Luckas Vander Taelen over de toekomst van links: ‘Voor mij is de PS een reactionaire partij geworden’

Knack biedt u als voorpublicatie een column uit het nieuwe boek Mijn Gedacht van Luckas Vander Taelen aan: ‘Ik denk dat er pas iets zal veranderen als we afstappen van het manicheïsme, waarbij men zich moet bekennen tot een kamp.’

Hoe moet het verder met links? Dat is een onvermijdelijke vraag want politiek liggen de kaarten niet meer zoals vroeger. De onverwachte presidenten Trump en Macron en het ineenstorten van traditionele partijen zorgden voor veel verwarring.

Linkse politici en opiniemakers vroegen zich vertwijfeld af wat er nog te verwachten is voor hun ideologie in deze donkere epoque. Hun antwoorden zijn dan even divers als voorspelbaar: van dat links weg moet uit het centrum en terug naar zijn roots moet. Of juist naar dat midden moet om de verloren kiezers weer te winnen. Dat het zijn eigen agenda moet hebben en die niet moet laten bepalen door rechts. Of ook populistisch moet durven te zijn of net niet. Dat links moet ophouden zich te versplinteren of dat er geen heil is te verwachten van een grote samenwerking omdat de diverse componenten te verschillend zijn.

Die grabbelton van eigenwijze opinies biedt niet echt veel houvast aan de verwarde kiezers van vandaag, lijkt mij. Ik vraag me al een paar jaar af waarom we blijven denken in een links-rechtstegenstelling. ‘Nou, dat is pas een rechtse uitspraak!’, hoor ik dan meteen linkse stemmen schreeuwen. Als ik dit soort stellingen poneer op sociale media, dan krijg ik meteen naar mijn hoofd geslingerd dat ik mezelf nu maar beter rechts zou noemen voor ’t Pallieterke dat doet en dat mijn lidkaart voor de N-VA (of erger) klaar ligt!

Als je raakt aan een vertrouwd denkpatroon, worden mensen heel onrustig. Dat bewijst het succes van Donald Trump, die triomfeerde door te speculeren op de onrust van Amerikanen die door de mondialisering hun eigen wereld niet meer herkennen. De Verenigde Staten zijn niet meer de enige supermacht van de wereld. Zelfs de grootste economie niet meer. Trump wil zijn land groot maken door het te isoleren. China biedt op hetzelfde moment op zowat alle continenten enorme investeringen aan in de vorm van een Marshallplan aan wie het wil.

Maar ook links schiet in een kramp als oude zekerheden wegvallen, zoals de aloude ideologische opdeling met rechts aan de overkant als de gekende tegenstander. De presidentskandidaat van de Democraten Hillary Clinton verloor de verkiezingen omdat ze bleef geloven dat ze kiezers kon overtuigen met rationele argumenten, terwijl de Amerikanen emotioneel kozen. Voor een nieuwe leider met een nieuw verhaal.

In Frankrijk haalde de presidentskandidaat van de PS zelfs de tweede ronde niet. De Fransen gaven de voorkeur aan de frisse Emmanuel Macron (En Marche), maar geloofden ook Jean-Luc Mélenchon (La France insoumise) en Marine Le Pen (Front National), die twee niet zo erg verschillende versies van populisme vertegenwoordigen.

Wie het wil hebben over de toekomst van links, moet zich afvragen of de tegenstellingen van gisteren vandaag nog relevant zijn. En of het niet dringend nodig is om op een andere manier te gaan nadenken over een maatschappij die heel erg verschilt van die van de negentiende en twintigste eeuw, waarin de tegenstelling tussen links en rechts is gegroeid rond het marxistische idee van klassenstrijd tussen een uitgebuit proletariaat en een uitbuitend patronaat. En dat die strijd tussen links en rechts uiteindelijk zou leiden tot het einde van het kapitalisme en de triomf van het socialisme: die zekerheid tekende linkse denkers zoals de geniale en erudiete Ernest Mandel die aan het eind van een briljante cursus economie die ik bij hem volgde aan de VUB, triomfantelijk de wetenschappelijke onvermijdelijkheid van het communistische avondland verkondigde.

Tot op de dag van vandaag blijft een deel van de linkerzijde geloven dat mislukte socialistische experimenten geen reden zijn om niet te blijven geloven in een collectivistisch ideaal. Ook het links dat zich tot reformisme van het kapitalisme heeft bekeerd, blijft met deze erfzonde beladen: het uit zich in een moreel superioriteitsgevoel tegen rechts.

Links koestert zich nog altijd in een dualistische kijk op de wereld, met de goeden in het eigen kamp en de slechten aan de overkant, bij rechts. Dat uit zich zelfs in de naam van bewegingen zoals Hart tegen Hard, symbool van het heilige geloof in het eigen grote gelijk. Dat maakt dat links het altijd moeilijk heeft gehad met afwijkende meningen en die snel afdoet als rechts, als ze niet overeenstemmen met hun canon.

Ik denk dat er pas iets zal veranderen als we afstappen van dat manicheïsme, waarbij men zich moet bekennen tot een kamp. De eclatante verkiezingsoverwinning van Macron tot Franse president is een sprekend bewijs dat die behoefte leeft bij de bevolking. Er moet gezegd durven worden dat er geen heil te verwachten is van een ‘links’ front. Want wie zal bepalen wie daartoe mag behoren? Voor mij is de Belgische Parti Socialiste een reactionaire partij geworden, voor wie macht en het eigen belang belangrijker zijn dan dat van de gemeenschap. Het Publifinschandaal is daar een perfecte illustratie van. Maar elke mandataris aldaar zal zichzelf de gauche noemen en met de vuist omhoog en tranen in de ogen de Internationale blijven zingen. Zou hij nog kunnen uitleggen waarom?

Als ik een ding heb geleerd in mijn politieke carrière, in zowel Europa als Vlaanderen, is het dat er ook aan de rechterkant progressieve, ruimdenkende mensen zijn, net zoals er bekrompen, autoritaire mensen bij links rondlopen.

Laat ons dus eens en voor altijd die ideologische verblinding dat het goede enkel uit het eigen kamp kan komen, doorbreken.

Het debat over wat links moet doen om relevant te blijven, kent maar een antwoord: weliswaar vertrekken van de eigen overtuiging, maar het ideologisch en partijpolitiek denken vergeten en vooral het geloof in het eigen grote gelijk opzijzetten.

En zich actief engageren in nieuwe maatschappelijke vormen aan de basis, luisteren naar wat er leeft bij burgers, wat ze te vertellen hebben, wars van hokjesdenken.

Inderdaad: burgerbewegingen zijn de toekomst, al is dat woord nu al besmet omdat partijen het misbruiken om hun voortbestaan te verzekeren.

Die evolutie naar een echte basisdemocratie kan alleen maar relevant zijn als links én rechts het aandurven om de oude gewaden ver achter zich te laten.