‘Laten we de gangbare termen in het migratiedebat ook eens onder de loep nemen’

‘In het migratiedebat heeft niet alleen het woord ‘ontmenselijken’ meervoudige betekenissen’, schrijft Luce Beeckmans (UGent).

In het debat over migratie wordt heel wat over woordbetekenissen getwist. Nu is het woord ‘ontmenselijking’ aan de beurt. Verschillende invullingen blijken naast elkaar te bestaan, wat op zich een goede zaak is. Denk maar aan de open brief van de rectoren op 29 mei, , de petitie van academici in Knack op 8 juni, en het antwoord van Maarten Boudry in De Morgen op 11 juni. Maar eigenlijk zouden we ook de meer gangbare termen in het migratiedebat eens onder de loep kunnen nemen. Ook zij blijken meervoudige betekenissen te hebben. Laten we bij twee beginnen.

1. Illegale vluchteling

Iedereen weet dat een ouder niet voor zijn plezier met zijn kinderen in een koelwagen door Europa toert of met een gammel bootje de Middellandse zee bevaart. Om je leven te riskeren op de vlucht, moet je de situatie waarin je verkeert wel als levensbedreigend beschouwen. Bijvoorbeeld omdat de bommen je om de oren vliegen, maar evengoed omdat je er niet in slaagt je kinderen naar behoren te voeden. Hoewel de bedreiging die uitgaat van honger wellicht niet zoveel anders wordt ervaren als die van oorlog, maken alleen zij die kunnen aantonen gevlucht te zijn ‘uit gegronde vrees voor vervolging wegens ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging’ volgens de Conventie van Genève kans om erkend te worden als vluchteling.

Alle andere, ‘onechte’ vluchtelingen worden binnen de grenzen van het grondgebied als illegaal bestempeld. Hun intenties worden als dubieus bekeken (ze zouden slechts uit zijn op het verhogen van hun levensstandaard), hun bestaan geïllegaliseerd, een term die misschien minder controverse oproept dan ‘ontmenselijkt’, maar er in se niet echt veel van verschilt. Nochtans is het, niet alleen vanuit menselijk oogpunt, volstrekt onlogisch om ‘economische vluchtelingen’ of ‘klimaatvluchtelingen’ per definitie als illegaal te beschouwen, temeer het in de realtiteit niet altijd mogelijk is om een strikt onderscheid te maken in de beweegredenen van vluchtelingen. Tenzij het doel natuurlijk is het aantal vluchtelingen te beperken dat potentieel erkend kan worden.

Niemand kiest natuurlijk zelf het land waarin hij wordt geboren en in die zin is het volstrekt willekeurig of iemand binnen de grenzen van een land al dan niet legaal is en aanspraak kan maken op bepaalde levenskansen. Maar daarnaast is het ook hypocriet om de (economische) globalisering met zijn open grenzen slechts in één richting te willen aanvaarden en de andere als illegaal te beschouwen door torenhoge landsgrenzen op te trekken.

Om N-VA-voorzitter Bart De Wever te parafraseren over de ouders van Mawda: we zijn niet enkel slachtoffer van de migratiecrisis, evenveel zijn we verantwoordelijk. Je kan niet enkel een vrije markteconomie bepleiten waarbij multinationals mensen aan de andere kant van de wereld tegen een hongerloon laten werken, zonder te erkennen dat het structureel onevenwicht dat daar het gevolg van is ‘illegale migratiestromen’ op gang brengt in de omgekeerde richting (waarbij het woord ‘stroom’ zelf natuurlijk niet ontmenselijkt, maar wel de omvang van de ontmenselijking aantoont, om hier ook Maarten Boudry even van antwoord te dienen). Eigenlijk steken we allemaal onze kop in het zand, want onze lijven hangen vol met made-in-Vietnam-kledij tegen een laag prijsje. Tegelijkertijd vinden we het niet meer dan normaal dat we als toeristen onbegrensd de wereld rond stromen, maar omgekeerde bewegingen bekijken we al snel als illegaal. Het helpt natuurlijk ook niet dat autoriteire leiders, zoals president Paul Kagame van Rwanda vorige week, met koninklijke audiënties in ons land worden ontvangen.

2. Mensensmokkelaar

Iedereen weet dat een ‘illegale vluchteling’ niet voor niets zijn leven riskeert. Het is dan ook moeilijk om deze mensen al te veel op hun illegaliteit te wijzen of ze al te nadrukkelijk te criminaliseren. Daarvoor is het woord ‘mensensmokkelaar’ uitgevonden. Niet dat mensensmokkelaars niet bestaan, en zij voor hun drieste praktijken niet vervolgd zouden moeten worden (al is de vraag tevens of ook zij niet ondanks alles slechts proberen een alternatieve overlevingseconomie aan te boren).

Maar de jacht op mensensmokkelaars is al te veel een voorwendsel geworden om migratiestromen in te dijken. Doen alsof we vluchtelingen beschermen door mensensmokkelaars aan te pakken, is hypocriet. Zolang er geen alternatieve, veilige en legale routes worden gecreeërd (ook voor ‘economische migratie’), hebben vluchtelingen mensensmokkelaars nodig om aan hun levensbedreigende situatie te ontsnappen. Inderdaad, ‘mensensmokkel is niet de oorzaak maar een gevolg van de vluchtelingencrisis’.

Nog beter zou het zijn om vluchtelingen asiel te laten aanvragen in hun land van herkomst. Misschien is een Europese migratie-app wel een idee. Het zou vluchtelingen een dure en onmenselijke reis kunnen besparen, zowel in het geval van erkenning als niet-erkenning. Het zou ook een manier kunnen zijn om de geplande vluchtelingenkampen aan de Europese grenzen of ‘in de regio’ en de zogenaamde push-backs te kunnen vermijden (voor zover ze niet al bestaan). Natuurlijk kunnen we niet alle vluchtelingen asiel verlenen, maar misschien kunnen we de migratiestromen wel wat menselijker laten verlopen.

Tussen aanhalingstekens

Tot nader order ben ik nog steeds geen wereldverbeteraar van beroep, maar wel academica. Daar plaatsen we woorden die naast hun gangbare betekenis ook een andere invulling hebben of die omstreden zijn tussen aanhalingstekens. Omwille van het bovenstaande, zou ik willen suggereren om ‘illegale vluchtelingen’ en ‘mensensmokkelaars’ vanaf heden op deze wijze te behandelen.

Luce Beeckmans is postdoctoraal onderzoeker FWO-UGent. Ze doet onderzoek naar de ruimtelijke implicaties van migratie.