Kroniek van de week: goochelen met cijfers en ontgoochelende begrotingen

De voorbije week werd er verder getimmerd aan de vorming van een federale regering. Ondertussen presenteerden alle regio’s hun begroting en wat blijkt? Iedereen neemt een loopje met de echte cijfers, misbruikt definities en gaat in het rood. En niemand lijkt zich daar iets van aan te trekken. Knack-redacteur Ewald Pironet blikt terug.

1. Budgettair moeras

België is onbestuurbaar geworden, niemand voelt er zich nog verantwoordelijk voor. Dat blijkt nog het best uit de begrotingen van de regio’s die nu allemaal de revue zijn gepasseerd. Een begroting presenteert de verwachte inkomsten en uitgaven voor een bepaalde periode. In een begroting valt te lezen wat er wel en niet zal gebeuren, wat het beleid zal zijn, hoeveel belastingen men zal innen en waar men het geld zal aan uitgeven. Of zo zou het toch moeten zijn. Maar in ons land doet iedereen zijn zin, neemt niemand het zo nauw met de cijfers en stapelt iedereen zonder omkijken de tekorten en schulden op.

De Europese Commissie voorspelt dat België volgend jaar een tekort van 2,3 procent van het bbp (bruto binnenlands product) zal hebben, wat neerkomt op een tekort van pakweg 11 miljard euro. En voor 2021 wordt een tekort van 2,6 procent voorzien. De tekorten van de regio’s zijn daar inbegrepen.

De economische groei zal de begroting de volgende jaren niet opfleuren.

De vooruitzichten van Europa gelden bij ongewijzigd beleid, ‘under a no-policy-change assumption‘, zoals dat heet. Europa dringt eropaan dat België zijn tekort vermindert.

Van de economische groei en een stijging van het bbp zal die verlaging van het tekort in elk geval niet komen. Onze economische groei wordt voor de volgende jaren op 1 procent begroot. Dat ligt iets onder de 1,2 procent van de eurozone, ook al geen vetpot. Er is dus een zwakke economische groei in Europa en van een kleine, open economie als België kun je niet verwachten dat die daar zelf veel aan kunt doen. Kortom, de groei zal de begroting de volgende jaren niet opfleuren.

We moeten ook niet verwachten dat de volgende federale regering veel besparingsmaatregelen zal nemen. De PS wil allerlei sociale maatregelen doorvoeren, zoals een minimumpensioen van 1500 euro, om maar één voorbeeld te geven. Kostprijs: tot 3,2 miljard euro per jaar, zoals Trends-collega Alain Mouton al schreef.

De kans is reëel dat er meer zal worden uitgegeven en dat er geen of toch niet al te veel nieuwe of hogere belastingen komen.

Stel dat er een paars-groene regering tot stand komt, dan zullen de liberalen die sociale maatregelen niet willen financieren met hogere of nieuwe belastingen. Of toch zo min mogelijk. Tenzij ze nog meer keizers willen kwijtspelen. Hetzelfde geldt overigens als de PS toch met N-VA een regering zou vormen. Ook de N-VA kan zich geen nieuwe of veel hogere belastingen permitteren.

De kans is reëel dat er niet veel zal worden bespaard, dat er wel meer zal worden uitgegeven en dat er geen of toch niet al te veel nieuwe of hogere belastingen komen. De conclusie is dan dat het tekort nog wat zal oplopen. Niets zegt dat het tekort beperkt zal blijven tot de 2,3 procent van het bbp in 2020, zoals de Europese Commissie dat voorspelt ‘bij ongewijzigd beleid’. We kunnen wel hopen op een beleid dat het tekort vermindert, maar de kans lijkt groter dat het tekort nog zal toenemen. Tegen de wil van Europa, maar ach, doet bijvoorbeeld Italië dat al niet langer?

2. Budgettair fabeltje

Ex-premier Charles Michel (MR) beweert tegenwoordig dat de ontsporing van de begroting komt door de val van de regering-Michel, nadat de N-VA in december vorig jaar eruit stapte. Ook zijn minister van Begroting, partijgenote en huidige premier Sophie Wilmès verspreidt dit fabeltje. Want het is een fabeltje. De ontsporing van de begroting komt niet door de val van de regering-Michel, maar wel door het beleid van de regering-Michel.

