Langdurig zieken: ‘Regering mikt op de gemakkelijke prooi onderaan de sociale ladder’

De schijnwerper van de besparingsdiscussie wordt andermaal naar onder gericht. Bovenaan de sociale ladder blijven miljoenen euro’s ongestraft in het duister. Onderaan wordt de druk om mensen met een langdurige arbeidsongeschiktheid toch aan het werk te jagen opgevoerd. ‘Veel indianenverhalen’, antwoordt minister De Block. ‘Neen’, schrijft Peter Mertens, en hij laat verschillende getuigen aan het woord.

Langdurige zieken zijn mensen die langer dan een jaar arbeidsongeschikt zijn, en hun aantal stijgt voortdurend. Langdurig ziek zijn, en toch verplicht aan het werk? Ik schreef er in oktober een bijdrage over voor het schaduwparlement van Knack.be, die in een mum van tijd bijna 10.000 keer werd gedeeld. Het toont alleen maar aan hoe gevoelig het thema ligt. Minister Maggie De Block had een Koninklijk Besluit klaar liggen waarin zware sancties werden voorzien voor langdurig zieken die niet opnieuw verplicht aan het werk zouden gaan. Door het protest van de ziekenfondsen, de vakbonden en Geneeskunde Voor Het Volk werden de sancties uiteindelijk teruggetrokken. Zo werd in december besloten door de sociale partners binnen de ‘Groep van 10’.

De kramp in de nek van de regering: “wij kijken alleen naar beneden”

Het akkoord was nauwelijks koud of minister De Block hamerde in Knack al op een evaluatie. Nog voor de zomer. Geen evaluatie waarin gekeken wordt hoe we als samenleving het aantal langdurige zieken kunnen voorkomen. Wel een evaluatie waarin becijferd zal worden of er al voldoende zieken terug aan het werk zijn gezet. Ondertussen verhoogt ook de regering de druk op de sociale zekerheid. In De Tijd verklaarde Bart De Wever: “Mensen die voor ons hebben gekozen, hadden gehoopt dat de factuur niet bij hen in de bus zou vallen. Maar het kan niet anders. Enkel in de Sociale Zekerheid valt nog veel geld te rapen.” Het moet een soort kramp zijn in de nek van onze beleidsdragers om altijd maar naar de onderkant van de sociale ladder te kijken. De kleine man betaalt, en de allergrootste loopt lachend verder. Denk maar aan de tegenstelling tussen subsidieslurpers als Fernand Huts en Jan De Nul, die miljoenen vangen voor hun zonnepaneelplantages, en een modaal gezin dat opnieuw de rekening betaalt met de Turteltaks.

Neen, naar boven wordt niet gekeken door deze regering. Een langdurig zieke die door een fout bij de uitbetaling te veel uitkering krijgt, moet dit verplicht terugbetalen tot twee jaar na datum. Wanneer 35 multinationals te veel cadeaus krijgen, 700 miljoen euro met name, dan slooft onze minister van Financiën zich uit om de multinationals uit de wind te zetten. Als je weigert om naar boven te kijken, als je weigert het grote geld aan te spreken, ja dan rest er inderdaad enkel nog de Sociale Zekerheid. Dat is de kramp in de nek van de regering.

De schijnwerper wordt gezet op het wild onderaan de sociale ladder

De schaduwpremier kon op de nationale televisie nog wel even een rondje vakbond-bashen, dat staat altijd goed. Maar al snel bleek dat in de uitbetaling van de werkloosheidsuitkering geen groot geld te rapen is. Meer nog: de vakbonden blijken veel goedkoper te werken dan de Hulpkas van de overheid zelf. Argument naar af dus. En dus werd de schijnwerper opnieuw gezet de langdurig zieken, het ideale wild onderaan de sociale ladder.

