‘Laten we niet vergeten dat terreur wereldwijd zowel moslim (95 %) als niet-moslim (5 %) slachtoffers maakt’

Advocaat Abderrahim Lahlali pleit voor een rationele islam. ‘Dit biedt de beste kansen om de aantrekkingskracht van gewelddadig jihadisme, als afkooksel van de Politieke islam, zoveel mogelijk te verkleinen.’

De barbaarse zelfmoordaanslagen in Brussel leiden tot veel angst, verslagenheid en pessimisme. Onze gedachten zijn bij de slachtoffers van extremisme overal in de wereld (Beiroet, Istanbul, Parijs etc..), en in het bijzonder bij de slachtoffers van de Belgische aanslagen. Zoals de Antwerpse Islaminspecteur Ahmed Azouz terecht aanhaalt vormen deze aanslagen een aanval op de universele menselijke waarden zoals de onschendbaarheid van het leven, wat ook een islamitische kernwaarde is. Laten we niet vergeten dat blinde terreur wereldwijd zowel moslim (95 %) als niet-moslim (5 %) slachtoffers maakt.

Alvorens de rol van de ‘islam’ te duiden in het volledig gebeuren, zal ik een antwoord proberen te formuleren op de steeds weerkerende vraag hoe beleidsmakers dienen te handelen om dergelijke gruwelijkheden in de toekomst te vermijden of minstens de kansen op aanslagen te minimaliseren.

Parijs

Vooreerst zijn repressieve maatregelen, zoals de 18 maatregelen aangekondigd door Premier Charles Michel na de Parijse aanslagen, en in zoverre ze redelijk en proportioneel zijn, onontbeerlijk in de strijd tegen extremistische uitwassen. Des te meer wanneer we vaststellen dat bijna alle 30 geïdentificeerde terroristen die betrokken waren bij de Parijse en Belgische aanslagen een zwaar strafrechtelijk verleden hebben. Terroristen opereren niet zonder de georganiseerde misdaad.

Echter valt te vrezen dat alleen repressieve maatregelen zonder preventieve maatregelen niet veel zoden aan de dijk zullen brengen. Een geïntegreerde repressieve en preventieve beleidsvisie waarbij alle bevoegdheidsniveaus (samenwerkingsfederalisme) moeten betrokken worden is een voorwaarde conditio sine qua non om resultaten te boeken tegen terrorisme.

Dat een dergelijk ’totaalbeleid’ op termijn zijn vruchten afwerpt bewijzen buitenlandse voorbeelden. Zo heeft men in de Colombiaanse ‘drugsstad’ Medellin de macht van de kartels, na een vruchteloos jarenlang repressief politioneel/militair beleid gevoerd te hebben, pas kunnen breken door grote sociale investeringen. Ook stelt de Italiaanse contraterreurexperte Loretta Napoleoni dat ons ‘Europees’ radicaliseringsbeleid faalt indien we er niet in slagen om de diepere beweegredenen van die jongeren, die op de rand van de maatschappij leven en die we dreigen te verliezen aan IS, te doorgronden. Er is volgens Napoleoni slechts één manier om als samenleving die jongeren, die zich op die gevoelige grens bevinden, voor zich te winnen, namelijk door ze een leven te geven waarin ze zich waardevol voelen door ze op een gelijkwaardige wijze onderwijs, tewerkstelling en huisvesting te verlenen.

Vertegenwoordigers Moslimgemeenschap

Hierbij moeten we als samenleving ook alle mogelijke communicatiekanalen met de Moslimgemeenschap openen en dit op alle niveaus. Enkel door ‘waardige’ vertegenwoordigers van de Moslimgemeenschap te betrekken bij het beleid kunnen we een geslaagde ‘multi-etnische samenleving’ uitbouwen zodat we dan op een duurzame wijze een dam kunnen opwerpen tegen extremisme. Dat hiervoor de nodige tijd en middelen ter beschikking moet gesteld worden is een vereiste zonder meer. Onze politici hebben geen keuze meer. Zo niet vrees ik eveneens voor toekomstige aanslagen op eigen bodem gepleegd door (al dan niet) teruggekeerde IS-sympathisanten.

Wat de rol van de ‘Islam’ betreft vormt voor islamcritici de islam an sich een groot probleem omdat de islam zogenaamd niet alleen een godsdienst zou zijn maar vooral een (agressieve) ideologie. Wij daarentegen willen met ons pleidooi voor een ‘rationeel’ onderbouwde islam, die niet voor politiek-ideologische doeleinden misbruikt wordt, aantonen dat dit een te eenzijdige kijk is.

Vandaag de dag is het helaas wel zo dat de islam gebruikt wordt om de politiek-ideologische machtswellust van regimes, politieke partijen en allerhande drukkingsgroepen in het Midden-Oosten legitimiteit te verschaffen. Dit gebeurt zowel door de (eerder) seculiere overheden (bv. Egypte of Syrië) als door de zich als theocratisch voordoende machthebbers (bv. Saoedi-Arabië of Iran). Zij gebruiken de islam ongegeneerd om zich aan de macht vast te klampen en om elkaar te beconcurreren, onder meer door soennieten tegen sjiieten op te zetten (en vice versa). Zij kunnen dit doen omdat de islam gebaseerd is op teksten die voor interpretaties vatbaar zijn, zodat we theoretisch te maken kunnen hebben met een rationele, irrationele, linkse of rechtse Islam.

