichzelf op te volgen. De ondernemer in de auto-industrie is al sinds 1989 actief in Frankrijk en leerde Macron persoonlijk kennen in 2015. Als minister van Economie onder de socialistische president François Hollande bracht de jonge politicus een bezoek aan Punch Powerglide, een producent van automatische versnellingsbakken die Dumarey enkele jaren eerder van GM had overgenomen. ‘Hij is komen speechen toen we een zware investering aankondigden’, zegt Dumarey. ‘Ik hem hem rondgeleid, hij heeft zelfs een testritje gemaakt met een sportwagen. We hebben vooral smalltalk uitgewisseld, maar het was niettemin duidelijk dat hij een sterke visie had. Frankrijk heeft geen hamburgerjobs nodig, zei hij, maar volwaardige banen waarmee werknemers een toekomst voor zichzelf en hun kinderen kunnen uitbouwen. Ook over Europa sprak hij met veel overtuiging. Ik was onder de indruk van zijn naturel en zelfvertrouwen. Op een bepaald moment werd hij ingesloten door zes potige militanten van de radicale vakbond CGT. Intimideren, daar zijn die kerels op getraind. Maar Macron was op zijn gemak, hij nam rustig de tijd om vragen te beantwoorden. Hij moest lachen toen ik hem vertelde dat hij veel vlotter overkwam dan zijn baas, François Hollande.’

In Frankrijk gaat haast iedereen ervan uit dat de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen op 10 april voor Macron een formaliteit wordt. Volgens het meest getipte scenario volgt op 24 april een tweede ronde tegen uitdager Marine Le Pen, precies zoals vijf jaar geleden toen de leider van het extreemrechtse Front National (nu: Rassemblement National) een verpletterende nederlaag leed.

Dit keer zou de race wel spannender kunnen worden. De percentages schommelen met de dag, maar sinds vorige week is Le Pen, net zoals de extreemlinkse kandidaat Jean-Luc Mélenchon, aan een remonte bezig. Analisten zien een focusverschuiving naar het thema koopkracht als voornaamste verklaring. Macrons ambtstermijn werd doorlopend geplaagd door sociale onrust, met het vaak gewelddadige protest van de gele hesjes als spectaculairste uiting. Die sores leken evenwel naar de achtergrond verdwenen toen Macron op 3 maart, letterlijk op de valreep, zijn kandidatuur bekendmaakte. De timing paste bij het imago van de wereldleider die het te druk had met geopolitieke problemen om in eigen land campagne te voeren. Behalve beeldvorming was dat ook realiteit. Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne is de Franse president niet meer van het wereldpolitieke voortoneel verdwenen. Maar diezelfde oorlog katapulteerde de angst voor koopkrachtverlies naar de kern van het verkiezingsdebat. Ook Frankrijk kampt met galopperende inflatiecijfers. Vooral de hoge energie- en brandstofprijzen, oorzaak van de gelehesjeswoede, baren veel kiezers zorgen.

Europese agenda

Dat is sneu voor Macron, die zich kiplekker voelt in de rol van staatsman die schittert op het internationale forum. Over zijn binnenlandse hervormingsagenda zijn de meningen verdeeld, maar weinigen zullen ontkennen dat Macron erin geslaagd is het geopolitieke gewicht van Frankrijk op te krikken. ‘Hij is de onbetwiste numero uno van Europa’, zegt een hoge Europese diplomaat die de topbijeenkomsten van Europese staatshoofden en regeringsleiders bijwoont. ‘Natuurlijk vormde Frankrijk samen met Duitsland altijd al de as van de Europese Unie. De rolverdeling was duidelijk: Duitsland legde het economische gewicht in de schaal, Frankrijk de politieke slagkracht. Met het verdwijnen van Angela Merkel als bondskanselier zijn de verhoudingen binnen de as verschoven. Terwijl Olaf Scholz zich als new kid on the block nog moet bewijzen, is Macron meer dan ooit de primus inter pares. Vergeet ook niet dat Frankrijk sinds de brexit het enige Europese land is met kernwapens, het enige bovendien met vetorecht in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties.’