In De Tijd merkte De Wever op dat de regering “verder wil werken aan een responsabiliserend mechanisme om te garanderen dat langdurig zieken die nog kunnen werken terug aan het werk kunnen”. De langdurig zieken responsabiliseren, dat zal ons geld opleveren. Als de schijnwerper naar de onderkant van de sociale ladder wordt gericht, blijft de bovenkant in het duister. En dat mag je vrij letterlijk opnemen. In het duister, in de kast, onaangeroerd. “Duizenden dossiers over financiële fraude liggen te slapen in de kasten van justitie”, vertelde onderzoeksrechter Michel Claise dit week-end aan De Tijd. “Er is zo’n gruwelijk gebrek aan middelen dat ze zonder gevolg worden geklasseerd. Dat kost onze schatkist honderden miljoenen euro’s (!). Dit zou mensen razend moeten maken. Er moet een nieuwe beweging van ‘indignado’s’ opstaan in België. De toplui van piratenbedrijven die de wet overtreden, veroveren topposities in de echte economie.” Behoorlijke straffe taal is dat, van een toonaangevend onderzoeksrechter. De Wever had dus even goed kunnen spreken over een “responsabiliserend mechanisme” om te “garanderen” dat de oplichting en de financiële fraude die ons miljoenen euro’s kost zou aangepakt worden. Dat deed hij niet. Responsabilisering, dat is blijkbaar enkel weg gelegd voor wie onderaan de sociale ladder zit.

Indianenverhalen in het land der arbeidsongeschikten

Op dinsdag 12 januari was minister Maggie De Block te gast op het debat van het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO) in Brussel. “We gaan een responsabiliserend mechanisme op poten zetten voor langdurig zieken”, vertelde ze aan de fine fleur van Belgische ondernemers. Daarmee herhaalde ze letterlijk de woorden van De Wever. Het tijdschrift Knack vroeg haar vorige week: “‘Is die druk op de sociale zekerheid ook de reden waarom u langdurig werklozen wilt straffen als ze niet meer aan het werk willen?” Dat heet een concrete vraag. Het antwoord was minder concreet. De minister ontkent de stelling niet, maar antwoordt met een pirouette: “Daar zijn zo veel indianenverhalen over verteld!”

De mensen achter de cijfers

Ah, indianenverhalen in het land der arbeidsongeschikten! Aan indianenverhalen geen gebrek in dit land. Aan concrete getuigenissen des te meer. En dus ging ik op zoek naar getuigenissen. Geen extreme verhalen, geen pogingen om in het Guinnesbook terecht te komen. Maar verhalen uit het leven van alledag. Mijn wapen: de telefoon. Ik heb een aantal dokters van Geneeskunde Voor Het Volk gebeld om hen te vragen welke problemen zij de afgelopen maand tegen kwamen in de behandeling van langdurige zieken. De mens achter de cijfers. De echte namen moest ik veranderen, dat spreekt voor zich. Maar de getuigenissen blijven. Misschien is het beter hen te horen alvorens driest in conclusies te springen over zogenaamde ‘indianenverhalen’.

Aangepast werk? “Alleen als je 100 procent fit bent”

Bert is 36 jaar, en al meer dan 10 jaar actief in de beenhouwerij van een grote supermarktketen. Door het uitbenen heeft hij nu een tenniselleboog. Acupunctuur, infiltratie met cortisone, kinesitherapie helpen niet. Opereren is de enig optie. Maar de onzekerheid over hoe het af zal lopen blijft knagen. “Negen maanden relatieve rust met oefeningen”, schrijven de internationale ‘Evidence Based Medicine’ richtlijnen voor. Dat kan alleen maar via aangepast werk. Bert wil terug aan de slag. Thuis zitten is niets voor hem en betekent een groot inkomensverlies terwijl de afbetaling van zijn huis doorloopt. De arbeidsgeneesheer laat weten dat er geen aangepast werk is voor hem. Bert: “Dat kan niet want op de website van de supermarkt staan vacatures voor kwaliteitscontroleur van het vlees, dat zou ik perfect kunnen doen. Maar de patroon wil alleen maar werknemers die 100 procent fit zijn.” Dat soort getuigenissen is schering en inslag. Al sinds 2007 verplicht de wet werkgevers om bij re-integratie aangepast werk te geven of een andere functie in het bedrijf ter beschikking te stellen. Het gaat om artikel 34 van de ‘wet op de arbeidsovereenkomsten’ van april 2007. Maar dit artikel is na acht jaar nog altijd niet via een Koninklijk Besluit in werking gebracht.