De ontsporing van de begroting komt niet door de val van de regering-Michel, maar wel door het beleid van de regering-Michel.

In 2017 en 2018 was het tekort respectievelijk 0,8 en 0,7 procent van het bbp, maar dat kwam door de voorafbetalingen van de vennootschapsbelasting. Dat zit zo: als bedrijven niet voldoende belastingen op voorhand aan de schatkist storten, worden ze beboet. De regering-Michel verhoogde die boetes. Dus gingen de bedrijven veel meer voorafbetalen en dat zorgde voor veel meer inkomsten.

Professor Wim Moesen (KU Leuven) heeft het in Knack ooit berekend: die hogere inkomsten waren in 2017 en 2018 telkens goed voor 0,5 procent van het bbp. ‘Dus zonder die tijdelijke gevolgen van die maatregel was het begrotingstekort in 2017 eigenlijk 1,3 procent geweest in plaats van 0,8 procent, en in 2018 1,2 procent in plaats van 0,7 procent’, aldus Moesen. ‘Dan waren we in die twee jaar met ons begrotingstekort ook ruim boven het gemiddelde van de eurozone uitgekomen.’

Voor Moesen is het duidelijk: de regering-Michel heeft een laks begrotingsbeleid gevoerd. Moesen weet ook wanneer dat begon: ‘Op 19 april 2017 kwam de regering-Michel met een korte persmededeling waarin ze zei dat ze afstapte van het idee om een begroting in evenwicht te halen in 2018. Je zag toen dat bij de regering de fut eruit was. Ze heeft zich vanaf die dag in budgettaire gemakzucht gewenteld.’ Dat was dus midden 2017, ruim anderhalf jaar voor de val van de regering-Michel.

Dit jaar zal de begroting worden afgesloten met een tekort van 1,7 procent. Iets wat de Europese Commissie al eind 2017 voorspelde en die kon toen nog niet weten dat de regering-Michel in december 2018 zou vallen. Dus ook dat tekort van 1,7 procent is niet aan de val van de regering te wijten.

Vanwaar komt dan dat tekort van 1,7 procent en 2,3 procent in 2020? Er zijn twee belangrijke oorzaken, zo zegt ook de Europese Commissie in haar Herfst-rapport dat net verscheen. En die twee oorzaken hebben alles te maken hebben met het beleid van de regering-Michel.

Enerzijds was er de hervorming van de vennootschapsbelasting en anderzijds de taxshift. Beide waren ondergefinancierd, zoals dat heet in het jargon: door die beslissingen kwam er minder geld binnen. Ook de Nationale Bank heeft bij herhaling deze twee zaken aangeduid als de oorzaken van het oplopend tekort, zoals vorige week al aangestipt in de Kroniek.

‘We schurken met onze overheidsfinanciën tegen de ClubMed-landen aan’

Moesen was in mei dit jaar in het reeds geciteerde Knack-artikel met cijfers in de hand vernietigend in zijn eindoordeel voor de regering-Michel: ‘We schurken met onze overheidsfinanciën tegen de ClubMed-landen (Spanje, Portugal, Italië, Griekenland) aan, en de regering-Michel kan de vergelijking met de regeringen onder leiding van Wilfried Martens en Jean-Luc Dehaene absoluut niet doorstaan. Zelfs in vergelijking met de regering-Di Rupo komt ze er niet zo goed uit.’

De budgettaire prestaties van de regering onder leiding van Charles Michel waren barslecht. Ze steken die van Paars, met die andere liberale premier, Guy Verhofstadt, naar de kroon.

De budgettaire prestaties van de regering onder leiding van Charles Michel waren barslecht, ze steken die van Paars, met die andere liberale premier, Guy Verhofstadt, naar de kroon. En dat wil wat zeggen. We hebben vorige week in een Analyse in Knack dat desastreuze budgettaire beleid tussen 1999 en 2007 nog eens in herinnering gebracht nu opnieuw hier en daar zo lyrisch gedaan wordt over een mogelijke paars-groene coalitie.

Dat Charles Michel het rampzalige budgettaire beleid van de afgelopen jaren afwentelt op de val van de regering maakt duidelijk dat hij ook niet die staatsman is waarvoor hij zich voordoet. Ook op dit vlak kan hij worden vergeleken met Guy Verhofstadt.

