Wanneer het gaat over misleidende informatie over het coronavirus, wordt al snel gekeken naar het internet: schimmige websites, ophitsende Facebookgroepen en YouTube-filmpjes vol complottheorieën. Maar desinformatie zit steeds vaker ook gewoon tussen je boodschappen en in je brievenbus.
Flyers met als titel ‘Het coronavirus. Ben jij er bang voor?’, die in Nederland al maanden massaal in brievenbussen worden gedropt, zijn ook naar België overgewaaid. Ze doken al op in brievenbussen en op toonbanken van winkels in Antwerpen, Gent en Rotselaar. De folder bevat een samenvatting van de meest courante misvattingen en onbewezen claims over het virus: dat er met hydroxychloroquine al een bewezen medicijn zou bestaan, dat mondneusmaskers schadelijk zouden zijn, dat de PCR-test onbetrouwbaar is, enzovoort. De ‘hoofdbronnen’ die op de flyers vermeld staan, zijn stuk voor stuk online platforms die ervoor bekendstaan misleidende informatie over het coronavirus te verspreiden: Café Weltschmerz, Robert Jensen, 9fornews, CommonSenseTV, de Stichting Vaccinvrij, et cetera.
De Levensschool kwam al eerder in opspraak door zijn onwetenschappelijke therapieën, maar het lesgeld kun je deels betalen met opleidingscheques van de VDAB.
Onderaan staat in kleine lettertjes dat de flyers een initiatief zijn van ‘bezorgde burgers’. Je vindt ze terug op een website die Corona Nuchterheid heet. Daar blijkt dat er al verschillende edities bestaan, verspreid door vrijwilligers, in totaal voor 370.000 exemplaren. Je kunt de flyers bestellen om ze te verspreiden in je eigen buurt: honderd exemplaren krijg je in de bus voor 9 euro, voor tienduizend exemplaren betaal je 285 euro. Corona Nuchterheid beschikt ook over een website met een blog en een kaartje dat aangeeft in welke buurten de flyers al verspreid zijn. Verschillende Nederlandse gemeenten hebben al statements verspreid om te benadrukken dat de flyers een privé- initiatief zijn en geen officiële voorlichting van de overheid bevatten.
Het fenomeen waarbij ‘coronakritische’ websites hun eigen flyers aanprijzen en erop rekenen dat die verdeeld worden door vrijwilligers, bestond al eerder in radicale politieke kringen. Ook de complotsite stopworldcontrol.com moedigt zijn lezers aan om posters en flyers te verspreiden met een QR-code die doorverwijst naar de website: ‘Download en print deze posters/flyers, om op te hangen in winkels en openbare plaatsen. Deel ze uit op straat en stop ze in brievenbussen.’
Boycot
Coronadesinformatie is ook terug te vinden in papieren kranten en tijdschriften. Al sinds 2018 verschijnt in Nederland De Andere Krant, die allerlei complotdenkers aan het woord laat en nu ook coronasceptisch uit de hoek komt. Een nieuw initiatief is Gezond Verstand, een tijdschrift dat 3,60 euro kost en op 100.000 exemplaren wordt verspreid. Het eerste nummer werd vorige maand gratis verdeeld, volgens de uitgevers zelfs op een miljoen exemplaren. De cover toont een cartoon van Nederlandse politici die als duiveltjes-uit-een-doosje argeloze burgers angst aanjagen. Behalve desinformatie over het coronavirus bevat het tijdschrift ook artikels die beweren dat de klimaatverandering niet te wijten is aan de menselijke CO2-uitstoot, dat de protesten tegen de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko een westers complot zijn, en dat de vergiftiging van de Russische Poetin-criticus Alexei Navalny een ‘sluipmoordfantasie’ is. Soortgelijke pro-Russische artikels waren ook al in De Andere Krant terug te vinden.
