Na een gezamenlijk onderzoek met de Staatsveiligheid zette de militaire inlichtingendienst ADIV een van zijn eigen medewerkers aan de deur. De man bleek zakencontacten te onderhouden met dubieuze figuren uit de voormalige Sovjet-Unie. Dat vernam Knack uit goedgeïnformeerde bronnen en wordt bevestigd door de ADIV.
In de aanloop naar de recente verkiezingen volgden de Belgische inlichtingendiensten minutieus op of Rusland probeerde de publieke opinie te beïnvloeden. Ze vonden echter geen bewijzen voor een grootschalige gerichte en gecoördineerde Russische invloedcampagne. De gezamenlijke taskforce die de Staatsveiligheid en militaire inlichtingendienst ADIV hadden opgericht om propagandapogingen uit Moskou te ontmaskeren, staat mee onder leiding van een reservist.
Defensie doet wel vaker een beroep op reservemilitairen om het tekort aan specialisten aan te vullen. De reservisten zijn ex-militairen, voormalige dienstplichtigen of gewone burgers die op vrijwillige basis een aantal dagen per jaar voor Defensie werken. Ook de ADIV werkt al jarenlang samen met een dozijn reservisten. Ze worden enkel ingezet bij ‘I’ – de afdeling die actief is in het buitenland en de veiligheid van Belgische militairen moet verzekeren.
De ADIV-reservisten doen voornamelijk analysewerk maar kunnen ook ingeschakeld worden voor meer proactieve inlichtingenactiviteiten, zelfs in het buitenland. Door hun frequente reizen kunnen ze immers ongemerkt in bepaalde landen contacten onderhouden. Net als de inlichtingenofficieren die op de payroll van de ADIV staan, moeten de reservisten beschikken over een veiligheidsmachtiging. Die geeft hun toelating om kennis te nemen van geclassificeerde informatie (vertrouwelijk/geheim/zeer geheim).
De ADIV-reservisten doen voornamelijk analysewerk maar kunnen ook ingeschakeld worden voor meer proactieve inlichtingenactiviteiten, zelfs in het buitenland.
Grote geldtransfers
Schrander, polyglot, een adresboekje vol interessante internationale contacten: in 2004 werd Karel (*) als reservist gerekruteerd door de ADIV. In 2008 volgde hij een opleiding aan de inlichtingenschool in Heverlee. Zijn bijdragen werden gesmaakt en Karel genoot steeds meer vertrouwen binnen de ADIV. Hij klom op tot de graad van kapitein-commandant, was in het bezit van een veiligheidsmachtiging van het niveau ‘geheim’, had toegang tot het intranet van Defensie en kende ook het volledige organigram met de namen van de andere ADIV- reservisten. Iemand met zo’n profiel kon voor niet-bevriende buitenlandse inlichtingendiensten van onschatbare waarde zijn.
In het gewone leven was Karel actief in verschillende import-exportbedrijven die zaken deden met de voormalige Sovjet-Unie. Een aantal van die Belgische vennootschappen trok al in 2012 de aandacht van de Staatsveiligheid. Die stelde rapporten op over opmerkelijk grote geldtransfers, onderzocht de hypothese van witwassen en legde zelfs een link met de Russische georganiseerde misdaad.
In 2013 wist de Staatsveiligheid te achterhalen dat Karel niet alleen zakenman was maar ook als reserveofficier voor de ADIV werkte. De interesse van de Staatsveiligheid ging voortaan niet alleen uit naar de vennootschappen rond Karel maar ook naar de man zelf. De handel en wandel van Karel werd onder de loep genomen. Ook twee buitenlandse inlichtingendiensten bleken geïnteresseerd in de entourage van Karel.
Vervolgens ontdekte de Staatsveiligheid dat Karel zeer nauwe contacten onderhield met een oligarch uit de voormalige Sovjet-Unie. In 007-kringen is het geen geheim dat sommige oligarchen en politici in Rusland nauwe banden onderhouden met de georganiseerde misdaad én de inlichtingendiensten. Wat was hier allemaal aan de hand?
