Kroniek van de week: van het gat in de sociale zekerheid tot de vastgoedbubbel

Het ging de voorbije week over de redding van de sociale zekerheid, de val van Thomas Cook en de schrikbarend hoge vastgoedprijzen in ons land. Knack-redacteur Ewald Pironet blikt terug.

1. Sociale zekerheid

Het tekort in de sociale zekerheid loopt volgend jaar op tot 3,5 miljard euro en als er niets verandert tot ruim 6 miljard euro op het einde van de regeerperiode in 2024. Dat moet een bezorgdheid zijn voor iedereen. Vakbondsleiders Miranda Ulens (ABVV), Marc Leemans (ACV) en Mario Coppens (ACLVB) kropen in hun pen en schreven samen een opiniebijdrage die in De Standaard verscheen: ‘We moeten een debat voeren over de herfinanciering van de sociale zekerheid’, schrijven ze en: ‘een mirakeloplossing bestaat niet’. Tot daar loopt het goed.

De vakbondsleiders steken vervolgens fors van wal en maken hun punt heel duidelijk: ‘Om na jaren van budgettair wanbeleid de meubelen te redden, wordt een zware inleveringsronde voorbereid. De regering wil niet besparen op de uitgaven aan de farma-industrie, maar wel op de ziekte- en werkloosheidsuitkeringen, pensioenen en gezondheidszorg. We willen dat vermijden door te focussen op de inkomsten, en niet op de uitgaven van de sociale zekerheid.’

Weten de vakbondsleiders meer over de federale regeringsonderhandelingen? Want ze doen in hun opinie alsof een federale regering in de steigers staat en de laatste hand wordt gelegd aan een regeerakkoord. En in dat regeerakkoord staat dan blijkbaar dat er bespaard zal worden in ziekte- en werkloosheidsuitkeringen, pensioenen en gezondheidszorg. Kunnen de vakbondsleiders ook even laten weten welke partijen daarmee akkoord gaan? Is de PS daar bijvoorbeeld bij? Of konden de vakbondsleiders niet wachten om hun doemp te lossen? In elk geval is de timing van hun bijdrage merkwaardig.

2. Sociale zekerheid (bis)

De vakbondsleiders zeggen in hun opiniestuk dat ze voor de redding van de sociale zekerheid ‘focussen op de inkomsten, en niet op de uitgaven van de sociale zekerheid’. Dan is het zeer opmerkelijk dat ze het niet hebben over meer mensen aan het werk krijgen, over het verhogen van onze werkzaamheidsgraad. Want hoe meer mensen werken, hoe meer er wordt bijgedragen en hoe minder er hoeft te worden uitgekeerd. Het is een essentieel onderdeel van de redding van onze sociale zekerheid.

Meer nog: een aantal van de voorstellen van de vakbondsleiders zullen tot een verhoging van de loonkosten leiden en dat zal haast zeker banen kosten. En dus leiden tot minder bijdragen en meer uitkeringen. En dus tot een verdere ontsporing van onze sociale zekerheid.

Wat het helemaal erg maakt, is dat de vakbondsleiders alleen maar naar de inkomsten kijken, zoals ze zelf toegeven, en niet naar de uitgaven in de sociale zekerheid. Zo lang niet naar beide kanten wordt gekeken, zullen de tekorten niet kunnen worden opgelost. Want ‘een mirakeloplossing bestaat niet’, zoals de vakbondsleiders zelf schrijven, ook al willen ze dat met hun opiniebijdrage ons dat toch laten geloven.

Een constructieve bijdrage aan een noodzakelijk debat is het pamflet van de vakbondsleiders niet.

3. Sociale zekerheid (tris)

Het antwoord van de werkgeversorganisaties, inclusief de voorzitter van de Boerenbond, op het opiniestuk van de vakbondsleiders liet niet lang op zich wachten: 24 uur later stond het gedrukt in dezelfde krant. Zij schrijven dan weer dat ‘het probleem in de sociale zekerheid niet ligt bij de bijdragen, maar bij de uitgaven’. Ook dit is dus maar de helft van het verhaal.

Zouden we geen comité in het leven roepen waar de vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers elkaar regelmatig ontmoeten?

Een voorstel: zouden we geen comité in het leven roepen waar de vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers elkaar regelmatig kunnen ontmoeten, zodat ze niet langer met elkaar hoeven te communiceren via opiniestukken in de krant? Maar wacht ’s even: zoiets bestaat al, op Vlaams niveau is er de Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (SERV), op Belgisch niveau zien de sociale partners elkaar onder meer in de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) en de Groep van Tien. Zou het niet constructiever zijn als ze daar met elkaar zouden discussiëren en argumenteren? Bij voorkeur met wat cijfers. En dan met een akkoord naar buiten komen?

Onze sociale zekerheid verdient betere verdedigers dan leiders van de werkgevers- en werknemersvertegenwoordigers die in hun pen kruipen.

4. Schrappen

Een kleine greep uit het jobverlies van de afgelopen maand september. KBC schrapt 1400 jobs in België. Bij DPG Media (vroeger De Persgroep), het bedrijf boven onder meer de zenders VTM, Q2 en kranten als Het Laatste Nieuws en De Morgen, zijn 145 of één op de vier banen bedreigd. Ook bij reisgroep Thomas Cook staan heel wat banen op de tocht. Hoe verschillend deze ondernemingen ook zijn en hoe verschillend ook de oorzaken van hun problemen, ze hebben toch minstens één zaak gemeen: ze lijden zwaar onder de digitalisering, robotisering en de nieuwe concurrentie van technologie- en internetbedrijven.