Het roept vragen op over de financiers van die publicaties. Achter het tijdschrift Gezond Verstand zit een gelijknamige stichting. Hoofdredacteur is Karel van Wolferen, tot 2006 hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en eveneens voormalig correspondent van NRC Handelsblad. De Universiteit van Amsterdam verspreidde vorige week een persbericht om zich formeel te distantiëren van zijn initiatief: ‘Het doet afbreuk aan betrouwbaar wetenschappelijk onderzoek en het verspreiden van feitelijke informatie, bijvoorbeeld als het gaat om corona. De UvA betreurt het dat een van haar emeriti bijdraagt aan desinformatie over grote problemen als het coronavirus en klimaatverandering.’ Er zijn ook banden met de ultraconservatieve uitgeverij Blauwe Tijger, die in de recentste dreigingsanalyse van de Nationale Coördinator Terrorismebestrijding in Nederland ‘een doorgeefluik van antioverheidspropaganda, nepnieuws en complottheorieën’ werd genoemd. Verschillende Nederlandse krantenwinkels hebben ondertussen laten weten dat ze Gezond Verstand niet in de rekken zullen leggen.
Kurkuma
Hoe zit het in België? Het is al langer bekend dat aversie ten opzichte van de coronamaatregelen een vruchtbare voedingsbodem vindt in de wereld van de alternatieve geneeskunde en natuurtherapieën. Dat weerspiegelt zich ook in de recente edities van BioGezond, een tweemaandelijks ‘infoblad over gezond leven’ dat op 45.000 exemplaren verspreid wordt via natuur- en biowinkels, alternatieve therapeuten en wellnesscentra in Vlaanderen en Brussel. De uitgever, die ook enkele andere vakbladen uit de voedingssector in zijn portfolio heeft, is gevestigd in het West-Vlaamse Wielsbeke. In BioGezond vind je tussen de recepten voor gezonde pompoendip ook zes pagina’s ‘ongecensureerde informatie over covid-19’. Het blijkt een stortvloed aan foute en misleidende claims over mondmaskers, coronatests en het mortaliteitsrisico van het virus. BioGezond beweert dat ‘de mainstream media, de megalomane medische experts die erin worden opgevoerd en de puppet on a string– politiekers door massahypnose een surrealistisch universum hebben gecreëerd dat totaal niet klopt met de wetenschappelijke werkelijkheid’. Als alternatief prijzen ze allerlei natuurlijke producten aan om het immuunsysteem te versterken. Die producten zouden ervoor zorgen dat het coronavirus ‘ons hoogstens een milde verkoudheid geeft’.
De corona-artikels in BioGezond blijken afkomstig van Rob Vaes, directeur van De Levensschool, en Geert Verhelst, een alternatieve geneesheer die er eveneens lesgeeft. De Levensschool is een ‘academie voor integrale gezondheidszorg’ met leslokalen in de abdij van Tongerlo. Je kunt er onder meer opleidingen volgen tot lifecoach of gezondheidsconsulent. Het instituut kwam al eerder in opspraak door zijn onwetenschappelijke therapieën, maar is toch erkend door de Vlaamse overheid. Het lesgeld kun je daarom deels betalen met opleidingscheques van de VDAB. Zelfstandigen kunnen voor bijscholingen in De Levensschool zelfs subsidies krijgen uit de kmo-portefeuille van het Agentschap Innoveren & Ondernemen. Het is dus opvallend dat precies uit deze hoek gevaarlijke onzin komt die de coronamaatregelen van de overheid ondermijnt. Lezers die dieper willen ingaan ‘op de wetenschappelijke achtergronden’ worden door BioGezond zelfs doorverwezen naar de Facebookgroep van het beruchte Viruswaanzin, dat al eerder in deze rubriek aan bod kwam.
Desinformatie over corona beperkt zich niet meer tot het internet, sociale media of doorgestuurde WhatsApp-berichten. Van verschillende printinitiatieven uit Nederland – flyers, een krant, een tijdschrift – zijn ook in ons land al exemplaren opgedoken. Ook in tijdschriften van de Vlaamse natuurgeneeskundesector staan artikels die actief de coronamaatregelen in twijfel trekken. Vaak zijn aan die gedrukte media verwijzingen gekoppeld naar extra ‘internetbronnen’ die al even onbetrouwbaar zijn. Het is een klein ecosysteem, online en offline, dat een publiek van honderdduizenden bereikt. Het eerste duwtje waardoor je in de befaamde online konijnenpijp van misleidende informatie kunt vallen, blijk je dus gewoon te kunnen krijgen in de bioshop of in je brievenbus.