De oude rot in de Europese diplomatie kan ‘de methode-Macron’ alleen maar waarderen. ‘Zo’n Europese top wordt uiteraard tot in de puntjes voorbereid,’ zegt hij, ‘maar je ziet wel een verschil wanneer Macron of een van de mindere goden het woord neemt. Zijn tussenkomsten zijn altijd goed onderbouwd en perfect getimed om het debat in de gewenste richting te sturen. De Europese brexitaanpak droeg bijvoorbeeld heel duidelijk zijn stempel. Lees er zijn fameuze Sorbonnetoespraak over de toekomst van Europa uit 2017 op na. Hij is die punten één voor één aan het doordrukken. Daar zit natuurlijk een machine achter, de Franse diplomatie is traditioneel erg bedreven in het bepalen van agenda’s.’

Aan Macrons intelligentie werd nooit getwijfeld. Als briljante jongeman studeerde hij eerst filosofie, waarna hij achtereenvolgens het Institut des Sciences Politiques en de Ecole Nationale d’Administration aan zijn academisch cv toevoegde, verplichte haltes op weg naar een topcarrière in de Franse ambtenarij, politiek of zakenwereld. Macron stond al aan de top van zakenbank Rothschild and Co. toen hij in 2012 door François Hollande als economisch adviseur naar het Elysée werd gehaald. ‘Die technocratische achtergrond is een van zijn troeven’, zegt de diplomaat. ‘Ik heb al veel Europese leiders aan het werk gezien, maar zelden iemand met zo’n dossierkennis. Het maakt niet uit of het over financiën, energie of defensie gaat, Macron kan in één beweging overstappen van een politiek betoog naar een gedetailleerd technisch exposé dat heel wat van zijn collega’s naar adem doet happen. Tegelijkertijd is hij een uitstekend netwerker, die voor de start van een vergadering met iedereen praat. Leiders zoals de Italiaanse premier Mario Draghi of de Spaanse premier Pedro Sanchez zijn natuurlijke bondgenoten, maar Macron investeert even goed in zijn banden met de Visegrad-leiders, van wie hij de Europese visie nochtans verwerpt.’

Strategische autonomie

Geen bruggen opblazen, wel lijnen openhouden. Dat is ook de rol die Macron voor zichzelf ziet in de Oekraïnecrisis. Ook al heeft Vladimir Poetin hem de laatste maanden meermaals voor schut gezet, toch blijft hij ermee praten. ‘Gelukkig maar. Vroeg of laat moet er met Poetin over vrede worden onderhandeld. Wie zal dat doen, nu de Amerikaanse president Joe Biden zichzelf met enkele ondoordachte uitspraken buitenspel heeft gezet?’ vraagt de diplomaat zich af. ‘Misschien wordt het de Duitse bondskanselier Olaf Scholz, maar als bookmaker zou ik mijn geld op Macron zetten. Hij is precies de leider die Europa in deze periode nodig heeft. Ik hoed me voor overdrijvingen, maar we beleven historische tijden. De voorbije weken werden in Europa zaken gerealiseerd die dertig jaar lang onbespreekbaar waren. Een geïntegreerd Europees leger zie ik nog niet snel ontstaan, maar we hebben reuzenstappen gezet naar strategische autonomie. We mogen de NAVO niet voor de voeten lopen, riepen Duitsers, Nederlanders en Oost-Europeanen vroeger in koor. Die tegenstelling is weg, zelfs de Amerikanen moedigen ons aan om zelf stappen te zetten. Vooral in Oost-Europa is de kentering spectaculair. Zweren bij de NAVO als exclusieve veiligheidspartner? Riskant, beseffen ze nu.’

Strategische autonomie was niet toevallig de rode draad in Macrons Sorbonneverklaring. ‘Macrons concept van strategische autonomie gaat overigens breder dan defensie’, betoogt de diplomaat. ‘Als Europa zwaar investeert in batterijtechnologie of halfgeleiders, dan is ook dat goeddeels aan Macron te danken. Strategisch is hij briljant, dat heeft hij nogmaals bewezen door de Aukus-affaire van een Frans débâcle in een diplomatiek succes om te turnen. Het begon rampzalig toen Australië achter zijn rug besliste om geen Franse maar Amerikaanse duikboten te kopen. Die beslissing heeft Macron niet kunnen omdraaien, maar hij heeft het slechte geweten van Washington handig gebruikt om president Joe Biden zover te krijgen dat hij formeel zijn steun heeft toegezegd aan het Europese streven naar strategische autonomie.’

