‘Leert er iemand eigenlijk écht iets bij in een economische crisis als deze?’

Niemand weet zelfs nog maar precies hoe de economische crisis na corona er zal uitzien. Aan voorspellingen is er geen gebrek, maar Knack-redacteur Peter Casteels ziet vooral mensen die die hun gelijk van voor de crisis proberen te halen. ‘Het ideologische debat dat nu volgt zal winnaars en verliezers hebben.’

Nu het enkel de hand van Vadertje Staat is die onze economie tegenhoudt om in het ravijn te storten, komen de herinneringen aan de vorige financiële crisis weer terug. Dat blijken er niet zo heel veel te zijn voor mij. Waar was ik op 15 september 2008, toen Lehman Brothers over de kop ging? Of op 28 september van datzelfde jaar, toen België, Nederland en Luxemburg moesten tussenkomen om te vermijden dat Fortis helemaal bankroet ging? Ik heb eigenlijk geen flauw idee. Ik begon in die maand aan de Universiteit Gent politieke wetenschappen te studeren, dus ik had zeker nog niet door dat het de economie was waar het de komende jaren om zou draaien. Mijn gedachten waren bij Brussel-Halle-Vilvoorde, maar ik ben ervan overtuigd dat het overgrote deel van de bevolking in die weken niet begreep wat hen overkwam.

Wat ik over de bankencrisis van 2008 weet, komt uit de vele en vaak uitstekende boeken die er nadien over zijn geschreven. De gevolgen bleven mij grotendeels bespaard: enkel mijn zus had na haar studies veel meer moeite dan ze op basis van haar diploma en talenten verdiende om een job te vinden, en moest zich als biologe lange tijd net als een aantal medestudenten tevreden stellen met een job in een tuincentrum. Het is pas toen enkele jaren later de bankencrisis een Europese schuldencrisis werd dat ik beter oplette. Dat drama was minstens even intens. Niets heeft mijn manier om naar politiek te kijken meer getekend als de wijze waarop de Grieken door de andere lidstaten van de eurozone werden gemarteld.

Dwaze lichtzinnigheid

De schok die is gevolgd op de verspreiding van het coronavirus, is nog vele malen spectaculairder dan de bankencrisis. Grote delen van de economie liggen stil, en niemand weet voorlopig hoe ze eraan toe zullen zijn als ze straks weer worden opgestart. Deze crisis raakt ook werkelijk iedereen, en dat ligt zelfs niet alleen aan de lockdown waarin we ons vandaag bevinden. Ik werk gewoon door, en dus wordt ook mijn loon gewoon doorgestort. Aangezien alle cafés, restaurants en theaters gesloten zijn, spaar ik wel honderden en honderden euro’s uit. Ik heb geen idee wat ik met dat geld moet doen. Het enige wat ik kon bedenken was een gieter kopen om mijn planten water te geven – ik heb ondertussen online een koperen model besteld.

Dat klinkt als een mondain detail, maar het gaat naar de kern van de crisis: het geld dat deze weken niet wordt uitgegeven, zal ook na de lockdown allicht niet worden besteed. Dat verlies kan nooit worden goedgemaakt, al zeker niet door nu op Amazon of Bol.com te shoppen.

Het is ook de reden waarom het vandaag van een dwaze lichtzinnigheid getuigt om te pleiten voor een premie voor mensen die, gewoon, doorwerken. Dat zouden alleszins de slechtst bestede euro’s zijn in de aanpak van deze crisis, want dat geld gaat rechtstreeks naar ieders spaarboekje. Er lopen helaas veel mensen in België rond – zowel links als rechts – die denken dat alles met een premie of een korting op te lossen valt.

‘Coronakansen’

Zolang niemand weet wat er na de piek van besmettingen, ziekenhuisopnames en doden op ons afkomt, hebben we ons allemaal ledig te houden met ieders voorspellingen daaromtrent. Die zijn er gelukkig en masse. De twee constanten daarin herinneren aan alle vorige calamiteiten: iedereen ziet in deze gezondheidscrisis zijn gelijk bewezen – eender over wat -, en iedereen ziet in deze crisis ook een dwingend argument om dat gelijk nu te halen.

De haast die daarbij wordt gemaakt, is soms wat ongepast. Terwijl The Economist vorige week een terechte cover had over de verwoestingen die het virus binnenkort ook nog in landen als Brazilië en Indië kan aanrichten, had De Groene Amsterdammer het op haar voorblad al over ‘coronakansen’. Dit inferno kon de kickstart zijn voor een duurzame economie: echt iets om op dit moment naar uit te kijken.

