‘Mijn beste slechte peiling ooit. Wakker worden, N-VA!’ Met die woorden probeerde Bart De Wever nog een optimistische les te trekken uit de zeer tegenvallende peiling van begin deze maand. En inderdaad: sindsdien corrigeerde de partij haar koers.
Voor de grootste partij van het land was het schrikken, die uitslag van de ‘Grote Peiling’ van VTM, Het Laatste Nieuws, RTL en Le Soir. De N-VA klokte af op 26,5 procent, ver onder de 32,5 procent van bij de verkiezingen van 2014. Dat is zoveel als een vrije val. Een verlies van 6 procentpuntbetekent dat de partij 18,5 procent van haar electoraat kwijtspeelde. Dat is bijna één kiezer op de vijf.
De N-VA is niet meer de partij van fiere Vlamingen maar van nijdige bewakers van eigen have en goed: ‘Van mijn erf’ is de leuze.
‘Ik heb een goed buikgevoel over hoe Vlaanderen over de dingen denkt, maar dit hebben we niet zien aankomen’, gaf voorzitter Bart De Wever toe.
In de Wetstraat geldt de regel dat succes toekomt aan de politicus en de partij die zo vaak mogelijk het nieuws haalt. Dat was ook uitgangspunt van de N-VA-strategie: de partij confronteerde het land met een tapijtbombardement aan politieke communicatie. Harde uitspraken van Bart De Wever en felle tweets van Theo Francken vlogen de Vlamingen om de oren en dwongen de andere partijen in het defensief. Daardoor bleef het politieke debat draaien rond de thema’s waarop de N-VA zich wil profileren. Sinds een jaar of twee is dat de islam, migratie, vluchtelingen, in één woord: vreemdelingen.
Dat Francken dat doet als staatssecretaris voor Asiel en Migratie, tot daaraan toe. De onderwerpen horen bij zijn job. Dat geldt eigenlijk ook voor andere N-VA-regeringsleden, zoals Jan Jambon op Binnenlandse Zaken, Liesbeth Homans op Inburgering en Zuhal Demir op Gelijke Kansen. Maar dat ook partijvoorzitter Bart De Wever zich op het identitaire thema heeft gestort, is een minder evidente keuze. Als burgemeester van Antwerpen kan hij ook op andere samenlevingsproblemen inzetten, het hóéft niet voortdurend over vreemdelingen te gaan. Zeker niet omdat er de voorbije regeerperiode geen al te zware rellen waren, toch niet in vergelijking met de oorlogjes die onder burgemeester Leona Detiège (SP.A) gevoerd werden tegen de Arabisch-Europese Liga van Dyab Abou Jahjah. Ook na de aanslagen in Zaventem en Maalbeek waren er in Antwerpen geen gewapende confrontaties met terroristische jihadi’s, zoals in Verviers of Molenbeek. Het was van De Wever dus een weloverwogen, vrijwillige zet om voortdurend de aandacht te vestigen op moslims, asielzoekers en Turkse trouwstoeten.
Elke top-N-VA’er moest mee in het bad. Minister van Dierenwelzijn Ben Weyts engageerde zich niet alleen voluit voor een verbod op onverdoofd slachten, hij prees ook de bomenkap langs de snelwegen aan als een beleidsinstrument om transmigranten te klissen. Zelfs Johan Van Overtveldt moest als minister van Financiën opdraven met de eis dat de Nationale Bank dringend de economische kostprijs van migratie moet narekenen. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van oktober konden ook lokale mandatarissen hun portie media-aandacht opeisen. In Mechelen maakte N-VA-schepen Marc Hendrickx een staatszaak van een trouwlustige moslima die hem de hand niet wilde schudde. Ook de Antwerpse OCMW-voorzitter Fons Duchateau laat geen kans liggen: ‘Ik denk dat we te vaak veel studiekansen geven aan vluchtelingen’, zei hij. En ook: ‘Ik voel mij als schepen aangesproken maar niet verantwoordelijk voor de hoge armoede onder kinderen. Dat komt door de instroom van mensen die recent in Antwerpen kwamen wonen.’
De N-VA-leiding zette die lijn extra in de verf door nieuwkomers zoals de Iraans-Belgische vrouwenactiviste Darya Safai aan te trekken. Vanuit haar Iraanse achtergrond strijdt Safai tegen de hoofddoek, en ze doet dat met veel energie en weinig nuance. Haar boodschap vindt gehoor. Kort na de komst van Safai postte De Wever een opmerkelijke tweet – zeker voor een burgemeester van een grootstad met een belangrijke moslimbevolking: ‘Ik sluit me aan bij de leer van het vliegend spaghettimonster en stuur mijn kinderen naar school met een vergiet op hun hoofd. Gelijke behandeling voor elke overtuiging. #soumission.’ Door zijn eigen kinderen erbij te betrekken, lijkt De Wever te suggereren dat de kwestie hem niet alleen politiek maar ook persoonlijk aangaat.