Grandeur

In haar recente boek Macron, le disrupteur geeft Le Figaro-journaliste Isabelle Lasserre een psychologische verklaring voor de eigengereide koers die de Franse president in het diplomatieke verkeer aanhoudt. De sleutel ligt bij zijn normdoorbrekende huwelijk met de 24 jaar oudere Brigitte Torgneux, de lerares Frans en Latijn met wie hij als zestienjarige een relatie begon op het jezuïetencollege van Amiens. Dat Macron, zoon van twee artsen, ondanks alle vijandigheid van zijn entourage voor Torgneux koos, getuigt volgens Lasserre van dezelfde sterke en onafhankelijke persoonlijkheid die zijn politieke keuzes tekent.

Grandeur maakt deel van uit van de huisstijl, Macron wordt in de Franse pers niet voor niets un président jupitérien genoemd. Zelfvertrouwen komt weleens over als arrogantie, erkent Lasserre in een podcast over haar boek. Macrons verklaring uit 2019 dat de NAVO hersendood is, werd hem door Angela Merkel kwalijk genomen en blijkt intussen hopeloos achterhaald. Ook in binnenlandse aangelegenheden schuwt hij controversiële uitspraken niet. Openlijk aankondigen dat hij niet-gevaccineerden tot inkeer wil pesten, daar zouden weinig Europese leiders mee wegkomen. Zijn buitenlands beleid is overigens geen opeenvolging van successen. Zijn voluntaristische bezoek in augustus 2020 aan de Libanese hoofdstad Beiroet, half verwoest door een zware explosie en totaal verlamd door een politieke crisis, schiep grote verwachtingen die hij niet kon inlossen. De recente terugtrekking van de vredesmissie uit Mali is een pijnlijke nederlaag, die nogmaals onderstreept dat Frankrijk geen wereldmacht meer is. ‘Precies daarom werpt Macron zich op als de motor van de Europese integratie’, zegt Lasserre. ‘Europa is nodig om serieus genomen te worden in de wereldpolitiek, dat beseft hij als geen ander.’

Stefan de Vries, al 22 jaar Frankrijk-correspondent voor diverse Nederlandse media, plaatst een kanttekening bij Macrons eurofilie. ‘Macron blijft in de eerste plaats een Franse president. Hij is honderd procent pro Europa, zolang dat de Franse belangen dient. Ik werd in Frankrijk vaak als buitenlandse stem gevraagd voor radio- en televisiepanels. Europa moet niet meer Frans worden, was mijn boodschap, maar Frankrijk moet meer Europees worden. Ik had niet de indruk dat mijn punt goed begrepen werd.’ De Vries heeft vele jaren rondgereisd in la France profonde, een land goeddeels gevuld met leeglopende, vervallen dorpen en stadjes. Hij trof er vooral mensen die het gevoel hadden dat ze in de steek werden gelaten, mensen die Marine Le Pen in 2017 op haar woord geloofden toen ze de holle belofte deed dat ze de Republiek zou herstellen.

Koopkracht

‘Economisch staat Frankrijk er helemaal niet goed voor’, zegt De Vries. ‘Toen ik eind jaren 1990 naar Parijs verhuisde, stonden Frankrijk en Nederland op hetzelfde welvaartsniveau. Sindsdien is er een enorme kloof gegroeid. Ik kon haast niet geloven hoe rijk Nederland was toen ik er in 2020 terugkeerde. Alleen al het verschil in infrastructuur doet pijn aan de ogen. Franse wegen en openbare gebouwen zijn in een belabberde staat, en tijdens de pandemie is nogmaals de zwakte van de Franse gezondheidszorg gebleken. Ik ben overigens niet wild van Macrons strenge coronabeleid. Daadkrachtig, jazeker, maar de strenge lockdowns hebben de Franse economie en overheidsfinanciën enorme schade berokkend. Op binnenlands vlak vind ik zijn palmares erg mager. Macron is verkozen met een ambitieuze hervormingsagenda. Hij heeft wel geprobeerd het pensioenstelsel te hervormen, maar daar is hij gauw mee gestopt toen er massaal burgerprotest losbarstte. Het zat hem ook niet mee, zijn ambtstermijn was een aaneenschakeling van crises, eerst de gele hesjes, dan de pandemie en ten slotte de oorlog in Oekraïne.’

