Léonard werd aartsbisschop, terwijl België nood had aan een type-Franciscus

In de korte tijd dat Léonard aartsbisschop was, gaf hij te weinig richting aan een kerk die op haar beurt niet meer in staat was om een gids te zijn: niet voor de samenleving en steeds minder voor de eigen gelovigen.

Maandag heeft paus Franciscus het ontslag aanvaard van Joseph Léonard als aartsbisschop van Mechelen-Brussel. Dat antwoord kwam haast per kerende post: Léonard verstuurde zijn ontslagbrief naar Rome op 6 mei, de dag dat hij 75 werd. Hij gaf daarbij te verstaan dat een verlenging van zijn mandaat niet echt hoefde. Het Vaticaan respecteert nu zijn adieu.

Seksueel misbruik in kerk

Bij zijn aanstelling in 2010 werd veel van Léonard verwacht, en toch liep het daar al fout. Toen Godfried Danneels in 2008 zijn ontslag indiende, vroeg Rome hem om langer in functie te blijven: officieel moest hij de heiligverklaring van Damiaan nog in goede banen leiden. In werkelijkheid waardeerde het Vaticaan de compromisbereide wijze waarop Danneels zijn kerkprovincie had geleid en het Rome zichzelf de tijd om een opvolger te kiezen.

Het draaide anders uit. Een jaar later brak het schandaal van het seksueel misbruik in de kerk uit. Het betekende het failliet van de zachte aanpak van Danneels, die de zaken liever toedekte dan ze op te lossen. Paus Benedictus XVI maakte van de opvolgingsprocedure een klucht door alle adviezen te negeren en heel eigenzinnig Léonard als aartsbisschop aan te wijzen.

Geen nieuwe Danneels

Léonard was geen nieuwe Danneels. Als bisschop van Namen had hij weerstand opgeroepen in Franstalig België, maar indruk gemaakt in Rome. Hij had zich geprofileerd als de enige echte ‘bisschop stijl-Johannes-Paulus II’ die België rijk was: een rechtlijnige kerkleider die het conflict met de katholieke achterban niet uit de weg ging.

Léonard was niet alleen koppig en conservatief, hij was ook intelligent en welbespraakt, en op zijn manier zelfs humoristisch. Hij schreef boeken en opiniestukken, gaf graag interviews en was een welkome gast in tv-studio’s. Zijn aanstelling was een berekende gok.

Maar nog voor Léonard goed en wel in Mechelen was gearriveerd, was zijn tijd al voorbij. Amper twee maanden na zijn aanstelling moest Roger Vangheluwe ontslag nemen als bisschop van Brugge toen een ‘relatietje’ – zijn woorden – met een neefje aan het licht kwam. Het gezag van de kerk lag aan diggelen. België had geen boodschap meer aan een aartsbisschop die ex cathedra wilde blijven doceren over juist en fout en goed en kwaad. Juist daaraan bezondigde Léonard zich toen hij in een boek aids afdeed als een vorm van ‘immanente gerechtigheid’. Het protest sloeg om in woede. Met Danneels was de functie van aartsbisschop al in crisis geraakt, nu viel zelfs het respect voor Léonard als persoon weg.

Antwerpse bisschop Johan Bonny

De verkiezing van paus Franciscus, in 2013, maakte de impasse nog erger. Het Vaticaan veranderde van koers en de nieuwe paus werd bijzonder populair, ook in België. Het aura van Franciscus straalde niet af op Léonard – die werd door hem gewoon over het hoofd gezien bij de creatie van nieuwe kardinalen – maar op de Antwerpse bisschop Johan Bonny.

Léonard, een prelaat naar de snit van Benedictus, was aartsbisschop geworden in een tijd dat ook België eigenlijk al behoefte had aan een type-Franciscus. Aan een voorganger die oprecht lijkt als hij vergiffenis vraagt voor de fouten van de kerk, aan een aartsbisschop die lering durft trekken uit een dialoog met de samenleving, aan een kerkleider op wie de gelovigen weer trots kunnen zijn. Dat is niet het profiel van Léonard.

In de korte tijd dat hij aartsbisschop was, gaf Léonard te weinig richting aan een kerk die op haar beurt niet meer in staat was om een gids te zijn: niet voor de samenleving en steeds minder voor de eigen gelovigen.

Geïsoleerd

Zo raakte de aartsbisschop ook in eigen land geïsoleerd. Wat Léonard nog zei of deed, het liet de media onberoerd. Treurde Léonard bij de 25^e verjaardag van de abortuswet? In de Wetstraat werd het niet eens genoteerd. Vielen ontblote vrouwelijke activisten Léonard aan? Dat was wel nieuws: omdat het Femen was.

Het is het kruis dat André Léonard te dragen heeft: de wetenschap dat hij als aartsbisschop een tussenpaus was.