Liberale politicus Karel Poma overleden: ‘Een man die zijn tijd ver vooruit was’

Zaterdag is de liberale politicus Karel Poma overleden. Hij was 94 jaar. ‘Met Karel Poma verliest de liberale beweging een man die zijn tijd ver vooruit was. Een liberaal die velen inspireerde en deed nadenken’, reageert Open VLD-voorzitter Gwendolyn Rutten

Poma was in de jaren zestig en zeventig senator en gedurende twee legislaturen ook lid van een regering: als staatssecretaris voor Leefmilieu onder Leo Tindemans en enkele jaren later Vlaams minister van Cultuur, Media, Sport en Jeugd.

In 2005 kreeg hij van koning Albert II de titel van Baron. In 2009 werd hij minister van Staat.

De Wilrijkenaar laat twee kinderen na.

Gwendolyn Rutten: ‘Een man die zijn tijd ver vooruit was’

“Met Karel Poma verliest de liberale beweging een man die zijn tijd ver vooruit was. Een liberaal die velen inspireerde en deed nadenken”, condoleert Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten. “Samen met Frans Grootjans, Herman Vanderpoorten en Willy De Clercq behoorde hij tot de drijvende krachten van de opmars van het liberalisme in Vlaanderen vanaf de jaren 1960. Ik wens de familie en vrienden van Karel Poma in naam van Open Vld veel sterkte met dit verlies.”

Rutten herinnert eraan dat Poma een fervent verdediger was van de idealen van de Verlichting. In 2009 won hij al de Prijs Vrijzinnig Humanisme die tweejaarlijks wordt uitgereikt door de Humanistisch Vrijzinnige Vereniging. Dit jaar, op 94-jarige leeftijd, schreef hij nog een lijvig en zeer gedocumenteerd boek ‘De Verlichting Belicht’ over datzelfde thema.

“Dit boek,” zei Poma daarover, “is geschreven voor de onwetenden over de Verlichting, voor de aarzelenden, voor de onverschilligen. Voor diegenen die niet de tijd hebben om na te denken over het probleem van onze beschaving, de overgrote meerderheid van de bevolking.”

Tot enkele weken geleden bleef Poma ook lezingen geven over de noodzaak om de Verlichtingsidealen verder te verwezenlijken. Zijn belangstelling voor de rechten van de mens kreeg al in een vroeg stadium gestalte. Als student en lid van het Liberaal Vlaams Studentenverbond ging hij in het verzet tegen de Duitse bezetters. “Tot het einde van zijn leven waarschuwde Poma voor de gevaren van een extreem nationalisme, het marxisme en het religieus fundamentalisme. De kern van de Verlichting en aldus van de West-Europese cultuur was voor Poma de menselijke waardigheid, het respect voor de andere. De kern van zijn mensbeeld was de vrijheid van het individu.”

Sven Gatz: ‘Vlaanderen verliest een van zijn grootste liberalen’

Ook huidig minister van Cultuur Sven Gatz (Open Vld) heeft zijn deelneming betuigd bij het overlijden van Karel Poma, de nestor onder de gewezen liberale ministers. “Karel was een uitermate wijs en verstandig man. Vlaanderen verliest een van zijn grootste liberalen”, zegt Gatz.

Volgens hem heeft Poma zijn hele leven lang gestreden voor zijn liberale idealen, bijvoorbeeld in het verzet in de tweede wereldoorlog of bij de oprichting van een onafhankelijke Vlaamse liberale partij: de Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV).

“Op cultuurvlak was de humanistische vrijzinnige Karel Poma een groot pleitbezorger van het pluralisme, dat vandaag alom aanvaard is, ” zegt Gatz. “Hij was een van de belangrijkste cultuurministers van Vlaanderen”.

Zo richtte Poma onder meer de Singel op als cultureel centrum en het Museum voor Hedendaagse Kunst (MuHKA) in Antwerpen. In de Vlaamse Rand rond Brussel richtte hij verschillende culturele centra op. Hij hervormde de Antwerpse Filharmonie tot een Filharmonie voor Vlaanderen. Hij verzekerde de overleving van het Ballet van Vlaanderen door er een musicalafdeling aan toe te voegen. Hij investeerde in de verbouwing van de Ancienne Belgique, een van de Vlaamse cultuurtempels in Brussel. Om het Festival van Vlaanderen te laten overleven, schakelde Poma de private sector als sponsor in. Hij gaf het filmbeleid in Vlaanderen nieuwe stimulansen, wat leidde tot een bloeiperiode met tal van commerciële films.

