De coronapandemie, met de halve wereld in lockdown en ruim 1,1 miljoen overlijdens door Covid-19 wereldwijd (oktober 2020), leidde ook tot een opflakkering van fake news, dat gretig gedeeld wordt op social media.
‘Coronavirus tast hersenen aan!’, ‘Stoffen mondmaskers toch nutteloos!’, ‘Mensen met bloedgroep A vatbaarder voor corona!’… Deze en tientallen andere berichten circuleerden de afgelopen maanden op zowat alle socialemediaplatformen. Facebook, Twitter, YouTube en Instagram zijn de populaire online-netwerksites die helaas erg veel nepnieuws of onbewezen berichten helpen rondstrooien, met angst en ongerustheid als frequent gevolg.
Wie het coronanieuws via de sociale media volgt, moet beseffen dat die kanalen de werkelijkheid vervormen. De berichten die je op Facebook, Twitter of Instagram te zien krijgt op je tijdslijn, zijn namelijk gepersonaliseerd. Ook de filmpjes op YouTube die je aangeboden krijgt, worden aangepast aan jouw voorkeuren. Computeralgoritmen voorspellen op basis van wat jij leuk vindt, bekijkt, deelt en aanklikt de inhoud die het best bij jou past. Dat vergroot de kans dat je ook die inhoud gaat aanklikken en langer blijft hangen op het socialemediaplatform. Langer blijven hangen, vergroot de markt voor reclameboodschappen, want adverteerders zijn vooral geïnteresseerd in mensen die veel tijd spenderen op sociale media. Dubbele winst! Door het gepersonaliseerde aanbod vergroot de aantrekkelijkheid van het platform, stijgt het aantal gebruikers en stijgt de interesse van adverteerders. Geen wonder dat socialemediabedrijven ondertussen het grootste deel van de advertentiemarkt voor zich gewonnen hebben.
Manipulatie
De methode die hier gebruikt wordt, is enerzijds slim bedacht, maar heeft anderzijds kwalijke neveneffecten. Als je als socialemediagebruiker vooral informatie te zien krijgt die bij jouw profiel past, krijg je gaandeweg de indruk dat de meeste mensen denken zoals jij, of leuk vinden wat jijzelf leuk vindt. Door het algoritmesysteem word je minder met andere visies geconfronteerd en word je minder uitgedaagd om andere meningen te leren kennen. Krijg je voortdurend informatie te zien over natuurlijke geneeswijzen bijvoorbeeld, dan raak je daar ook makkelijker van overtuigd. Heb je politiek kleur bekend op sociale media, dan krijg je hoofdzakelijk boodschappen voorgeschoteld die in jouw strekking passen. Zelfs als je je politieke voorkeur niet expliciet weergeeft, trachten algoritmes je ideeën te achterhalen op basis van wat je deelt of ‘liket’. Vaak met verbluffend veel succes.
Het zal niemand verbazen dat de vergaarde kennis over socialemediagebruikers niet alleen adverteerders interesseert, maar uiteenlopende organisaties, zoals politieke partijen. Overtuigde leden van een linkse partij hoef je dan niet te bestoken met extreemrechts gedachtegoed, dat is verloren moeite. Het is lucratiever je pijlen te richten op twijfelaars, bijvoorbeeld mensen die weleens een bericht leuk vinden dat in zo’n rechts gedachtegoed past. Het blijkt een uitstekende manier om kiezers te winnen voor een bepaalde stroming. Politieke partijen investeren daarom fors in campagnes op sociale media. De profielen van gebruikers zijn bovendien veel geld waard. Misschien herinnert u zich het Cambridge Analytica-schandaal. Dat Brits-Amerikaanse bedrijf werd in verband gebracht met de manipulatie van gegevens van miljoenen Facebook-gebruikers ten voordele van de Trump-campagne in 2016.
Robert De Niro
Er wordt veel geld geïnvesteerd in onderzoek naar methodes over de wijze waarop socialemediagebruikers psychologisch het best te beïnvloeden zijn. Zo weten bedrijven dat mensen met veel volgers ideale kanalen zijn om producten te promoten. Denk maar aan de influencers die op Instagram volgers bedelven onder boodschappen, met als doel hun koop- of ander gedrag te beïnvloeden. Dat blijkt uitstekend te werken. Je idool cola van een bepaald merk zien drinken of yoghurt van een bepaald merk zien lepelen, vergroot de kans dat je zelf ook sneller naar die producten grijpt. Voor de influencers zelf is het vaak een leuke bijverdienste.
Wist u dat duizenden mensen ’s ochtends seldersap drinken omdat Robert De Niro dat doet voor zijn gezondheid?