Het nieuwe gratis
Het was de zoveelste illustratie dat de N-VA niet meer dezelfde partij is als degene die in 2010 een historische verkiezingszege behaalde. De meest geviseerde politieke tegenstrever van de N-VA is niet meer Elio Di Rupo (PS), maar eerder een figuur als Meyrem Almaci (Groen). Het gaat niet altijd maar toch erg vaak over moslims, migranten en asielzoekers. De standpunten worden radicaler, de toon onbesuisder. Zelfs een dossierkenner als Theo Francken maakte een stevige uitschuiver toen hij ‘grote aantallen’ Bengalen bespeurde op het veelbesproken asielschip Aquarius. Het bleken er drie te zijn. Dat ligt in de lijn van wat hij al langer durft. In april pakte Francken uit met zijn ultieme voorstel: ‘Géén asielzoekers meer in België.’ Dat klonk harder dan wat hij eigenlijk bedoelde, maar het hoge woord was eruit. Géén. Nul. Daar kan zelfs Vlaams Belang niet onder.
Het doet denken aan wat de SP.A vijftien jaar geleden overkwam met haar gratisdiscours. Nul euro: niemand kon beter. Stevaert begon met gratis openbaar vervoer, nadien met gratis tandverzorging voor kinderen. ‘Gratis’ sloeg aan, en ineens had elke SP.A’er een eigen idee, allemaal ‘gratis’. De krant De Morgen lijstte ze ooit op: gratis spaarlampen, gratis concerttickets, gratis nicotinepleisters, gratis drankbonnetjes in het theater, gratis internet, gratis nachtbussen, gratis buurtbarbecues, gratis Rimpelrock, gratis woon-werkverkeer, gratis aan de pil en zelfs gratis frietjes. Wat ‘gratis’ was voor de SP.A, is ‘vreemdelingen’ voor de N-VA: een discours dat begon bij de partijtop en waar de achterban in zijn enthousiasme mee op de loop ging. In 2003 leek de SP.A geen partij meer van sociale beschermers maar van wilde weldoeners. Vandaag is de N-VA niet meer de partij van fiere en zelfbewuste Vlamingen maar van nijdige en achterdochtige bewakers van eigen have en goed: ‘Van mijn erf’ is de leuze. De N-VA is met handen en voeten gebonden geraakt aan het vreemdelingendebat.
Wat ‘gratis’ was voor de SP.A, is ‘vreemdelingen’ voor de N-VA: een discours dat begon bij de partijtop en waar de achterban mee op de loop ging.
De kwestie-Leterme
Alleen: er ís al een Vlaamse antivreemdelingen- en antivluchtelingenpartij: het Vlaams Belang. Zeker, Bart De Wever heeft van bij de stichting van zijn partij het bestaan van de N-VA altijd gelegitimeerd als de negatie van dat VB: zijn partij zou het bewijs leveren dat het nationalisme een moderne, democratische politieke stroming is, zonder bruine rand. Maar wanneer een lid van de federale regering zegt dat er in dit land géén asielzoekers meer welkom zijn (zelfs al was dat een retorisch overdrijving), wanneer tienduizenden gelovige moslima’s met hoofddoek op één lijn worden gezet met een handjevol vrolijke pastafari’s, dan wordt het verschil tussen de N-VA en het VB microscopisch klein. Maakte de N-VA de fout die al meer dan één partij fataal werd: zo hard doorgaan op het elan dat men onderweg zichzelf voorbijliep?
Het overkwam Yves Leterme een paar jaar geleden. In 2004 en 2007 won de CD&V (in kartel met de toen nog kleine N-VA) met glans de verkiezingen. Leterme had van het communautaire programma zijn speerpunt gemaakt. In drie jaar tijd werd het ooit zo brede CD&V-discours verengd tot communautaire eisenbundels, met de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde voorop. De CD&V was alléén nog Vlaams, en niet meer christelijk of democratisch. Wat ze nog te zeggen had over de zorgsector, de gezinnen, het onderwijs, of over politieke compromissen om dit complexe land verder te helpen: het leek allemaal geen belang meer te hebben. De CD&V ontkende haar eigenheid als grote, staatsdragende centrumpartij. De nieuwe koers was die van een radicale partij die compromisloos kiest voor de Vlaamse belangen. Maar die bestond al: de N-VA liet het geschenk niet liggen, en is sinds 2010 met voorsprong de allergrootste partij – zeven jaar nadat alleen Geert Bourgeois in West-Vlaanderen voor de N-VA de kiesdrempel haalde.
Iedereen mee
Heeft de N-VA diezelfde fout gemaakt met het VB? Eén peiling is nog veel te vroeg voor algemene conclusies, maar toch. Ipsos, het bureau dat de ‘Grote Peiling’ uitvoerde, onderzocht ook de zogenaamde ‘onderliggende migratiestromen’ tussen de partijen. Daaruit blijkt dat de N-VA nog altijd nieuwe kiezers aantrekt, vooral van (de rechterzijde) van CD&V en Open VLD. Maar de uitstroom is veel groter: 28 procent van de kiezers die in 2014 nog N-VA stemden, zou nu voor een andere partij kiezen, met onder meer 2 procent voor CD&V, 3 procent voor Groen, 4 procent voor SP.A of Open VLD, en niet minder dan 10 procent voor het VB.