Er zijn zelfs experten die het er zelf bij vertellen. ‘Ik heb de afgelopen jaren niets anders gezegd dan dat we met meer mensen aan het werk moeten, dus het tegendeel beweren zou nu voor mij heel moeilijk zijn’, zei econoom Stijn Baert in het Canvas-programma De Afspraak op Vrijdag. Het was zijn reactie op het voorstel van minister-president Jan Jambon (N-VA) om meer mensen – vooral poetshulpen en bouwvakkers – alvast opnieuw te laten beginnen.

Zou het echt zo moeilijk zijn om iets anders te beweren? Het idee dat iemand in het midden van een ongeziene gezondheidscrisis iets anders zegt over de arbeidsmarkt dan in normale tijden, lijkt nochtans niet zo gek.

In het ideologische debat dat de komende weken zal woeden, hebben de verdedigers van een sterke overheid die de kracht heeft om haar burgers te beschermen, ongetwijfeld de beste kaarten.

Hoewel, is dat echt wel zo? Oud-hoofdeconoom van BNP Paribas Fortis Peter De Keyzer liep zich dit weekend in De Standaard alvast warm om het tegenovergestelde punt te maken. ‘Een van de landen die de crisis tot nu toe het best hebben aangepakt, is Singapore’, vertelde hij. ‘Daar is de overheid klein én slagkrachtig. Dat blijft mijn doelstelling. Vergeet niet dat Italië, met zijn grote overheidsbeslag, het nu veel moeilijker heeft.’ Het grote overheidsbeslag als oorzaak van de tragedie die Italië dezer weken doormaakt, faut le faire.

Whatever it takes

Het heeft iets bevreemdends (en eigenlijk beangstigends) om te zien hoe alle talking heads hun best doen om deze crisis in hun kraam te laten passen. De ideeën die ze hebben over wat er nadien met de economie zal gebeuren, zijn perfect te voorspellen op basis van hun vroegere optredens. Het is heel aantrekkelijk om daarom maar de armen in de lucht te gooien en te besluiten dat er helemaal niets zal veranderen: na deze crisis wordt het gewoon weer business as usual. Niets verandert ooit echt.

Dat is een even gemakzuchtige conclusie. Het debat van de komende weken zal winnaars en verliezers kennen. De financiële crisis van 2008 heeft – zoals velen toen al droomden – onze economie niet duurzamer of eerlijker gemaakt. De menselijke ellende die ze in grote delen van de Verenigde Staten veroorzaakte, heeft er wel voor gezorgd dat Donald Trump vandaag in het Witte Huis zit, en Bernie Sanders lange tijd een goede kans maakte om hem op te volgen. Waar denkt u trouwens dat die PVDA’ers in het parlement zo plotseling vandaan komen?

Soms wordt er zelfs iets bijgeleerd uit eerdere crisissen. In het voorjaar van 2010 kwam Griekenland voor het eerst in de problemen met haar bij elkaar verzonnen begroting. Het was het begin van de eurocrisis die ook landen als Ierland, Portugal en Italië in de problemen zou brengen. De beurzen dreven de rente op hun staatsobligaties naar onbetaalbare hoogten. Het duurde tot de zomer van 2012 vooraleer toenmalig directeur van de Europese Centrale Bank Mario Draghi mocht zeggen dat hij ‘whatever it takes’ zou doen om de euro te redden, en daarmee als bij wonder de euro ook echt redde. Zijn opvolgster Christine Lagarde had deze keer niet meer dan één week en één ongelukkige uitspraak nodig om tot dezelfde conclusie te komen.

Begrotingstekort

Die beslissing zal ons later veel ellende besparen. Verder valt er niets te zeggen over waar we over een jaar met z’n allen zullen staan, en wie de winnaars en verliezers van deze crisis zullen zijn. Ondanks de adembenemende cijfers over het aantal tijdelijk werklozen, de krimp in de economie en het steil oplopende begrotingstekort, hoeft deze crisis nog altijd niet even erg te worden als de bankencrisis van 2008. Als we er in slagen deze periode te overbruggen zonder al te veel mensen en bedrijven achter te laten, kan de economie snel heropstarten vanaf wanneer virologen zeggen dat de kust weer veilig is. Voorlopig weet niemand zelfs wanneer dat zal zijn.