Bij Johan horen we hetzelfde verhaal. Johan is een jonge metaalbewerker, 31 lentes oud en een harde werker. Hij doet heel wat hef- en sleurwerk, en zo werd zijn rug overbelast. Een hernia. De uitpuilende tussenwervelschijf moest worden weggenomen. In september vorig jaar onderging Johan een zware rugoperatie.

Dokter Dirk Van Duppen: “De hernia was duidelijk het gevolg van intensieve belasting door hef-en sleurwerk. Dus moest Johan op revalidatie, onder begeleiding van de kinesist. Bij controle werd Johan werkonbekwaam geschreven tot 4 januari, met halftijds aangepast werk tot 1 maart. Toen Johan zich op 5 januari terug ging melden op het werk, werd snel duidelijk dat de werkgever geen aangepast werk wou aanbieden. De werkgever verwachtte een Johan die opnieuw volledig fit was, en onmiddellijk terug volle shifts kon meedraaien. Dat ging dus niet. De werkgever zelf raadde Johan aan om terug naar huis te gaan en op ziekenkas te blijven tot hij volledig genezen is. Nochtans zijn er mogelijkheden voor aangepast werk op maat. Het zijn niet de werknemers die met de vinger moeten worden gewezen, maar die werkgevers die weigeren aangepast werk ter beschikking te stellen.”

Maria is bijna 59. Ze werkt sinds haar 15^de en heeft veel last van haar artrose. Toch wordt de druk op haar opgevoerd.

In Hoboken krijgt dokter Eric Vanobbergen Stan op consultatie. Stan is een bouwvakker van boven de 50. Een leven lang gewroet in de bouw, en nu is hij langer dan een jaar werkongeschikt door “recidiverende ischialgie ten gevolge van een ernstige discushernia, knieartrose en artrose van de schouders”. Daardoor staat Stan op invaliditeit. Hij was door de GTB, de dienst voor Gespecialiseerde Trajectbepaling, volledig gescreend op alternatieve tewerkstelling en ‘niet toeleidbaar tot de arbeidsmarkt’ verklaard. Dokter Vanobbergen: “Stan wordt nu door de adviserende geneesheer plots wél geschikt verklaard voor diezelfde arbeidsmarkt, die er ondertussen niet minder veeleisend op geworden is. “De wet is veranderd” had de arts van het ziekenfonds aan Stan verteld.

Dit zonder enig overleg met mij als huisarts. Als ik bel naar de adviserend geneesheer krijg ik hem pas na veel doorschakelen, wachtmuziekjes en lang aandringen aan de hoorn: “Het spijt mij. De beslissing is genomen. Ik kan daar niks meer aan veranderen.” En ik: “ik dacht dat de huisarts betrokken zou worden in de procedure?”. De adviserend geneesheer: “Dat is niet voorzien. U bedoelt ongetwijfeld het nieuwe KB? Hier gaat het om de beoordeling van de werkonbekwaamheid over de algehele arbeidsmarkt, niet over de procedure voor versnelde werkhervatting.” In de bouw zal Stan geen werk meer kunnen vinden, daar is ook de adviserend geneesheer mee eens. Maar Stan moet wel per se opnieuw de arbeidsmarkt op, zonder dat er ergens aangepast werkt beschikbaar is.

“Vandaag nog Maria op raadpleging gehad”, vertelt dokter Milly Thoolen uit Genk me. Maria is 58 en heeft altijd gewerkt als poetsvrouw. Ze staat nu een tijdje op de dop en ze wordt telkens uitgenodigd om te gaan werken. Ze heeft veel klachten vooral ter hoogte van haar rug en nek ten gevolge van artrose.

