Kroniek van de week: over haatspraak en vrije meningsuiting

Het ging deze week over het bestraffen van haatoproepen en het vrijwaren van de vrije meningsuiting, maar ook over de dalende coronacijfers en het dalende aantal geboortes. Knack-redacteur Ewald Pironet blikt terug.

1. Haatspraak

De rechtbank van Mechelen veroordeelde de voorbije week vier leden van de Vlaams-nationalistische beweging Voorpost omdat ze met een spandoek en pamfletten protesteerden tegen ‘de islamisering van de maatschappij’. Ze hebben daarmee volgens de rechtbank aangezet tot haat en geweld. De betrokkenen kregen een celstraf van zes maanden, voor drie van de vier met uitstel.

De uitspraak roept bij heel wat politici en juristen vragen op, ze vinden dat de vrije meningsuiting in het gedrang komt. N-VA-voorzitter Bart De Wever reageerde op Twitter dat hij ‘niet akkoord gaat met lieden die aansturen op een clash met de hele islam’, maar tegelijk vindt hij dat je ‘een mening niet voor de rechtbank brengt’. Topfiguren van Vlaams Belang, onder wie partijvoorzitter Tom Van Grieken, protesteerden tegen het vonnis. Ze herhaalden de anti-islamboodschappen en voegden er ‘stop censuur’ aan toe.

Juristen hebben ook bedenkingen bij de uitspraak van de rechtbank in Mechelen. Ze vragen zich onder meer af of het spandoek en de pamfletten hebben aangezet tot haat. Grondwetspecialist Jogchum Vrielink (Saint-Louis Brussel) bijvoorbeeld zei: ‘Ik zie het actief aansporen van haat en gewelddadig gedrag niet. De kwaadwillige intenties worden niet getoetst. De rechtbank gaat hier te licht over.’ Ook emeritus professor Dirk Voorhoof, verbonden aan het Centrum voor Mensenrechten van de UGent, vindt het vonnis verregaand en zegt onder meer dat wat aanzetten tot haat is, moeilijk is vast te stellen.

De uitspraak van de rechtbank komt er op een moment dat het aantal haatberichten op sociale media toeneemt rond de opsporing van beroepsmilitair Jürgen Conings, die viroloog Marc Van Ranst bedreigde. De polarisering in onze samenleving nam de voorbije weken fel toe. De regering-De Croo wilde al langer de strijd aanbinden tegen haatspraak. Eén van de prioriteiten van minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) is om haatspraak makkelijker te kunnen bestraffen. Maar er wordt gevreesd dat dat de vrije meningsuiting zou beknotten. Het vonnis van de Mechelse rechtbank illustreert dat.

Patrick Dewael (Open VLD) werkt aan een wetsvoorstel over haatmisdrijven en discriminatie. Hij zegt dat de vrije meningsuiting daarbij niet in gevaar komt. In Terzake wilde Dewael zich niet uitspreken over het concrete vonnis van de rechtbank in Mechelen, omdat hij als Kamerlid deel uitmaakt van de wetgevende macht: ‘De scheiding der machten is belangrijk.’

Grondwetspecialist Hendrik Vuye (Universiteit Namen) was scherp over de uitspraken van Dewael in Terzake: ‘Scheiding der machten betekent dat leden van de wetgevende macht geen uitspraken doen over rechterlijke macht… Nu begrijp ik waarom het parlement ook de uitvoerende macht niet controleert: dat zou in strijd zijn met de scheiding der machten’, schreef hij cynisch op Twitter. Ook politoloog Carl Devos was niet mals: ‘Ik heb vanavond een nieuwe dimensie van de scheiding der machten leren kennen. Een volksvertegenwoordiger mag dus geen mening uiten over een rechterlijke uitspraak.’

In hun ijver om haatspraak voor de correctionele rechtbank te brengen, lijken sommigen vooral meningen te willen treffen die hun niet zo bevallen. Daarnaast lijken ze wel erg ver te gaan met het aan banden leggen van de vrije meningsuiting en zelfs het aanpassen van de ideeën over onze democratie. Dit dossier leidt tot nog meer polarisatie.

2. Besmettingen

Er liggen minder dan 500 coronapatiënten op de afdelingen intensieve zorg van de Belgische ziekenhuizen. Dat was een belangrijk richtgetal van de regering-De Croo om over te gaan tot verdere versoepelingen van de coronamaatregelen. En dat is natuurlijk goed nieuws. Maar laten we niet te euforisch zijn, want we zijn er nog niet. 500 coronapatiënten op de intensieve zorg is nog altijd vrij hoog. Eén jaar geleden lagen er maar 170 coronapatiënten op de intensieve zorg, half juli 2020 zelfs minder dan 25. En niet vergeten: er sterven ook nog elke dag zo’n 20 mensen aan het virus.