Alarmbellen
Bovendien bleek Karel ook nog eens goed bevriend met een Belgische officier die gezien zijn functie ook toegang had tot heel wat geclassificeerde informatie. Toen de Staatsveiligheid dat ontdekte, gingen alle alarmbellen af. Wist Karel zaken over zijn vriend die de officier chanteerbaar maakten? En bestond het risico dat de Russische inlichtingendiensten daar munt uit konden slaan? Had de Staatsveiligheid met andere woorden een tweede kolonel Binet ontmaskerd?
De Belgische kolonel Guy Binet was in 1986 door de militaire inlichtingendienst van de Sovjet-Unie gerekruteerd op basis van chantage. Twee jaar lang maakte hij geheime documenten over aan de Russen. Na een tip van de Amerikaanse inlichtingendienst CIA lanceerde de ADIV een contraspionageoperatie tegen Binet, die uiteindelijk werd veroordeeld tot twintig jaar dwangarbeid.
De zaak-Binet dateert van de Koude Oorlog. Andere tijden? Na de val van de Berlijnse Muur en de implosie van de Sovjet-Unie waren de contacten tussen Rusland en het Westen gedurende een zekere periode best goed. Westerse inlichtingendiensten bouwden hun contraspionageafdelingen af, het rode gevaar leek geweken. Maar met de Krimcrisis van februari 2014 en de onafhankelijkheidsoorlog in Oost-Oekraïne bereikten de relaties een nieuw dieptepunt.
In de periode dat Karel de aandacht trok van de Staatsveiligheid, merkten de Belgische inlichtingendiensten opnieuw een toename van Russische spionageactiviteiten op ons grondgebied. De NAVO van haar kant droeg Rusland in die periode op om zijn diplomatieke staf op de Russische delegatie in Brussel te reduceren tot maximaal dertig personen – volgens de krant The New York Times omdat er onder de Russische diplomaten te veel spionnen waren. En het federaal parket voerde op dat moment een vooronderzoek naar twee Russische inlichtingenofficieren die met de hulp van Belgische diplomaten clandestien de Belgische nationaliteit hebben verworven. Kortom: voorzichtigheid was geboden, oordeelde de Staatsveiligheid. Waren de collega’s van de ADIV zelf geïnfiltreerd door Rusland?
De operatie ging zéér ver. Zelfs schaduwwerk en bijzondere inlichtingenmethodes zoals telefoontap werden niet geschuwd.
‘Bijzonder explosief dossier’
De Staatsveiligheid deelde al haar verontrustende bevindingen met de ADIV. Een heuse contraspionageoperatie werd opgezet. De Staatsveiligheid focuste op Karel, de ADIV op de officier. Zonder in detail te treden: de operatie nam een hele tijd in beslag en ging zéér ver – zelfs schaduwwerk en bijzondere inlichtingenmethodes (zoals telefoontap) werden niet geschuwd.
‘Dit was een bijzonder explosief dossier van zeer groot belang’, zegt een insider. Dat het dossier zo belangrijk was, blijkt ook uit het feit dat de twee toplui van de Belgische inlichtingendiensten, Jaak Raes en generaal Eddy Testelmans, rechtstreeks door de betrokken analisten op de hoogte werden gehouden, en de affaire ook samen bespraken.
Een onderzoek naar infiltratie in eigen rangen ligt bijzonder gevoelig, zeker bij inlichtingendiensten. Voor zo’n taak beschikte de ADIV eind jaren zeventig zelfs over een ultrageheime eenheid, de zogenaamde “spoken”. Vanuit een huis in Schaarbeek hield een klein team toen de eigen ADIV-collega’s in de gaten. Waren ze niet chanteerbaar, bijvoorbeeld vanwege vrouwen, geld, drugs, homoseksualiteit, gokverslaving? Maar de spoken-afdeling was intussen al lang opgedoekt. En dus gebeurde het onderzoek naar de officier door de afdeling CI (‘Counter Intelligence’) van de ADIV, in samenwerking met het departement S (‘Veiligheid’). Op het einde van de rit werd de betrokken officier helemaal vrijgepleit. Maar voor Karel liep het anders af.