Bij banken als KBC is de mensen al veel werk uit handen genomen door computers en robots – wie doet er niet aan pc-bankieren? Bovendien komt de concurrentie van technologie- en internetbedrijven als Google, Amazon, Facebook en Apple er aan. Mediabedrijven gaan ook al langer gebukt onder de digitalisering en het ‘gratis nieuws’ dat via internet wordt aangeboden. PDG Media kiest nu voor een digitaal mediamodel, de zogenaamde Vlaamse Netflix, en dat gaat ten koste van de klassieke tv-activiteiten. En ook de reissector maakte een soortgelijke revolutie door, onder meer met de komst van Airbnb.

Er is nog altijd een krapte op de arbeidsmarkt en die krapte zal nog toenemen.

Dat betekent niet dat er paniekerig moet worden gedaan over de gevolgen van de digitalisering en robotisering voor de arbeidsmarkt. Er bestaat nog altijd een krapte op de arbeidsmarkt, nog steeds zijn er in ons land een recordaantal vacatures. Die krapte zal nog toenemen. En die openstaande jobs zijn zeker niet alleen voorbehouden voor IT’ers, techneuten of andere hoogopgeleiden, want voor de helft van de openstaande vacatures is geen specifieke opleiding vereist. Het gaat dan onder meer over schoonmaaksters, bewakingsagenten of jobs in de horeca en in winkels.

Voor de helft van de openstaande vacatures is geen specifieke opleiding vereist.

Volgens berekeningen van arbeidseconoom Stijn Baert (UGent) is de krapte op onze arbeidsmarkt groter dan in Nederland en Duitsland. Dat komt grotendeels omdat België een veel grotere groep inactieven heeft. Dat zijn mensen die geen job hebben en er ook niet naar op zoek zijn (en dus niet als werkloos worden gekwalificeerd). Het gaat vooral om laaggeschoolden, allochtonen en ouderen.

Stijn Baert en Jan Denys, arbeidsmarktexpert bij Randstad, hebben een half jaar geleden concrete suggesties geformuleerd in Knack over wat daar aan gedaan kan worden. Het gaat dan onder andere over: help meer laaggeschoolden aan de slag. Bouw de indirecte kosten af waarmee wie gaat werken vaak te maken krijgt. Verbeter de activering van langdurig werklozen en inactieven. Zorg ervoor dat werken meer loont.

Het is aan de nieuwe Vlaamse regering en de volgende federale regering om daar serieus werk van te maken.

5. Zeepbel

‘Pyromaan eist interventie van de brandweer’, tweette Geert Noels (Econopolis) nadat ECB-voorzitter Mario Draghi ervoor waarschuwde dat onze woningmarkt oververhit raakt en dat Belgische gezinnen zich te diep in de schulden steken. Dat zit zo: de Europese Centrale Bank (ECB) voert onder Draghi een beleid van zeer lage rentes. Gevolg is dat spaargeld niets meer opbrengt en lenen spotgoedkoop is. Dat zet sommigen ertoe aan om hun spaargeld te investeren in vastgoed, terwijl het anderen ertoe beweegt om te gaan lenen om een woning te kunnen aanschaffen of bouwen. Dat alles jaagt de prijs van ons vastgoed snel de hoogte in en leidt tot overmatig lenen. En daar waarschuwt Mario Draghi dus voor.

Draghi is lang niet de eerste die waarschuwt voor een vastgoedzeepbel in ons land en er is hier ook al vaker over geschreven. Vijf jaar geleden zei wijlen gouverneur Luc Coene al in Knack: ‘Onze berekeningen geven aan dat de vastgoedmarkt 10 tot 15 procent is overgewaardeerd. We hebben de banken ook aangemaand voorzichtiger te zijn bij het verlenen van hypotheken, en zeker langlopende hypotheken, want als de vastgoedprijzen een correctie krijgen, dreigen nieuwe problemen (met de banken).’ Sindsdien zijn de vastgoedprijzen alleen maar gestegen, net als de hypotheekleningen.

Daarna waarschuwde voormalig directeur van de Nationale Bank Marcia De Wachter. Ze berekende dat de reële woningprijzen tussen 2000 en 2017 in Europa gemiddeld net geen 25 procent waren gestegen, ‘maar in België was dat 75 procent. Dat is veel meer dan de stijging, in diezelfde periode, van het beschikbare inkomen van onze gezinnen. En dat is problematisch.’

We moeten rekening houden met een scenario waarbij de vastgoedprijzen bij ons plots 20 procent kunnen zakken.

Ook Nationale Bank-directeur Tom Dechaene liet er tijdens een interview met Knack geen misverstand over bestaan: ‘Zeepbellen in de vastgoedmarkt, overdreven hoge prijzen voor onroerend goed, hebben het financiële systeem al vaker in moeilijkheden gebracht. En België is samen met Duitsland het enige land in de eurozone waar de vastgoedprijzen na 2008 geen serieuze dip hebben gekend. Bij ons zijn ze zelfs blijven stijgen. Je ziet in andere landen dat tijdens één generatie een daling van 20 procent van de vastgoedprijzen geen uitzondering is. We moeten dus ook rekening houden met een scenario waarbij de vastgoedprijzen bij ons plots 20 procent kunnen zakken. Zo’n schok en meer wanbetalingen bij hypothecaire leningen zouden banken in ernstige problemen kunnen brengen. En meestal gaat zo’n crisis gepaard met nog andere economische problemen, zoals meer werkloosheid, die alles nóg erger kunnen maken. Daarom hameren we erop dat de banken niet te laks mogen zijn bij het toekennen van woonkredieten, en dat ze daarvoor extra buffers moeten aanleggen. Dat blijft een grote bezorgdheid.’

Veel landgenoten denken dat het met de vastgoedprijzen maar één richting uit kan: omhoog. Dat is fout.