Op 11 november ontsnapte de gemeente Rotselaar aan wat volgens sommigen een gigantische ramp had kunnen zijn. Netbeheerder Fluxys geeft toe fouten te hebben gemaakt, maar minimaliseert de kans op een worstcasescenario. Toch valt dat nooit uit te sluiten. België telt vier belangrijke hogedrukgasleidingen waar het bij vergelijkbare ongevallen toch wel eens vreselijk fout zou kunnen lopen.
Wapenstilstand. 11november 2010. Zowat overal in Vlaanderen valt de regen met bakken uit de hemel. Ook in Rotselaar, en gelukkig maar, zal later blijken. Rond kwart voor twee in de middag – burgemeester Dirk Claes (CD&V) heeft net een toespraak afgerond voor de veteranen van de Tweede Wereldoorlog – wordt de gemeente opgeschrikt door een hevige knal, gevolgd door een oorverdovend geluid. Het vervolg van het verhaal is bekend. 1000 mensen moeten geëvacueerd worden wegens ontploffingsgevaar. Op een aardappelveld op de grens tussen Rotselaar, Leuven en Holsbeek is een hogedrukleiding van 60 bar lekgeslagen. Ter vergelijking: de distributieleiding in de straat staat onder een operationele druk van minder dan 15 bar. Het provinciaal rampenplan wordt afgekondigd en de E314 tussen Aarschot en Leuven wordt afgesloten. Ook het treinverkeer tussen de twee steden wordt stilgelegd, en de aanvliegroutes naar de luchthaven van Zaventem worden aangepast.
‘Als de gasstraal was ontvlamd, waren ik en een paar brandweerlui die meteen op de plaats van de ramp waren, er nu wellicht niet meer geweest’, zegt burgemeester Dirk Claes. ‘Twee uur lang, tussen twee en vier, hebben we in de buurt van het lek de wacht gehouden. Het regende, en dat was maar goed ook. Want de wind die snelheden haalde van tachtig tot negentig kilometer per uur, waaide in onze richting. Als ik nu verneem dat gas onder dergelijke hoge druk in een van de drie gevallen ontvlamt, kan ik alleen maar zeggen dat mijn gemeente en ikzelf aan een grote ramp zijn ontsnapt.’
Ook Fluxys is zich bewust van het gevaar dat die donderdag dreigde. ‘Statistisch gezien ontsteekt 25 procent van de grote lekken’, geeft Gérard de Hemptinne, lid van het directiecomité van Fluxys, toe. ‘Dat is een op vier. Dat kan bijvoorbeeld wanneer er vonken ontstaan door stenen die hard tegen elkaar aan knallen. Maar het kan evengoed dat de gasstraal zo sterk is, dat de vonken worden uitgedoofd, zoals een kaars die je uitblaast met een felle zucht’, verduidelijkt hij. Een mens moet geluk hebben.
Heel veel geluk. Want niet alleen was er brand- en ontploffingsgevaar in Rotselaar door het grote lek. Volgens goed ingelichte bronnen had de oorzaak van dat eerste lek, nog een tweede buis lek kunnen slaan. Dat had het risico op een ramp nog vergroot.
Nu was het lek ontstaan op een onderdeel in aanbouw. Gérard de Hemptinne legt uit: ‘De verklaring is vrij technisch. Tussen twee parallelle hogedrukleidingen, een bestaande en een nieuwe, had Fluxys een verbindingsleiding geplaatst. Het ging om een verbinding, een koppeling als het ware, tussen een bestaande leiding die in 1998 was aangelegd en een nieuwe, die samen de belangrijke as zullen vormen tussen de Duitse grens en de LNG-terminal van Zeebrugge (zie kaart). Door de verbinding tussen de twee zou de almaar belangrijker wordende as later op een efficiënte manier met Loenhout gelinkt kunnen worden, de opslagplaats voor gas in België. Zo zou die ook vanuit Zeebrugge en via de Duitse grens vanuit Rusland kunnen worden bevoorraad.