3. Budgettaire creativiteit

Ondertussen hebben de regio’s hun begrotingscijfers bekendgemaakt. Volgend jaar gaan ze allemaal in het rood. Bovendien springen ze allemaal erg creatief om met die cijfers, want de tekorten zijn groter dan ze worden voorgesteld.

In Vlaanderen bleef dezelfde coalitie van N-VA, Open VLD en CD&V aan de macht, met een andere premier van dezelfde partij, Jan Jambon (N-VA). Deze regering rekent op een tekort van 435 miljoen op een totaalbudget van bijna 46 miljard. Daar zitten de uitgaven voor Oosterweel niet in, die net geen 200 miljoen euro bedragen.

De Europese Commissie heeft in het verleden al meermaals gezegd dat de kosten voor de Oosterweelverbinding in de Vlaamse begroting moeten worden opgenomen, maar Vlaanderen gedraagt zich als een hardleerse budgettaire belhamel. En laten we elkaar geen Liesbeth noemen, ook als een uitgave niet in de begroting wordt opgenomen, wordt dat geld toch uitgegeven.

Laten we elkaar geen Liesbeth noemen, ook als een uitgave niet in de begroting wordt opgenomen, wordt dat geld toch uitgegeven.

De Waalse Gewestregering wordt gevormd door PS, MR en Ecolo en staat onder leiding van Elio Di Rupo (PS). Het Waalse Gewest heeft toevallig een tekort gepresenteerd dat even groot als dat van Vlaanderen, 435 miljoen. Maar zij houdt 350 miljoen aan uitgaven buiten de begroting, zodat het werkelijke tekort uitkomt op bijna 800 miljoen. En dat op een totaalbudget dat maar één derde is van Vlaanderen, namelijk 15 miljard.

Daarnaast is er de Franse Gemeenschap. De Franse Gemeenschapsregering wordt gevormd door dezelfde partijen als die van het Waalse Gewest, PS, MR en Ecolo, maar wordt geleid door Pierre-Yves Jeholet (MR). De Franse Gemeenschap, ze spreken zelf liever van ‘Fédération Wallonie-Bruxelles’, is bevoegd voor zaken als onderwijs, cultuur, taal en welzijn. Zij zal uitkomen op een tekort van 708 miljoen, op een budget van 11 miljard.

En dan is er nog het Brussels Gewest. Die regering wordt gevormd door de Franstalige partijen PS, Ecolo en Défi en de Nederlandstalige partijen Groen, Open VLD en SP.A. Ze staat onder leiding van Rudi Vervoort (PS).

De Brusselse minister van Begroting is Sven Gatz (Open VLD) en die spreekt zelf op zijn website van ‘een begroting in evenwicht’, maar er werden wel voor 500 miljoen uitgaven buiten de begroting gehouden. En eigenlijk is het begrotingstekort nóg groter, want er zijn voor 6,2 miljard uitgaven gepland, maar daar staat maar 5,5 miljard aan inkomsten tegenover. Het Brussels Gewest heeft eigenlijk een tekort van 740 miljoen op een totaalbudget van 6 miljard.

Als we rekening houden met de totaalbudgetten zien we dat Vlaanderen een veel lager tekort heeft (1 procent van het totaalbudget), dan het Waalse Gewest (5 procent) en de Franse Gemeenschap (6 procent), terwijl dat van het Brussels Gewest (12 procent) gewoon de spuigaten uitloopt.

De regio’s sluiten hun begroting af met tekorten, het lijkt hen niet te deren.

De tekorten van de regio’s worden meegeteld in de overkoepelende Belgische begrotingscijfers die Europa beoordeelt. De vorige jaren waren de tekorten van de regio’s goed voor 0,2 procentpunt van dat Belgisch tekort, volgend jaar zal dat 0,5 procentpunt zijn. Dat is nog nooit zo hoog geweest.

Het is duidelijk wat er aan het gebeuren is: de regio’s sluiten hun begroting af met tekorten, het kan hen niet deren. Het is België dat door Europa op de vingers wordt getikt. En de tekorten in de deelstaten zijn zelfs groter dan ze zelf willen toegeven, maar wie maalt daarom? En die tekorten worden ook jaarlijks groter, maar wie zegt daar iets van?