Ongezonde evolutie

De man van de VDAB raadde haar aan om op de ziekenkas te gaan, omdat ze zo eigenlijk niet kon gaan werken. Dokter Milly: “Maria werd door ons eind september op ziekenkas gezet. Na een maand werd er bijkomend onderzoek aangevraagd, omdat de klachten niet verbeterden. Maar in december werd ze al weer van de ziekenkas gezet, ‘omdat ze toch thuis was’. Ze was nog niet goed terug ingeschreven op de dop of ze werd alweer opgeroepen voor een gesprek. Ze begrijpt het niet goed, want ze wordt toch niet opgeroepen. Overal vinden ze haar te oud, en aangepast werk is er niet. Bovendien wordt ze deze zomer 59 jaar, en is ze al aan het werk sinds haar 15^de. Op de ziekenkas doen ze erg moeilijk. Bij haar aanmelding vroeg de bediende: ‘Hoe lang denk je op ziekenkas te blijven. Gaat het langer dan 3 maanden duren?'” Dokter Milly zegt me tot slot nog dit: “Het personeel van de ziekenkas doet haar best. Maar ik begin wel een verschil te merken. Door de plannen van De Block voelt een aantal personeelsleden van de ziekenkas zich onder druk gezet om zelf meer druk te zetten op het patiënt. Dat is een nieuwe evolutie, en die is niet gezond.”

Alle moeite om Rachel opnieuw naar werk te begeleiden is gewoon door één beslissing, op vijf minuten tijd, om zeep geholpen

Niet alleen oudere werknemers worden onder druk gezet, zo blijkt. Dokter Freja Haak is huisarts van Rachel, 36 jaar en mama van 4 kinderen. “Rachel heeft altijd hard gewerkt en is jarenlang over haar grenzen gegaan zowel op het werk als thuis. Ze is dan in ziekteverlof gegaan omwille van burn-out en depressie. Ze werd goed door ons opgevolgd en na enkele maanden ook door de psycholoog. Eind oktober 2015 zagen we dat er verbetering was. En we durfden stilaan al beginnen vooruit kijken. Een werkhervatting binnen drie tot vier maanden leek ons mogelijk”, vertrouwt dokter Freja me toe.

In november 2015 werd Rachel opgeroepen bij de adviserend geneesheer. Die besliste op basis van één gesprek dat Rachel onmiddellijk terug moest gaan werken. “Thuis blijven zitten, is geen oplossing. Mijn moeder is ooit ook thuis geweest met een depressie en toen ze terug ging werken was alles veel beter”, zei de adviserend geneesheer. “Dat is toch geen wetenschappelijk argument?”, vertelt dokter Freja me kwaad. Uiteindelijk schrijft de adviserend geneesheer “werkhervatting met aangepast werk” voor. Onder aangepast werk schrijft de adviserend geneesheer: “geen wisselende uren, geen zware werkdruk of piekbelastingen, weinig conflicterende eisen”. Tja, laat dit net nu allemaal zaken zijn die van toepassing zijn in Rachel’s job. Als Rachel dat aan haar adviserend arts vertelt, antwoordt die koudweg: “dan moet je je maar laten ontslaan omwille van medische redenen.” Onder die druk is Rachel opnieuw gaan werken.

Aangepast werk was er niet, wisselende uren en piekbelasting des te meer. Er is dus niets opgelost. De arbeidsgeneesheer raadt de huisarts aan om een herval van ziekte te schrijven. Dat gebeurt op 9 december. Maar… het herval wordt afgekeurd. Straffer: noch de huisarts noch de patiënte wordt op de hoogte gesteld van de afkeuring. Het is de mutualiteit die pas op 4 januari de huisarts op de hoogte brengt. De afkeuring van herval werd gewoon administratief geregeld. De enige oplossing die nog rest is in beroep gaan bij de arbeidsrechtbank. Dokter Freja: “Het spijtige aan heel deze zaak is dat de Rachel eind oktober aan de betere hand was. En door heel deze situatie en de stress die dit allemaal meebrengt, is ze terug drie stappen achteruit gegaan. Alle moeite van Rachel, van de psychologe en van mezelf de voorbije maanden, is gewoon door één beslissing van een arts die haar niet kent , op vijf minuten tijd om zeep geholpen.”