‘In een eerste fase werd de verbinding vastgekoppeld aan de nieuwe leiding, en nog niet doorverbonden met de oude. Aan het losse uiteinde werd voorlopig een deksel gelast, dat alleen bestand was tegen lage druk. Dat volstond, want de leiding moest na het testen met water gedroogd worden, en dat gebeurt onder lage druk. Maar toen we daarna de nieuwe leiding lieten vollopen met gas onder hoge druk, om de lasnaden te kunnen testen, ging het fout. Niemand had toen immers opgemerkt – en dat is dramatisch – dat het lagedrukdeksel vervangen had moeten worden door een bolle bodem, dat wel bestand is tegen de hoge druk. Het gevolg was dat het deksel met een gigantische knal is weggesprongen. Er zat 60 bar op de nieuwe leiding. Het is met zijn vlakke kant tegen de bestaande leiding aangeknald.’
‘Nee’, zegt de woordvoerster van Fluxys, Bérénice Crabs. ‘We hebben alles onderzocht: de bekleding was beschadigd, maar de leiding niet. Die bestaat uit staal. Ze is zeer sterk, de veiligheidscoëfficiënten zijn uitermate hoog.’
Stel even dat het deksel niet vlak maar schuin tegen de bestaande hogedrukleiding was aangeknald, dan had het niet alleen de bekleding maar ook de leiding zelf kunnen doorboren. Dat zegt althans een goed geinformeerde bron. Zo was mogelijk een tweede lek kunnen ontstaan en was ook daar gas ontsnapt onder een druk van ongeveer 80 bar. ‘Onmogelijk’, meent de Hemptinne. ‘Recht of schuin, de plaat had in geen geval de leiding zelf kunnen beschadigen. Dit spijtige voorval is het mooiste bewijs dat zoiets nooit had gekund.’
Procedurele problemen
Het zal wel een cynisch toeval zijn. Maar een paar weken na de bijna-ramp in Rotselaar ging in Bergen het proces in beroep van start, naar aanleiding van de dodelijke gasexplosie in het bedrijvenpark van Gellingen in juli 2004. Toen vielen 24 doden. Fluxys ging in eerste aanleg vrijuit. Nu is evenwel een rapport opgedoken waaruit zou moeten blijken dat Fluxys toch mee verantwoordelijk zou zijn voor de dodelijke gasexplosie. ‘Voor de werken van start gingen, had Fluxys het toezicht en de controles moeten opvoeren en zichtbare en stabiele bakens moeten plaatsen’, luidt het verslag van de experts van CEQMAS, dat de krant La Libre Belgique kon inkijken. Het betrof toen ook een transportleiding met een druk van ongeveer 70 bar.
De vergelijking van Rotselaar met de ramp in Gellingen raakt kant noch wal, vinden ze bij Fluxys. Het bedrijf tracht na de bijna-ramp in Rotselaar dan ook de gemoederen zo veel mogelijk te bedaren. Toch vindt burgemeester Claes het voorval onrustwekkend. ‘Hoe Fluxys het ook draait of keert, het gaslek heeft heel wat procedurele problemen en onvolkomenheden blootgelegd. De vraag rijst of Fluxys niet onder een te hoge tijdsdruk werkt, waardoor het nonchalanter wordt.’
Op 10 november, een dag voor het lek in Rotselaar, deed zich immers ook in Lubbeek al een incidentje voor, vertelt de burgemeester. ‘Aan het afsluitpunt op de nieuwe hogedrukleiding hoorden omwonenden een ongewoon geluid. De brandweer van Leuven werd erbij geroepen. Het duurde nog anderhalf uur voor ook Fluxys ter plaatse was. Toen pas kwamen we te weten dat er tests waren op de leiding die ook onze gemeente doorkruist’, zegt hij, nog steeds verontwaardigd.
‘Niemand van het gemeentebestuur van Rotselaar noch de omwonenden waren van de tests op de hoogte, ook de brandweer niet’, aldus Claes. ‘Daarbij komt dat er geen uitgewerkte plannen bestaan voor crisiscommunicatie bij gasproblemen op doorvoerleidingen, zoals die van Rotselaar. Nochtans is het gevaar voor de buurt zeer groot en moeten de omwonenden snel kunnen reageren. In een parlementaire vraag aan minister van Binnenlandse Zaken Annemie Turtelboom (Open VLD) heb ik dan ook voorgesteld dat de overheid of Fluxys zelf om de twee jaar de gsm- of telefoongegevens van de bewoners zouden opvragen. Dat zou helpen om sneller te kunnen reageren bij een ramp.’