4. Budgettair misbruik

De regio’s duiken dus allemaal in het rood. Ze verdedigen die tekorten allemaal op dezelfde manier. Ze beweren dat de tekorten het gevolg zijn van investeringen en dat je daarvoor in het rood mag gaan.

De regio’s doen daarbij alsof ze aansluiten bij de redenering die een aantal economen, zoals de Leuvense professoren Wim Moesen en Paul De Grauwe, al een tijdje aanhouden: een begrotingstekort is niet zo erg als die tekorten maar gebruikt worden voor investeringen, zoals wegen en gebouwen. Want dat zijn productieve investeringen, zij dragen bij tot de productiviteit en de economische groei en die verdien je makkelijk terug. Zeker bij de huidige lage rente.

Een begrotingstekort is niet zo erg als die tekorten maar gebruikt worden voor productieve investeringen.

Het is heel belangrijk om die redenering goed te begrijpen. Moesen gaf ze in een recent dubbelinterview met De Grauwe in Knack zo weer: ‘Die publieke investeringen hebben twee positieve effecten op de economie. Op korte termijn jagen ze de economie aan, want er wordt beton gestort, gebouwd en gerenoveerd, kortom er is economische activiteit. En op lange termijn zorgen ze voor minder files, betere lucht en properder water. Ook dat is weer goed voor de economie, en eigenlijk voor de hele samenleving.’

Van deze redenering maken de regio’s gebruik. Correctie: van deze redenering maken ze misbruik. Want ze gaan niet in het rood om productieve investeringen, maar wel om allerlei niet-productieve en zelfs lopende uitgaven, zoals ambtenarenlonen, te financieren. En voor dat soort uitgaven geldt wél een begrotingsdiscipline, benadrukt Moesen altijd, daarvoor mag je niet in het rood duiken, mag je geen schulden aangaan.

Het tekort van Vlaanderen is verdedigbaar.

Moesen heeft het bekeken voor Vlaanderen. Hij telde alle investeringen van de Vlaamse overheid in havens, wegenwerken (inclusief Oosterweel) enzoverder op die bijdragen tot de economische groei. Moesen concludeert dat Vlaanderen dan niet te zwaar in het rood gaat. Het tekort van Vlaanderen is dan ook verdedigbaar, volgens Moesen.

De Franse Gemeenschap, bijvoorbeeld, is een heel ander verhaal. Die wil haar geld vooral inzetten om het Franstalige onderwijs te hervormen en geld uit te geven zoals voor herfinanciering van het hoger onderwijs en de socioculturele sector, de verplaatsingsonkosten voor het onderwijzend personeel en de oprichting van Wallonie-Bruxelles Enseignement, de nieuwe inrichtende macht voor het publiek onderwijs. Dat is ver weg van de productieve investeringen.

‘Het herhaalde en opeenvolgende begrotingstekort van de Franse Gemeenschap dreigt geleidelijk te leiden tot haar afslachting.’

Ondertussen loopt de schuld van de Franse Gemeenschap op, vorig jaar tot een recordbedrag van 6,7 miljard. Dat is een stijging van 134 procent in 10 jaar. De voormalige begrotingsminister André Antoine (CDH) heeft er al voor gewaarschuwd: ‘Het herhaald en opeenvolgend begrotingstekort van de Franse Gemeenschap dreigt geleidelijk te leiden tot haar afslachting.’ En ten overvloede: tegenover die schuld, dat passief, staan weinig activa, weinig productieve investeringen.

Eind augustus is op deze plek al gewezen op de desastreuze financiële situatie van de Franse Gemeenschap. Thierry Bodson, de topman van de socialistische vakbond FGTB, had toen verklaard dat ‘de Franse Gemeenschap in zware financiële problemen zit. Ze kan maar leven met een horizon op twee jaar.’ Dát is de financiële situatie van de Franse Gemeenschap, onder meer bevoegd voor onderwijs, dat in Wallonië al zo belabberd is.

Het mag dan zo wel zijn dat er ‘goede tekorten zijn, zoals er ook goede cholesterol is’, maar wat ben je ermee als je met verstopte bloedvaten in je hart of hersenen zit?