Poma realiseerde voorts een wettelijk kader voor de vrije radio’s in Vlaanderen, waarmee het radiomonopolie van de BRT werd doorbroken. Hij richtte een Mediaraad op en hij bereidde de oprichting van een commercieel tv-station voor. Door het vroegtijdig ontslag van de regering geraakte zijn ontwerp niet meer gestemd, maar het werd uiteindelijk door partijgenoot Patrick Dewael hernomen.

“Ik ben fier in de voetsporen te mogen treden van deze liberale voorman”, stelt Gatz. “Hij is voor mij een voorbeeld geweest als wijs staatsman en grote intellectueel en als minister die waar hij kwam zijn sporen naliet. Maar ik herinner me hem vooral als mens, door zijn verdraagzaamheid, zijn oprecht pluralisme en zijn innemende persoonlijkheid”.

Geert Bourgeois: ‘Gaf internationale uitstraling aan onze deelstaat’

“Karel Poma heeft het cultuur- en mediabeleid mee vorm gegeven, als viceminister-president van de allereerste zelfstandige Vlaamse regering, van 1981 tot 1985. Op een moment dat de Vlaamse overheid nog in haar kinderschoenen stond, heeft hij de internationale uitstraling van onze deelstaat via de wetenschap, de kunst en de letteren uitgebouwd.” Dat zegt Vlaams minister-president Geert Bourgeois zondag, als reactie op het overlijden van de Antwerpse politicus.

“Ook inzake leefmilieu heeft hij een pioniersrol vervuld. Het was de eerste keer dat deze bevoegdheid aan een apart lid van de regering werd toevertrouwd.”

Baron Karel Poma stond te boek als een belangrijke politieke kracht binnen de naoorlogse liberale partij. Poma, een overtuigd vrijzinnige, was zeer met het milieu begaan. Hij gaat de geschiedenis in als ’s lands eerste staatssecretaris van Leefmilieu. In de eerste helft van de jaren tachtig was hij Vlaams minister van Cultuur. Dit maakte hem tot een symbool voor een toekomst waar vrijzinnigheid en humanisme hand in hand gaan met een grote bezorgdheid voor het leven, onze planeet en het leefmilieu.

Karel Emiel Hubert Poma werd op 14 maart 1920 geboren in Antwerpen. Hij groeide op in een politiek nest. Zijn vader was van 1953 tot 1958 burgemeester van Wilrijk.

Poma studeerde scheikunde aan de Rijksuniversiteit van Gent. Na zijn licentiaatsstudie ging hij doctoreren, in volle oorlogstijd. Hij dook in het verzet en was in die periode erg actief als medewerker van enkele sluikbladen. Daarvoor kreeg hij na afloop van WOII de ‘Medaille van de Weerstand’.

Poma vond na de oorlog een job bij de Intercommunale Antwerpse Waterwerken nv. Hij groeide er door tot het hoofd van het laboratorium. Die post verliet hij vrijwillig in 1971, om zich volledig op zijn politieke loopbaan te kunnen storten. Al sinds 1949 engageerde deze vurige Beerschotsupporter zich in de liberale partij.

Hij kwam in 1965 voor het eerst in het parlement als provinciaal senator. Zes jaar later maakte hij de overstap naar de Kamer. Van 1968 tot 1970 was Poma ook voorzitter van het Liberaal Vlaams Verbond (LVV). In die functie maakte hij werk van de scheiding tussen de Vlaamse (PVV) en Waalse liberalen (PLP). Poma was één van de eerste politici die de milieuproblematiek op de agenda zette. In 1972, het jaar waarin de befaamde Club van Rome haar baanbrekende rapport over de impact van economische groei op het milieu publiceerde, schreef ook deze Antwerpse liberaal al een boek over het thema, “Knoeien met ons leefmilieu”. Twee jaar later schopte Poma het in de regering-Tindemans I tot de eerste Belgische staatssecretaris van Leefmilieu.

Tindemans en Poma stierven met amper een dag verschil. De bekroning van zijn politieke carrière volgde in december 1981, toen hij vice-voorzitter en minister van Cultuur werd in de eerste autonome Vlaamse executieve, onder leiding van Gaston Geens (van de toenmalige CVP). voor het eerst sinds twintig jaar was het departement Cultuur niet meer in handen van de christendemocraten.

Als cultuurminister was hij mee verantwoordelijk voor het doorbreken van het radiomonopolie van de openbare omroep: de vrije radio’s konden voor het eerst legaal uitzendingen in de ether sturen. Andere verdiensten waar Poma op kon terugblikken, waren de oprichting van het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen en het Museum van Hedendaagse Kunst in Antwerpen (MuHKA). Daarnaast redde hij ook de Antwerpse Zoo en de Bourlaschouwburg van de ondergang.

(Belga)