Genezen is tijd nemen

Huisarts Dirk Van Duppen is bijzonder verontwaardigd over de plannen van minister De Block: “De Block heeft de mond vol van evidence based medicine. Dan zou ze moeten weten dat je niemand kan dwingen te genezen. Genezen is tijd nemen.” Van Duppen benadrukt dat er duizenden patiënten zijn die pas na een, twee jaar helemaal de oude worden: “Het gebeurt elke dag, maar je kan niet voorspellen wanneer. Voorspelbaar is wel dat druk contraproductief werkt.” Dokter Van Duppen voelt in zijn kwarteeuw ervaring als huisarts hoe de cultuur op de arbeidsmarkt verandert: “Vroeger kon ik bellen naar de arbeidsgeneesheer van havenbedrijven: “Zeg, kan je voor die patiënt geen bureaujob zoeken of wat lichter werk? Voor een tijdje toch.” Vandaag zijn alle lichtere jobs weggesaneerd. Iedereen zit op zijn tandvlees. Psychische klachten, zoals burn-out en depressie, nemen fors toe. Mij verbaast dat niet. Je werkt in een ploeg. Iemand gaat met pensioen en wordt niet vervangen. De druk op de overblijvers wordt groter. Je komt in een vicieuze cirkel terecht, want er vallen mensen opgebrand uit. Je maakt mensen ziek als je hen almaar langer en meer laat werken. Zo simpel is het.”

Communicerende vaten: minder brugpensioen leidt tot meer langdurige zieken

Het aantal langdurige zieken neemt vooral toe bij oudere werknemers, zo blijkt uit studies. Dat is een gevolg van het langer werken, vooral bij arbeiders en bij vrouwen. De tweede reden voor de sterke stijging van het aantal langdurige zieken is de toegenomen chronische werkstress en werkdruk. Zo worden oudere werknemers dikwijls niet meer vervangen wanneer ze door ziekte of pensionering wegvallen, en dat doet de werkdruk uiteraard stijgen. De steeds toenemende werkdruk is meteen de tweede reden van het stijgende aantal langdurige zieken. Het aantal mentale problemen neemt zienderogen toe. Burn-outs en stress worden de stoflongen van de 21^ste eeuw.

Als we de kosten van langdurige arbeidsongeschiktheid willen doen dalen, zullen we daar dus iets aan moeten doen. Dan zullen we oudere werknemers op tijd hun pensioen moeten gunnen, na een leven van hard werk. En dan zullen we moeten beginnen nadenken over arbeidsherverdeling zoals die in Göteborg bestaat. Een 30-uren-week die niet alleen veel meer mensen aan het werk kan helpen, maar ook stressfactoren en werkbelasting aanzienlijk kan doen dalen. Zulke toekomstgerichte samenlevingskeuzes vertrekken vanuit een heel ander mensbeeld dan het stigmatiserende langdurig-zieken-debat van vandaag.

Ik herinner me nog de verbazing op de verkiezingsdebatten toen ik zei “Als we de pensioenleeftijd optrekken, het burgpensioen en het tijdskrediet afbouwen is er niets opgelost. Dat gaat alleen maar leiden tot verhoogde uitgaven in de ziekenzorg. Dat zie je ook in Nederland: mensen die opgewerkt zijn verschuiven dan naar de ziekteregeling.” Mijn collega’s partijvoorzitters keken me aan als een koe naar een voorbijrazende trein, en gingen vervolgens ongestoord verder naar de orde van het debat. Ondertussen heeft deze regering de pensioenleeftijd opgetrokken, ook al stond dat in geen enkel verkiezingsprogramma. En er werd verder werk gemaakt met de afbouw van het brugpensioen. Het gevolg laat zich raden. Ik laat even de journalisten van De Tijd aan het woord, die moeilijk kunnen verdacht worden van enige PVDA-gezindheid. “De stijging van de uitgaven voor langdurig zieken is deels het gevolg van de beslissing om het systeem van brugpensioen af te bouwen, waardoor de arbeidsongeschiktheid een soort communicerend vat is met de werkloosheid”, schrijven Pieter Blomme en Jasper D’Hoore dit weekend. Zo hoort u het ook eens van een ander.