‘Langer werken: de oplossing voor betaalbare pensioenen?’

Om voor iedereen een goed pensioen te kunnen uitbetalen, is langer werken noodzakelijk. Dit geldt bij uitstek voor de financierbaarheid van het pensioenstelsel op de lange termijn, aldus Liesbet Sommen. Op de korte termijn volstaat dit echter zeker niet. Er moeten veel meer jobs beschikbaar zijn en de koopkracht mag niet aangetast worden. Ook moet een bijkomende crisisfinanciering bespreekbaar zijn, om het tijdelijke probleem van de babyboom op te vangen.

Gilbert De Swert, ex-chef van de ACV studiedienst, publiceerde in 2011 een rood boekje. Het droeg de naam ‘Het pensioenspook’ en verwees de noodzaak tot langer werken naar de berg Olympus, alwaar de Griekse goddelijke mythes huizen. Waar zijn boodschap bijna vier jaar geleden niet alleen op hoongelach van langer-werkenadepten, maar ook op verwijten van onverantwoordelijkheid werd onthaald, reageert de sector van de pensioenspecialisten stilaan genuanceerder.

Mix van maatregelen

Bij denktank Itinera werd de ‘inner circle’ van het pensioenlandschap getrakteerd op een verrassende boodschap. Ja: langer werken is nodig, vooral op lange termijn. Maar nee: dit lost de betaalbaarheidsproblematiek van de pensioenen op korte termijn niet fundamenteel op. Integendeel zelfs, het heeft er een relatief beperkt effect op.

Het verlengen van de loopbaan is immers slechts een deel van de oplossing. Op lange termijn is het automatisch verhogen van de leeftijds-en loopbaanvereisten voor het pensioen naargelang de demografie wijzigt, een goede garantie op financiële houdbaarheid. Dit zal dan ook door de regering deze legislatuur uitgewerkt worden. Voor de korte termijn geldt dit minder; om snel een betaalbaarheid van de pensioenen te verkrijgen, is er nood aan een mix van maatregelen.

Jobs, jobs, jobs

Mensen langer doen werken is nuttig, aangezien hierdoor langer sociale bijdragen worden betaald en het pensioen voor een kortere periode moet worden uitgekeerd. Maar om te zorgen voor meer sociale bijdragen, is er ook nood aan meer jobs, over alle leeftijdscategorieën heen. We zullen iets moeten doen aan ons ernstig probleem van jeugdwerkloosheid. Het Steunpunt Werk en Sociale Economie berekende dat deze in 2013 voor heel België 23,7% bedroeg. Het meest dramatisch is de situatie in het Brussels Gewest, waar de jeugdwerkloosheid vorig jaar strandde op 39,9%. Vlaanderen doet het beduidend beter met 16,6% in 2013, maar toch: zet in Vlaanderen 6 jongeren op een rij, en 1 ervan is werkloos. In een Vlaamse klas met 25 leerlingen vinden er 4 à 5 na hun studies geen werk.

Dat er meer mensen aan de slag moeten, houdt uiteraard ook in dat werkzoekenden de beschikbare vacatures invullen. In heel België zijn er 432.484 werklozen, waarvan 229.570 in Vlaanderen. Als je dit vergelijkt met het aantal openstaande Vlaamse vacatures, zo’n 42.000, weet je dat het heil niet alleen kan liggen bij werklozen die meer ijverig dag en nacht solliciteren. Er zijn eenvoudigweg te weinig jobs voor het aantal werklozen in ons land. Een deel van de bestaande vacatures zijn dan nog eens knelpuntberoepen, waarvoor een zeer specifiek profiel of opleiding gevraagd wordt.

De federale regering zet sterk in op een daling van de loonlasthandicap tegenover onze buurlanden, opdat er meer jobs gecreëerd zouden kunnen worden. Ook in de pensioenoptiek is dit interessant, omdat een hogere werkzaamheidsgraad en meer sociale bijdragen de beste garanties zijn op een financieel gezond pensioenstelsel. Natuurlijk vereist dit een soort automatisme: dat de daling van de loonlasten onverwijld wordt omgezet in meer jobs. De vraag is of dit altijd zomaar mogelijk is. Ik geloof er sterk in dat groeiende bedrijven, klein en groot, waar de vraag naar extra personeel al vóór de loonlastenverlaging bestond, bijkomende jobs zullen creëren. Maar wat met sectoren die vooral afhangen van de marktvraag naar het product dat ze maken? Zal een autofabrikant meer mensen aanwerven als de vraag naar auto’s stabiel blijft?

Koopkracht

Om werkelijk meer jobs ter beschikking te hebben, moet er meer gebeuren dan de daling van de loonlasten. De koopkracht van de mensen mag niet gefnuikt worden. Een heel sterke austeriteitspolitiek, waarbij zwaar bespaard wordt in de sociale zekerheid, snijdt de koopkracht weg. Dit gebeurt ook wanneer geen ruimte wordt geschapen voor kleine loonsverhogingen voor de werkenden, ondanks het feit dat door een stijging van de loonlasten in de buurlanden, onze handicap ten aanzien deze omringende landen afneemt. In vraaggerichte sectoren zullen dan juist meer jobs verdwijnen dan er kunnen bij komen. Of heel eenvoudig: een restaurant zal zijn sous-chef niet in dienst kunnen houden, als de klanten te weinig geld hebben voor een restaurantbezoek.

Nieuwe bronnen

We moeten tenslotte met een open geest durven nadenken over bijkomende financieringsbronnen. Dit was een aanbeveling van de recente Commissie pensioenhervorming 2020-2040. Het gaat erom dat de sociale zekerheid, waaronder de pensioenen, vandaag voor ongeveer één derde betaald wordt via vormen van alternatieve financiering, opbrengsten uit belastingen dus. De bedoeling is niet om deze ratio op langere termijn drastisch te gaan verhogen. Integendeel, met meer jobs zal de sociale zekerheid op termijn in verhouding terug meer uit sociale bijdragen gefinancierd kunnen worden.

Maar de pensioenen kampen met een wel heel specifiek probleem: een demografische vulkaanuitbarsting. Toevallig, buiten het beleid om, bestaat onze samenleving de komende decennia uit weinig jongeren die sociale bijdragen kunnen betalen en veel ouderen die het pensioen nemen. Het gaat hier om een ‘boom’, een piek, een hyperbool; een tijdelijk fenomeen dus. Waarom zouden we, om de pensioenen in dit relatief beperkte tijdsslot met een kwalijke demografie betaalbaar te maken, ons sociaal model in gevaar brengen?

“Extremis malis, extrema remedia”, spiegelden fysicus Hippocrates en filosoof Erasmus ons al in onverdachte tijden voor. Extreme problemen vergen extreme oplossingen. Waarom zouden we ons warm sociaal vangnet willen opgeven, historisch opgebouwd door de generfde werkmanshanden van mijn overgrootvader -en moeder? Ver van alle politieke dogma’s, moeten we nadenken over het, desnoods tijdelijk, aanboren van nieuwe financieringsstromen. Dat wil niet zeggen dat we de belastinggraad in België verhogen; het gaat om verschuivingen naar een maatschappelijk belangrijke uitgave: een goed pensioen na een leven van hard werken.

Als ik in het parlement zetelde, zou ik deze boodschap door het halfrond doen weerklinken.