Fluxys en de gemeente Rotselaar zitten kennelijk niet op dezelfde lijn wat crisiscommunicatie betreft. ‘Gemeenten die dat zelf vragen, kunnen we altijd bijstaan bij het opstellen van een rampenplan. Hetzelfde geldt voor de bekendmaking van de tests. Als de gemeente dat vraagt, zullen we de planning doorgeven. Rotselaar had niet meteen de traditie om te informeren naar wanneer er werd getest. Maar omdat het hoe dan ook nuttig blijkt te zijn, zullen we de omliggende gemeenten voortaan toch betrekken bij de wekelijkse werkvergaderingen.’
Vijf meter afstand
Hoe zou het staan met de informatie aan de inwoners? Weten zij dat er mogelijk een hogedrukleiding onder hun woonkamer door loopt? Woordvoerster Bérénice Crabs: ‘Hogedrukleidingen lopen nooit onder gebouwen. De minimumafstand van een leiding tot een gebouw is wettelijk vastgelegd op vijf meter (!). Wie een nieuw huis koopt in de buurt van een hogedrukleiding, moet daar normaal gezien door zijn notaris over worden ingelicht – daarover voeren we sensibiliseringscampagnes. Alle eigenaars van percelen die binnen een straal van twintig meter van de transportleidingen liggen, schrijven we zelf om de zes jaar aan. En wanneer we nieuwe leidingen plannen en vergunningen aanvragen om een doorgangsovereenkomst te sluiten, informeren we alle eigenaars met percelen binnen een straal van vijftig meter. De gemeenten stellen we dan nog eens geregeld op de hoogte van onze plannen. We bezorgen hen een dvd met alle gegevens die ze nodig hebben.’
Dat wil dus zeggen dat die gemeenten hun inwoners moeten inlichten bij bepaalde bouwaanvragen. ‘Dat bezorgt onze gemeente heel wat administratieve overlast’, vindt burgemeester Claes. ‘Daarbij komt dat de hogedrukleidingen vaak grote werken vereisen waardoor hele gebieden moeten worden omgewoeld. Ook dat zorgt weer voor een pak hinder. De betrokken gemeenten zouden vergoed of gecompenseerd moeten worden.’
Ook op 11 november moesten de inwoners van Rotselaar er de ongemakken van de werken van Fluxys gewoon weer bijnemen. ‘Fluxys geeft nu wel toe dat ze in de fout zijn gegaan, en dat vind ik wel een mooie geste’, zegt Claes. ‘Al vraag ik me af of het bedrijf dat ook zou doen als er slachtoffers waren gevallen of huizen waren afgebrand. Fluxys blijft immers zeer karig met zijn informatie over het lek. En dat geeft ons het gevoel dat we niet alles te weten zullen komen. Gelukkig was ik zelf ter plaatse en kon ik achteraf de informatie die ik van de werknemers had opgevangen, opvragen. Anders wisten we misschien nog altijd niets.’
Ook bij de vakbonden zijn ze sprakeloos. ‘We willen geen uitschuiver maken’, zegt een vakbondsafgevaardigde die liever anoniem wil blijven. ‘Het bericht dat Fluxys werknemers zou willen ontslaan, is blijkbaar ontkend, maar je weet maar nooit.’
‘Mensen ontslaan is zeker niet ons eerste doel’, zegt Walter Peeraer, ceo van Fluxys. ‘We zullen de zaak uitspitten tot op het bot. Samen met een externe organisatie en in overleg met de betrokkenen, zal Fluxys nagaan hoe het lek is ontstaan, en hoe we dat in de toekomst kunnen voorkomen. In december plegen we daarover nog heel wat overleg en we hopen de resultaten zo snel mogelijk bekend te kunnen maken.’
Alle betrokkenen wachten in spanning af of het verslag nog voor het jaareinde zal worden afgerond, en of er dan een duidelijk foutenparcours kan worden afgelijnd. ‘Aan onze inspanningen voor veiligheid zal het alvast niet liggen’, wil Gérard de Hemptinne nog kwijt. ‘We hebben een hele ploeg die de grote aders van het net geregeld afstapt. Er zijn ook ploegen die veiligheidscontroles uitvoeren met de wagen. En een paar keer per dag vliegt een helikopter over de belangrijke aardgasassen om te bekijken of er geen onaangekondigde werken worden uitgevoerd.’ Kostprijs per jaar: drie tot vier miljoen euro.
DOOR INGRID VAN DAELE
