Europese landen moeten zo snel mogelijk hun Syriëstrijders berechten, vindt Nadim Houry, terrorisme-expert bij mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. ‘Als we toelaten dat president Assad de mensen tegenhoudt voor wie wij bang zijn, geven we hem een enorme macht.’
‘Rondlopen in Raqqa is onwezenlijk. Er staat geen gebouw meer recht. Het zal minstens tien jaar duren om die stad weer een beetje leefbaar te maken.’ Nadim Houry, de terrorisme- en contraterrorisme-expert van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch, is nog altijd onder de indruk van zijn laatste reis naar Noord-Syrië. ‘Dat de IS sinds oktober 2017 uit Raqqa verdreven is,’ zo waarschuwt hij, ‘wil niet zeggen dat het conflict in Syrië voorbij is. Integendeel: het begint nú pas.’
Hebt u in Noord-Syrië met voormalige Syriëgangers kunnen spreken?
Nadim Houry: In februari ben ik in een tentenkamp in het midden van de woestijn geweest. Tweeduizend vrouwen en kinderen uit het kalifaat zijn er ondergebracht, ze mogen het niet verlaten. Ik heb weet van vijf Belgische families, maar die heb ik niet te spreken gekregen. Waar de mannen zijn, weet niemand: ze zitten vermoedelijk in nabije gevangenissen. Zowel in Noord-Syrië als in Irak maken de autoriteiten geen aanstalten om Europese strijders voor de rechtbank te dagen. De Belgische overheid hoeft hen er maar op te pikken, bij wijze van spreken. Maar dat doet geen enkel Europees land.
Het is verleidelijk om Assad weer in de armen te sluiten
Geef die overheden eens ongelijk.
Houry: Sorry, maar zo werkt de rechtsstaat: je verzamelt bewijs, brengt iemand voor de rechter, en veroordeelt op basis van de bewijslast. Het moet gaan over individuele daden. Het kan niet volstaan om te zeggen: ‘U bent in Syrië geweest, dus u bent lid van de IS.’
Waar moeten die processen voor u plaatsvinden? Moet België zijn Syriëstrijders hier berechten, of kunnen we dat beter overlaten aan de rechtbanken in Irak en Syrië?
Houry: De processen in Noord-Syrië en Irak voldoen niet aan de normen. In Irak worden beschuldigden zonder echt proces veroordeeld tot de doodstraf. De rechtszaken vinden achter gesloten deuren plaats, zelfs slachtoffers worden niet tot rechtbank toegelaten. Er zijn geen concrete beschuldigingen, alleen vage aantijgingen als ‘lidmaatschap van IS’.
Is het niet zo goed als onmogelijk om vast te stellen wat strijders exact gedaan hebben?
Houry: Er zijn veel gevangenen die het regime overleefd hebben en die kunnen getuigen. Inlichtingendiensten hebben de voorbije jaren het doen en laten van honderden strijders opgevolgd. Er is enorm veel informatie uitgewisseld. Bij de aanval op Raqqa en Mosul wisten de coalitietroepen perfect wie er in welk huis verschanst zat. Waarom zouden we er dan niet in slagen om gerechtelijke informatie te delen?
Is lidmaatschap van de IS niet moeilijk te bewijzen? Het was niet echt een organisatie die lidkaarten uitdeelde.
Houry: O jawel, hoor. De IS was heel bureaucratisch opgebouwd. Er waren ministeries, archieven, er werden salarissen uitbetaald. In een verlaten politiekantoor vond ik bewijzen van verkeersboetes, pv’s van mensen die op straat slaags met elkaar waren geraakt, je riskeerde de doodstraf als je vloekte in het openbaar. Het moet mogelijk zijn om al dat papierwerk voor een rechtbank te gebruiken. Maar daar heeft de internationale gemeenschap kennelijk geen zin in.
Begrijpt u die terughoudendheid?
Houry: Er zijn internationale normen over hoe je oorlog voert en hoe je met gevangenen omgaat. Die staan los van de vijand die je bevecht. Het is niet omdat de IS-ideologie zo verschrikkelijk barbaars is, dat je die normen maar overboord moet kieperen.
We moeten ook denken aan de slachtoffers van de IS. Voor hen is het heel belangrijk om te begrijpen wat er exact gebeurd is.
U verwijt de internationale gemeenschap desinteresse.
Houry: Ik vind het choquerend dat niemand er probeert achter te komen wat er met alle slachtoffers van de IS gebeurd is. Waarom zijn er geen missies om hun lichamen op te graven en te identificeren? Kennelijk stelt niemand zich vragen over hoe de IS zo sterk is kunnen worden. Waarom komt er geen transparant onderzoek over welke landen en actoren de IS gesteund hebben?