Politicologen hebben er overigens al op gewezen dat dit soort machtsdenken in het Midden-Oosten ook leidt tot de meest vreemdsoortige coalities, die op het eerste zicht totaal onlogisch lijken maar wel verklaard kunnen worden vanuit het enige wat voor deze machthebbers echt telt: macht. We zien ook regimes die een neoliberaal beleid proberen legitimeren door beroep te doen op islamitische teksten. Wijlen kolonel Moammar Khadaffi maakte in zijn “Groene Boekje” dan weer een combinatie van islamisme en populistisch socialisme.

Rationele islam

Wij pleiten er radicaal voor om deze politiek-ideologisch geïnspireerde recuperaties van de islamitische teksten te vervangen door een ‘rationele’ islam als denkmethode. Een dergelijke benadering van de islamitische teksten vertrekt vanuit (mens-)wetenschappelijk onderzoek en context gebonden interpretaties. Wij verwijzen in dit verband naar de grote bloeiperiodes van het islamitische rijk, toen vooraanstaande islamitische rechtsgeleerden zich sterk lieten inspireren door de toenmalige tijdsgeest en door wetenschappelijke inzichten uit andere culturen en andere beschavingen (bv. de klassieke logica van Aristoteles). Er was geen terughoudendheid om verworvenheden van andere beschavingen te omarmen.

Meer zelfs, deze invloeden bepaalden de fundamenten van het islamitische recht en theologie. Een streven naar die kritische geest en openheid kan onze jonge moslims een kans geven om zowel het islamitische erfgoed als de hedendaagse vraagstukken op een rationele manier te benaderen. Een dergelijke werkwijze kan bovendien zorgen voor hoop in de hoofden van islamitische jongeren, ter vervanging van de vernedering en de wraakgevoelens die hen door bovenvermelde machthebbers al dan niet direct opgedrongen worden. Dominique Moïsi, de bekende Franse Politieke wetenschapper, waarschuwde dat we niet in de val van de botsing van beschavingen mogen trappen, schuift het vergroten van de hoop in zijn boek ‘Geopolitiek van emoties‘ overigens als belangrijke uitdaging naar voren.

Tegelijk dienen we echter vast te stellen dat sedert meer dan 50 jaar het islamitisch radicalisme, onder het toeziend oog van onze veiligheidsdiensten en politieke leiders, in België wortel heeft kunnen schieten.

Grote Moskee

Zo schonk Koning Boudewijn in 1967 het Oosters Paviljoen aan de Saudische Koning, dat werd heringericht tot het ‘Islamitisch Cultureel Centrum’ (ICC) of bij het groot publiek beter bekend als de ‘Grote Moskee’. Het is tot in de jaren negentig dat het ICC door de Belgische overheid als de bevoorrechte gesprekspartner voor de Moslimgemeenschap in België werd beschouwd. Het ICC had naast het opleiden van (buitenlandse) Imams de opdracht om een radicale en puriteinse interpretatie van de Islam te verspreiden en te versterken.

Het is pas na het fenomeen van de ‘home grown terrorists’ (Europese Syriëstrijders), de opkomst van ISIS en de teruggekeerde Syriëgangers dat bepaalde Europese staten in actie zijn geschoten. Zo heeft Oostenrijk in 2015 bij wet de ontvangst van buitenlandse gelden voor de financiering van Islamitische verenigingen verboden. In België daarentegen gaat men daarentegen buitenlandse invloeden binnen de Moslimexecutieve (MEX) versterken door de invloed van Diyanet (het Turkse “Presidium voor Godsdienstzaken”) en andere buitenlandse mogendheden oogluikend toe te staan (o.a. de nauwe banden die de nieuwe MEX-voorzitter Salah Echallaoui onderhoudt met zijn moederland Marokko).

De Europese moslims leven hier en nu en moeten aldus hier hun leven inrichten en godsdienst beleven zonder buitenlandse invloeden: er dient gebouwd te worden aan een ‘rationele’ islam, die hedendaagse antwoorden biedt aan moslimjongeren, waarvan sommigen dienen overtuigd te worden van de complementariteit van de islam met de mensenrechten en met de normen van onze democratie. Om de ‘hearts and minds’ van jonge moslims te kunnen veroveren moeten we ook oog hebben voor hun vragen naar zingeving en spiritualiteit. Theologen van eigen bodem, zoals de Gentse imam Khalid Benhaddou of de Antwerpse Imam Sulayman Van Ael, kunnen jongeren ervan proberen overtuigen dat politiek islamisme geen antwoorden kan bieden op de grote vraagstukken binnen het islamitisch denken. Dat de inrichting van een Belgische imamopleiding uiterst urgent is hoeft geen betoog meer.

Wetenschappelijk onderbouwd

Wij menen dat de ‘rationele Islam’ binnen de contouren van onze actief pluralistische samenleving de beste kansen biedt om de aantrekkingskracht van gewelddadig jihadisme, als afkooksel van de Politieke islam, zoveel als mogelijk te verkleinen.

Het is dan wel cruciaal dat ook westerse politieke concepten zoals ‘liberalisme’ niet zomaar getransponeerd worden naar deze rationeel en wetenschappelijk onderbouwde islam. Het Westen moet juist voldoende denkruimte bieden aan theorieën die ontwikkeld worden vanuit een islamitische mind-set, zolang deze theorieën de wetenschappelijke toets doorstaan. Moïsi hamert er in dit verband terecht op dat het verschaffen van hoop vereist dat culturele en historische verschillen mee in rekening worden genomen.

Tot slot beklemtonen wij dat deze ‘rationele’ islam uiteraard het emotionele, spirituele aspect van het geloof niet wil veronachtzamen.

Abderrahim Lahlaliis advocaat en fractievoorzitter van CD&V in Ronse. Hij schreef deze opinie in eigen naam.