Donderslag
Februari 2015, Koningin Elisabethkwartier in Evere. ADIV-topman generaal Eddy Testelmans ontving in zijn bureau Karel, die toen al elf jaar als reservist voor de ADIV werkte. Karel dacht dat hij bij de grote baas was ontboden om toelichting te geven bij een inlichtingenrapport dat hij een tijdje eerder aan de ADIV had overgemaakt. Maar het gesprek draaide anders uit. ‘Uw veiligheidsmachtiging wordt ingetrokken’, was de boodschap. Donderslag.
Testelmans lichtte Karel in over de twijfel die was gerezen bij zijn integriteit. ‘U wordt verwijderd uit de dienst.’ Het bewijs dat Karel hand-en-spandiensten zou leveren aan Russische spionnen heeft de ADIV nooit gevonden. Maar alleen al het feit dat Karel zo dicht stond bij een oligarch uit de voormalige Sovjet-Unie was voldoende om zijn machtiging in te trekken.
Ongeloof en teleurstelling volgden. Karel besloot om de beslissing aan te vechten voor het Beroepsorgaan inzake veiligheidsmachtigingen. In een brief van vier pagina’s lijstte Karel zijn verdiensten op en beargumenteerde hij waarom de beslissing van de militaire inlichtingendienst fout was. Maar het Beroepsorgaan, dat zich in 2015 boog over nog zes andere gevallen waarbij de veiligheidsmachtiging was ingetrokken, gaf de ADIV uiteindelijk gelijk. De reservistencarrière van Karel zat erop.
Anno 2019 voelt Karel zich nog steeds tekortgedaan. Karel: ‘De ADIV wist maar al te goed dat ik op zakenvlak actief was rond Rusland. Ik heb nooit de kans gekregen om mijn volledige onschuld te bewijzen. Waarom hebben ze mij geen vragen gesteld over zakenrelaties die zogezegd problematisch waren? Ik betreur dat mijn loyauteit aan de ADIV in twijfel werd getrokken, zonder een echte kans om me te verdedigen.’
De bedreiging vanuit het Oosten is reëel. Waarom zouden wij naïef zijn?
De officier en de Staatsveiligheid wensten tegenover Knack niet te reageren. De ADIV bevestigt de intrekking van de veiligheidsmachtiging. ‘Er was te veel twijfel, en dus konden we het risico niet nemen’, klinkt het.
Voor de Belgische inlichtingendiensten was de hele affaire een wake-upcall. ‘Er is in België een structureel gebrek aan permanente opvolging van personen met een veiligheidshabilitatie’, reageert een insider. ‘Zo’n machtiging is vijf jaar geldig. Zodra je ze op zak hebt, is er nauwelijks nog controle – tenzij bij incidenten. Veel is gebaseerd op vertrouwen, en dat is misschien naïef.’
Voor Claude Van de Voorde, die in juni 2017 generaal Testelmans opvolgde als ADIV-topman, toont ‘dit soort dossiers de noodzaak om alert te blijven. De bedreiging vanuit het Oosten, onder eender welke vorm, is reëel. Het kan gaan om de activiteiten van spionnen op ons grondgebied, maar ook om een hybride vorm van inlichtingenwerk – denk aan cyberintrusies. Voor de Britse inlichtingendienst vormen de activiteiten vanuit Rusland de grootste bedreiging. Waarom zouden wij naïef zijn? België is nog altijd gastland van de NAVO en de EU. Geloof me: we volgen de dreiging op. De voorbije jaren heeft zowel de Staatsveiligheid als de ADIV de focus weer meer gericht op buitenlandse spionnen.’
* Karel is een schuilnaam.
Beluister Knack
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