Lang voor het begin van de burgeroorlog bestudeerde u Syrië al. Bent u verbaasd dat het conflict deze vorm zou aannemen?
Houry: Ik heb altijd geweten dat het Syrische regime tot ongelofelijke brutaliteiten in staat was. Het heeft van in het begin van het conflict gezegd dat het tot alles bereid was om de macht te behouden. De buitenwereld dacht dat het bluf was, maar het was bittere ernst.
Heeft president Assad nog altijd de volle controle over het regime?
Houry: Ik geloof niet in de theorie dat Assad de façade van het regime is. We hebben gezien hoe hij sleutelfiguren van de oude garde in een vingerknip heeft kunnen laten verwijderen en vermoorden. Hij legt aan niemand rekenschap af.
Vindt u dat vreemd?
Houry: Ik vind het vreemd dat zo veel mensen blijven geloven dat hij een hervormer is. Bashar al-Assad is een dictator 2.0, een soort upgrade van karikaturale James Bond-slechteriken als Muammar Khaddafi en Saddam Hoessein: een keurig geklede man met een zachte stem en een Apple-computer. Maar de mukhabarat (de Syrische geheime politie, nvdr.) was onder hem net zo dodelijk als onder zijn vader.
Moeten we met Assad onderhandelen?
Houry: Natuurlijk, maar niet over elk thema. Hij presenteert zichzelf als de gemakkelijkheidsoplossing. Europa heeft geen trek om zijn Syriëstrijders terug te nemen of vluchtelingen op te vangen. Dan is het verleidelijk om Assad weer in de armen te sluiten: hij kan ervoor zorgen dat alle vluchtelingen en Syriëstrijders gewoon in Syrië blijven. Voor extreemrechtse partijen is Assad een factor van stabiliteit. Ik ben bang dat die aanname gemeengoed zal worden. Vertrouwen op dictaturen om terrorisme tegen te houden is een recept voor rampspoed. Je wint er misschien even tijd mee, maar het probleem komt altijd terug, in ergere vorm. Kunt u mij één dictatuur noemen die op lange termijn een stabiele veiligheidsfactor is gebleken?
Zegt u het maar.
Houry: Geen enkele! Syrië was zogezegd het meest stabiele land in het Midden-Oosten. Kijk naar Libië, kijk naar Irak. Dictaturen wakkeren extremisme aan wanneer het hun uitkomt.
De meeste landen die Europa omringen zijn autoritaire staten: moeten we daar niet mee samenwerken?
Houry: Ik ben niet naïef, ik ben van Libanon. Mijn punt is alleen dat het zinloos is om je veiligheidsbeleid te outsourcen door dictators te financieren. Natuurlijk moeten we met Assad praten: hij is militair de baas gebleken. Maar dat wil niet zeggen dat we hem met alle egards moeten ontvangen, zoals we dat met Khaddafi hebben gedaan.
Kijk naar Libië, kijk naar Irak. Dictaturen wakkeren extremisme aan wanneer het hun uitkomt
Is dat niet net het recept van Europa: economische samenwerking bieden, om zo druk te kunnen zetten?
Houry: Wat een onzin. Het is nog nooit bewezen dat dat systeem werkt. Hoeveel invloed heeft Europa op Erdogan? Geen enkele! De Turkse economie is volledig afgestemd op Europa, en nog staat Europa machteloos!
Waarover moeten we dan wel onderhandelen met Assad?
Houry: Over humanitaire toegang. We kunnen hem geld bieden voor de heropbouw in ruil voor politieke hervormingen. Maar wat we niet mogen toelaten, is dat hij onze gesprekspartner wordt over de Syriëstrijders. Als we toelaten dat Assad de mensen tegenhoudt voor wie Europa bang is, geven we hem een enorme macht. Hij zal die graag uitbuiten.
Heeft het Westen een fout begaan door amper militair in te grijpen?
Houry: De internationale gemeenschap is er te lang van uitgegaan dat Syrië het wel op eigen houtje zou klaren. Ze heeft te laat ingezien dat conflicten tegenwoordig met elkaar verbonden zijn. Dat wil niet zeggen dat het Westen voortaan overal maar militair tussenbeide moet komen, maar het had zijn resoluties toch iets meer kracht kunnen bijzetten. Als we een rode lijn trekken en vervolgens niet optreden als dictators die overschrijden, belonen we hen voor hun gedrag. Zolang het Westen dat blijft doen, zal het achter de feiten aanlopen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
