Lachwekkend, betekenisloos, grof

Stefan Hertmans is een dichter die de betekenis van het woord ‘belediging’ niet kan inschatten, het werkwoord ‘willen’ niet kan vervoegen en ‘quasi’ verkeerd gebruikt.

‘In Tunesië, Algerije, Jordanië, Jemen en Egypte heeft de grootste democratiseringsgolf plaats sinds de val van de Berlijnse Muur’, meldde Tom Naegels al snel na de eerste berichten. Nog wel op een moment dat er bij ons een bruine golf over het land gaat, zoals Stefan Hertmans weet, want hier heerst het prefascisme. Daarna was er nog de gynaecologe Marleen Temmerman, die over de straf van Lysistrata sprak, en Aristofanes kort samenvatte met ‘benen toe’.

De eerste uitspraak was lachwekkend, een aandoenlijke inschattingsfout. De tweede was lachwekkend maar betekenisloos. En de derde nauwelijks lachwekkend maar wel grof.

Nu verscheen er in januari bij Gallimard onder de titel L’Homme de Cour een geannoteerde vertaling van het klassieke Spaanse werk Oráculo manual y arte de prudencia (1647) van de jezuïet Baltasar Gracián. Gracián geeft daarin 300 praktische raadgevingen. Anders dan bij Machiavelli was zijn werk niet voor machthebbers bestemd, maar voor leken die het op aarde ver wilden brengen, of zonder meer gelukkig wilden leven en hun hiernamaals veilig wilden stellen. Hij liet zijn boekje uitgeven in duodecimo, kleiner dus dan octavo, zodat de lezer het altijd op zak kon hebben. Een verrukkelijk boekje, meteen in alle talen vertaald. Bij ons maakte Theo Kars in 1990 een moderne vertaling, en die zit aan haar zevende of achtste druk.

Wat zou Gracián te zeggen hebben over de uitspraken van Naegels, Temmerman en Hertmans? Ik gebruik mijn oude Karsvertaling, al is de Franse uitgave wellicht accurater.

Over dat optimisme zegt Gracián: ’19. Niet te hoge verwachtingen koesteren. Al wat van tevoren hoog wordt geroemd, valt tegen omdat het niet beantwoordt aan het idealistische beeld dat men zich ervan heeft gevormd.’

Over de nogal grove vertaling van Aristofanes zegt hij: ‘177. Geen familiariteit in de omgang. Men mag noch zichzelf, noch anderen familiair gedrag veroorloven. Wie te gemeenzaam met anderen omgaat, verliest snel het overwicht dat zijn waardigheid hem verleende, en daardoor het respect.’

Over Hertmans heeft hij meer te vertellen. U moet weten dat Hertmans bijvoorbeeld bij Klara termen gebruikte als hatelijk, intolerant, ondemocratisch, rancuneus, racistisch, de bruine onderbuik van Vlaanderen, en nationaal-populisme. Zo omschrijft Hertmans zijn politieke tegenstrevers, de separatisten.

Maar dat is niets vergeleken bij de beledigingen die hij zelf moet doorstaan: ‘Het is sinds jaren dat ik bijvoorbeeld, en een aantal intellectuelen, geterroriseerd worden met een populistische treiterij: dat wij de elite zijn.’ Hij mag zijn mond niet opendoen of hij wordt ‘een slechte Vlaming’ genoemd. ‘Excuseer me, maar dat is de sfeer die er in de jaren dertig in Duitsland was.’ Soms noemt men hem een Dansaert-Vlaming. Iemand moet hem linkse narcist genoemd hebben. Het komt voor dat men hem ‘uitscheldt voor oud-belgicist of oud-marxist of wat dan ook’.

Hertmans vindt gelukkig steun bij beschaafd volk, mensen zoals Arno, die allemaal bijeenkwamen in hun KVS. In een interview die avond, op YouTube, zei hij: ‘Ik heb gehoord van andere organisaties in Brussel dat er quasi duizenden mensen wouwen komen.’

Voor Hertmans, een dichter die de betekenis van het woord ‘belediging’ niet kan inschatten, die het werkwoord ‘willen’ niet kan vervoegen, die ‘quasi’ verkeerd gebruikt, zal ik de taalkunstenaar Gracián niet uitgebreid citeren. Een paar titels toch, om hem te laten watertanden:

87. Cultuur en beschaving. 116. Altijd met fatsoenlijke mensen omgaan. 123. Niet uit vrees voor onnatuurlijkheid tot onnatuurlijk gedrag vervallen. 206. Zich er rekenschap van geven dat er overal laag volk is. 216. Duidelijk formuleren.

Marc Vanfraechem