Zoals eerder in Knack beschreven, is de sterke daling van het aantal coronagevallen niet zo verbazingwekkend. Zoals je kunt spreken van een exponentiële toename, zo kun je ook spreken van een exponentieel verval, zeker als de vaccinatiecampagne op toeren draait. En die snelle daling is het geval in het begin als de epidemie afneemt, daarna neemt ze wel wat af. Zoë McLaren, die aan de Universiteit van Maryland het gezondheidsbeleid en het economische beleid ter bestrijding van epidemieën zoals corona bestudeert, illustreerde het al in The New York Times: als het aantal gevallen elke dag zou halveren en je vertrekt van 1000 dan heb je na één dag nog 500 gevallen, na twee dagen 250, na drie dagen 125, na vier dagen 62, na vijf dagen 31 enzoverder. Zo’n patroon zien we in alle landen die vaccineren.

McLaren beschrijft wat we zullen zien: ‘Een sterke daling van het aantal gevallen, gevolgd door een langere periode van lage aantallen, hoewel het aantal weer zal stijgen als de mensen hun voorzorgsmaatregelen te snel laten verslappen.’ Dat laatste zinnetje is belangrijk. Niet alleen is vaccineren en het bereiken van groepsimmuniteit cruciaal, ook alles wat we kunnen doen om de overdracht van het virus te vertragen blijft essentieel, zoals een mondmasker dragen, afstand houden, je laten testen, de ruimtes voldoende verluchten enzovoort. Om maximaal te voorkomen dat het coronavirus in welke variant dan ook opnieuw zal opflakkeren.

Een daling tot onder de drempel van 500 was voor de regering-De Croo een voorwaarde voor de extra versoepelingen die op 9 juni moeten ingaan. Voor het eerst sinds oktober kunnen cafés en restaurants dan opnieuw klanten binnen ontvangen, mogen indoorevenementen plaatsvinden met 200 mensen, gaan bioscopen en jacuzzi’s open en mogen vier gasten thuis uitgenodigd worden.

Viroloog Steven Van Gucht (Sciensano) waarschuwt: ‘We zullen voorzichtig moeten blijven om geen nieuwe opstoot te veroorzaken.’ Intensivist Geert Meyfroidt (UZ Leuven) treedt dat bij: ‘We mogen ons niet mispakken. Er zullen nog altijd mensen zijn die tot hun grote verbazing op intensieve zorg belanden. Vijftigers, of veertigers zelfs, met wat overgewicht of een nogal hoge bloeddruk. Zo zijn er veel, hè. Er zullen dus mensen bij ons blijven terechtkomen. En vergeet niet: er sterven nog altijd elke dag twintig mensen aan corona. Blijf dus alstublieft voorzichtig.’

3. Minder geboortes

Vlaanderen kende vorig jaar het laagste geboortecijfer sinds 2003. Er werden in 2020 63.611 kinderen geboren met een moeder die in het Vlaamse Gewest woont. Dat zijn er ruim 1000 minder dan in 2019. Het aantal kinderen met een moeder van buitenlandse origine stijgt wel. Bij 30 procent van de pasgeboren kinderen is de taal tussen moeder en kind geen Nederlands. In Vlaams-Brabant ligt dat cijfer het hoogst. Daar spreekt bijna 46 procent van de moeders geen Nederlands met haar kind, maar wordt in een kwart van de gevallen Frans gesproken. In Antwerpen en West-Vlaanderen komt Arabisch het meest voor, in Limburg Turks, in Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant Frans.

Dat zijn de opmerkelijke cijfers die Kind en Gezin deze week bekendmaakte. Ze bevestigen de eerdere cijfers van Statbel voor heel België. Wellicht heeft het te maken met de coronacrisis en de economische gevolgen daarvan. Ook in het verleden zetten koppels minder kinderen op de wereld in tijden van crisis, zoals de depressie in de jaren 1930 of de oliecrisis in de jaren 1970, toen ze ook vreesden om hun job te verliezen.

De daling in Vlaanderen en België past in een grotere trend. Demografen denken dat er dit jaar in het Westen tot 10 procent minder baby’s zullen zijn. Of en wanneer er een heropleving van het geboortecijfer zal komen, is duister.

Hoe dan ook zullen de dalende cijfers sinds 2003 grote gevolgen hebben voor de vergrijzingskosten en de arbeidsmarkt: er zullen minder mensen aan de slag kunnen gaan en dus ook minder mensen bijdragen aan het opvangen van de vergrijzingskosten (pensioenen en gezondheidskosten). We weten vandaag al dat dat straks, zeker vanaf 2030, een serieuze uitdaging wordt. De voorbije decennia hebben we ons niet voorbereid op de stijgende vergrijzingskosten, ondanks talloze rapporten en waarschuwingen. Zullen we er ons deze keer wel op voorbereiden?