‘Latere pensioenleeftijd? Dan moeten we nu inzetten op langdurige gezondheid van onze werknemers’

‘Willen we de (verouderende) beroepsbevolking actief houden en het ziekteverzuim verlagen, dan moet er vroeg ingegrepen worden om zowel het behoud van werk als de re-integratie van werknemers mogelijk te maken’, schrijft Lode Godderis van de K.U.Leuven.

In 2025 zal 35% van de werknemers ouder dan 50 jaar zijn. Momenteel is de verhouding Europeanen op arbeidsactieve leeftijd (tussen de 15 tot 64 jaar) tegenover de gepensioneerden (vanaf 65 jaar) 4 op 1. In België is de verhouding ongunstiger: per gepensioneerde zijn er slechts 3,3 personen op arbeidsleeftijd. Tegen 2060 wordt verwacht dat deze verhouding 1 op 2 zal zijn.

Hervormingen aan het pensioenstelsel zijn dan ook nodig om het systeem betaalbaar te houden. De meeste landen, waaronder België, hebben de pensioenleeftijd opgetrokken (in België tot 67 jaar) en de mogelijkheden tot vervroegd pensioen afgebouwd. Het aandeel oudere werknemers in de beroepsbevolking zal dus toenemen. Het valt te verwachten dat het aantal werknemers met chronische aandoeningen ook zal stijgen. Immers, hoe ouder hoe meer risico op hart- en vaatziekten, beroertes, kanker, diabetes en depressies.

Oudere werknemers vallen sneller uit door ziekte

Uit de data van verschillende gezondheidsenquêtes – uitgevoerd in tussen 1997 en 2008 bij 35.837 Belgen – blijken spier- en bot, hart- en vaatziekten en longaandoeningen de meest voorkomende chronische aandoeningen. Musculoskeletale aandoeningen (bijvoorbeeld tendinitis of rugpijn) worden het meest gerapporteerd, zowel bij mannen als vrouwen, over alle leeftijdsgroepen heen. Neurologische aandoeningen (denk aan beroertes) veroorzaken de zwaarste letsels. Rugpijn is de grootste boosdoener van uitval bij mannen tussen de leeftijd van 15 tot 64 jaar. Voor vrouwen is dat artritis (bij alle leeftijdsgroepen). Depressie treft vooral mensen tussen 15 en 54 jaar.

De vergrijzing van de bevolking verklaart deels de toename van het langdurig ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid in België. Recente cijfers van het Riziv, het beheersorgaan van de ziekteverzekering, tonen aan dat het aantal langdurig zieke werknemers in 10 jaar met bijna de helft is gestegen. Halfweg dit jaar telde het Riziv ruim 335.000 werknemers die meer dan een jaar ziek zijn. Ook hier zijn mentale en musculoskeletale aandoeningen verantwoordelijk voor het gros van de problemen.

Waarom vallen oudere werknemers uit?

Dus willen we de (verouderende) beroepsbevolking actief houden en het ziekteverzuim verlagen, dan moet er vroeg ingegrepen worden om zowel het behoud van werk als de re-integratie van werknemers mogelijk te maken. Gezien elke lange ongeschiktheid begint met kort verzuim is het essentieel om de belangrijkste risicofactoren te kennen.

Groep IDEWE analyseerde recent de ziekteverzuimgegevens van de onderzochte werknemers tussen 2013 en 2014. Er werden 218.672 ziekteperiodes genoteerd. Meestal duurde een afwezigheid minder dan een maand (acute fase). In 14% van de gevallen echter ging het om een afwezigheid van langer dan 3 maanden (chronische fase). Het is net in die fase dat de kans om terug te keren naar het werk gereduceerd wordt tot minder dan 50%. Goede strategieën om langdurige afwezigheid op het werk te voorkomen zijn dus nodig, vooral bij kankers, mentale en musculoskeletale aandoeningen. Speciale aandacht moet besteed worden aan vrouwen en oudere werknemers omdat zij een hoger risico lopen op langdurig ziekteverzuim.

Chronische aandoeningen zijn de belangrijkste oorzaak van arbeidsongeschiktheid en langdurig ziekteverzuim. Daarnaast is de gezondheidstoestand ook één van de belangrijkste factoren van vervroegde (voor het pensioen) uitstap uit het werk. Een studie van de Europese Centrale Bank toont aan dat mensen met een slechte gezondheid 2,4 keer meer kans hebben om vervroegd met pensioen te gaan. Daarom zijn preventieve maatregelen op de arbeidsplaats zo belangrijk. Het effect van preventie op ziekteverzuim is nog maar weinig bestudeerd maar er zijn duidelijke aanwijzingen dat preventie effectief is in het significant verminderen van ziekteverzuim en een vervroegd pensioen door gezondheidsproblemen.

Preventie stelt fysieke beperkingen 5 tot 7 jaar uit

In een studie bij 1741 oud-studenten werd de populatie ingedeeld in groepen van hoog, laag en gemiddeld gezondheidsrisico op basis van leefstijl (roken, body mass index en lichaamsbeweging). In de 3 groepen namen de gezondheidsproblemen over de jaren toe, maar bij mensen met een gezonde levensstijl startten de fysieke beperkingen 5 tot 7 jaar later. Bovendien leefden ze langer dan de hoog-risico groep. De studie toont aan dat een gezonde levensstijl er niet alleen voor zorgt dat gezondheidsproblemen later optreden, maar ook dat het aantal ongezonde levensjaren op het einde van het leven minder is.

Langer werken zonder stijging van de uitgaven van ziekte-uitkering vergt niet alleen werkbaar werk, maar ook een verbetering van de gezondheid via het werk. Gezien de impact van werk op onze gezondheid, is het belangrijk om gezondheid te promoten via het werk. Het is belangrijk dat bedrijven niet alleen werk werkbaar maken maar actief inzetten op de verbetering van de gezondheid van hun werknemers. Een uitstekende investering met een excellente return.

Tot slot nog enkele tips voor werknemers en werkgevers:

Voor werknemers

• Leef gezond: eet gezond en beweeg.
• Werk gezond: maak gebruik van de hulp- en beschermingsmiddelen ook al heb je nog klachten.
• Kies voor een job die aansluit bij je sterktes en interesses.
• Houd privé en werk in balans.

Voor werkgevers en leidinggevenden:

• Promoot gezondheid op het werk: bv. Unief Actief aan de KU Leuven
• Zorg voor goede werkomstandigheden: neem maatregelen om werkdruk en zwaar fysieke belasting te vermijden of te beperken
• Voer loopbaangesprekken van bij het begin van de loopbaan
• Betrek werknemers in de beslissingen en geef hen autonomie
• Creëer een teamsfeerStel een werkgelegenheidsplan op voor alle werknemers: bv. d.m.v. gratis online tool ‘Wellfie‘ om het werkvermogen te meten.

Prof. dr. Lode Godderis is docent aan de Afdeling Arbeids-, Milieu- en Verzekeringsgeneeskunde (KU Leuven) en Directeur van de Dienst “Onderzoek en Ontwikkeling” (Groep IDEWE).