De N-VA kent die cijfers ook, en het ziet ernaar uit dat ze er ook naar handelt. Het vreemdelingenthema is al minder prominent aanwezig in de partijcommunicatie. Vlaams minister-president Geert Bourgeois had het begin vorige week over de noodzaak van ambitie in het Vlaamse onderwijs. Zaterdag liet vicepremier Jan Jambon in La Libre Belgique weten dat de N-VA ook na de verkiezingen niet de eerste minister wil leveren, want dat dit te moeilijk ligt in Franstalig België: ‘Wij zijn nationalisten in de positieve zin van het woord. Het is het DNA van de N-VA, dat is niet veranderd.’ Zondag baarde Bart De Wever in De Zevende Dag vooral opzien met zijn standpunten over de opvolger voor de F-16 en over Arco.
Theo Francken blijft natuurlijk bevoegd voor asiel en migratie. Hij houdt zich aan zijn lijn, maar lijkt zijn toon wat te milderen. Vorige week distantieerde hij zich van het beleid van de Amerikaanse president Donald Trump aan de Mexicaanse grens (‘Als politicus, vader en pedagoog ben ik van oordeel dat de negatieve gevolgen van het gescheiden opsluiten van kinderen van hun (echte) ouders altijd veel zwaarder doorwegen dan eventuele andere effecten.’). Nadat Donald Tusk, voorzitter van de Europese Raad, de EU op het spoor zette van opvangkampen voor vluchtelingen in Noord-Afrika was de anders zo eurosceptische N-VA’er ineens een volbloed-Europeaan. Francken greep Tusks voorstellen aan om voor zijn partij een nieuw en zelfs ‘visionair leiderschap’ te claimen: ‘Wat Europa vandaag zegt, hebben wij altijd al bepleit.’
De vraag is hoe geloofwaardig de N-VA is met haar bijgestelde koers. Gaat de kiezer mee met een partij die de nieuwe Europese koers omarmt, maar die de voorbije jaren weinig positiefs te zeggen had over de Europese Unie, en meestal uitgesproken tegen de koers van de Duitse bondskanselier Angela Merkel was? Hoe kunnen N-VA-kopstukken mee leiding geven aan een nieuwe EU terwijl ze zich onlangs nog verheugden om de verkiezingsoverwinning van Lega-leider Matteo Salvini in Italië? Als de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken wil Salvini de misdaad doen dalen door de aanwezigheid van buitenlandse Roma te beperken. Daarom eist hij ‘wat vroeger een telling genoemd werd’ van de zigeuners, en hij voegt eraan toe: ‘Helaas moeten we de Italiaanse Roma houden, want die mogen we niet uitzetten.’
In Oostenrijk heeft de nieuwe premier Sebastian Kurz de strijd aangebonden met de ‘politieke islam’. Zijn regering wijst imams uit en sluit moskeeën. Kurz is als ÖVP-leider een christendemocraat, maar wie niet beter weet, ziet in hem de Oostenrijkse neef van VB-voorzitter Tom Van Grieken – zo gelijkend zijn hun stijl en hun optreden. Welke Vlaamse politicus wordt de meest geloofwaardige bondgenoot van Salvini en Kurz: Tom Van Grieken of Theo Francken?
Dan is er nu ook het intrigerende Beierse voorbeeld. De lokale christendemocraten (CSU) zetten zich met hun keihard antivluchtelingendiscours af tegen de meer gematigde bondskanselier Merkel, in de hoop de extreemrechtse AfD klein te houden. Volgens de recentste peiling verlíést de CSU daarmee evenwel meer dan 7 procentpunt tegenover 2013. Er zijn zelfs meer Beierse kiezers tevreden met Merkel dan met de CSU-hardliners Markus Söder en Horst Seehofer.
De N-VA heeft nog een klein jaar voor de Kamerverkiezingen van 29 mei 2019 om haar koers precies te bepalen. In de Wetstraat is dat een eeuwigheid, dus het zou moeten volstaan. Maar wat met de Dorpsstraat? Zal de man in de straat anders denken en praten? Hoe zal hij stemmen? Twitter en Facebook brengen wat op café, in de huiskamer of op de werkvloer wordt gezegd: de argwaan voor moslims en vreemdelingen is er niet kleiner op geworden, het mededogen niet groter. Apprecieert hij het nieuwe leiderschap van de N-VA?
Vorige week berichtte TV-Limburg over een klopjacht van de politie naar illegalen die vanaf een parking naar een woonwijk waren gevlucht. De allereerste webreactie zette meteen de toon: ‘Waar blijven de honden?’
Beluister Knack
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