De Vries is ervan overtuigd: niet het buitenlands beleid maar het binnenlandse koopkrachtthema zal de verkiezingen domineren. Toch ziet hij geen gevaar voor Macrons tweede termijn. ‘Maar het wordt een overwinning met minder glans dan in 2017’, voorspelt hij. ‘Peilingen geven Macron 55 procent in de tweede ronde. Ruim voldoende, maar het betekent wel 10 procent erbij voor Marine Le Pen. Wat nu al zeker is: dit wordt de saaiste presidentscampagne in decennia. Vijf jaar geleden zorgde Macron voor sensatie, een politicus die uit het niets kwam en meteen president werd. Dit keer merk ik veel apathie. In tijden van crisis kiezen ook Fransen voor continuïteit. Voor Macron dus, al vrees ik dat de opkomst historisch laag zal uitvallen.’

Of wordt het toch anders? Vorige week escaleerde het zogenaamde McKinsey-schandaal rond dure consultancycontracten over het beleid. ‘Dat is best vervelend voor Macron’, geeft De Vries toe. ‘Het bevestigt zijn imago van president van de rijken. Maar een gamechanger? Misschien zullen Le Pen of Mélenchon enkele procenten winnen in de peilingen. Maar dat zal er dan weer toe leiden dat meer Fransen naar de stembus trekken in plaats van thuis te blijven. Om voor Macron te stemmen, want de grote meerderheid wil absoluut geen extreemrechtse of extreemlinkse president.’

Gaullist

Ook Frederik Dhondt, docent rechtsgeschiedenis aan de VUB en Frankrijkkenner, ziet Macron winnen. ‘Tegenkandidaten kunnen hem pijn doen met binnenlandse thema’s zoals koopkracht of migratie, maar ze hebben geen electorale sokkel om hem echt te bedreigen. Marine Le Pen heeft zich nooit hersteld van haar smadelijke afgang in het televisiedebat tijdens de vorige campagne. Éric Zemmour is niet alleen extreemrechts maar ook uitgesproken vrouwonvriendelijk, wat hem bij minstens de helft van het electoraat een onverteerbare president maakt. Van links zal het evenmin komen. Het programma van Jean-Luc Mélenchon is onrealistisch voor de overgrote meerderheid van de Fransen. De PS is van de kaart geveegd, haar kandidaat Anne Hidalgo peilt rond de 2 procent. Centrumrechts is er niemand buiten Macron. Valérie Pécresse van Les Républicains is wel sterk uit de startblokken geschoten, maar is intussen inhoudelijk gepluimd door de president.’

Les Républicains mogen dan als neogaullistisch te boek staan, volgens Dhondt is Macron in veel opzichten de ware geestesgenoot van le Grand Charles. Slechts op één punt is het verschil groot: streven naar een supranationaal Europa, dat zou De Gaulle nooit hebben gedaan. De kans is groot dat Emmanuel Macron na 24 april verder kan sleutelen aan de strategische autonomie van Europa. ‘Hij doet dat niet alleen’, zegt Stefan de Vries. ‘Macron vormt al enige tijd een as met zijn Europese partijgenoten Mark Rutte en Charles Michel. Ze zitten niet alleen op dezelfde golflengte maar schieten ook persoonlijk erg goed op. Vooral voor Rutte, die zich in het verleden nooit op warme gevoelens voor Europa heeft laten betrappen, mag dat opmerkelijk heten. Macron is tijdens zijn ambtstermijn liefst vier keer in Den Haag komen dineren. Dat hebben zijn voorgangers nooit gedaan.’ Een grote overeenkomst: net als De Gaulle doet Macron zich graag voor als een politiek vernieuwer die experimenten opzet met burgerinspraak. ‘Macron heeft eveneens een grondwetsherziening aangekondigd om meer ruimte voor compromis in het politiek systeem te bouwen, onder andere door de invoering van de evenredige vertegenwoordiging. Daar is niks van in huis gekomen. In feite is hij erg gewonnen voor de verticale machtsstructuur van de Vijfde Republiek, een systeem waarin de president nauwelijks weerwerk krijgt van een parlement.’