5. Budgettaire leugens

Het Brussels Gewest maakt er op budgettair vlak het grootste zootje van. De minister van Begroting, Sven Gatz (Open VLD), spreekt steeds van een budget dat ‘structureel in evenwicht’ is, terwijl er voor 6,2 miljard euro uitgaven zijn gepland en maar voor 5,5 miljard euro inkomsten. Uiteindelijk gaat het om een tekort van 740 miljoen.

In de ogen van sommige politici valt alles onder ‘productieve investeringen’ en mogen er dus ook voor alles en nog wat tekorten worden opgebouwd.

Gatz zelf heeft het over 500 miljoen, die hij bestempelt als ‘strategische investeringen’ en daarom niet in de begroting opneemt. Het gaat dan bijvoorbeeld over verkeerscamera’s die nummerplaten herkennen.

Gatz zegt daarover: ‘Ofwel investeren we, wat de economie doet groeien. Ofwel gebeurt er niets en worden we allemaal armer.’ Merkt u hoe er een loopje wordt genomen met de ‘productieve investeringen’ van economen zoals Moesen en De Grauwe?

In de ogen van sommige politici valt alles onder ‘productieve investeringen’ en mogen er dus ook voor alles en nog wat tekorten en schulden worden opgebouwd. Maar Moesen heeft er steeds op gehamerd dat je die productieve investeringen eng moet definiëren, het gaat in wezen om investeringen in cement en bakstenen.

Alexia Bertrand, dochter van topondernemer Luc Bertrand, gepokt en gemazeld op de kabinetten van Didier Reynders (MR) en dus van dezelfde liberale familie als minister van Begroting Gatz, heeft het al eens treffend vergeleken: ‘De Brusselse overheid is als een familie die de rekeningen voor telefoon, televisie of het karretje in de supermarkt niet kan betalen.’

Wat later zei ze in Le Soir: ‘Het Brussels Gewest staat aan de rand van het faillissement.’ Over de Brusselse begroting schreef ook Trends-collega Alain Mouton een opiniestuk op deze site onder de duidelijke titel: ‘Brussel gaat met zijn begroting Griekenland achterna’.

Het is lang niet de eerste keer dat het Brussels Gewest een loopje neemt met de budgettaire waarheid.

Het is trouwens lang niet de eerste keer dat het Brussels Gewest, net als Griekenland vroeger, een loopje neemt met de budgettaire waarheid. Een paar weken geleden hadden we het op deze plek er al over hoe de Brusselse regering zelf beweert dat ze 2018 afsloot met een tekort van bijna 600 miljoen, terwijl dat tekort volgens het Rekenhof, de waakhond van de overheidsrekeningen, de helft hoger ligt en uitkomt op bijna 1 miljard euro.

Ook Brussel goochelt dus met cijfers, neemt het niet te nauw met definities en stapelt de tekorten en schulden op. En het kan Brussel geen moer schelen.

Slot

Zo komen we terug bij het uitgangspunt van deze Kroniek: uit de begrotingsbeleid van de regio’s blijkt de onbestuurbaarheid van dit land. Niemand voelt zich nog verantwoordelijk, zeker niet voor België.

De regio’s kunnen zonder problemen in het rood gaan en schulden opbouwen, ze draaien er toch niet voor op. In een echte federale staat zouden de regio’s wél zelf de financiële gevolgen dragen van hun budgettair beleid. Niet zo in België. De factuur wordt bij ons steeds doorgeschoven naar de federale staat en naar Vlaanderen, de rijkste regio.

Moet België eerst nog dieper in het budgettaire moeras zinken, en komen de noodzakelijke hervormingen er pas na de volgende verkiezingen?

Daar komt stilaan een eind aan. België zit zelf erg krap bij kas. Bovendien moet vooral de staat nu opdraaien voor de stijgende vergrijzingskosten. En Vlaanderen heeft het geld tegenwoordig ook zelf hard nodig voor allerlei investeringen en de grootste partij, N-VA, wil ook niet meer zomaar voor de makkelijke tekorten van de andere regio’s opdraaien. Dan maakt ze liever zelf tekorten.

Daarbij komt nog dat de transfers van Vlaanderen naar Wallonië vanaf 2024 opdrogen. Dat is nog juist één regeerperiode van ons verwijderd. Iets zal er dus tegen dan moeten gebeuren, want Wallonië en Brussel staan nu al aan de rand van de financiële afgrond.

Het is uitkijken of de nieuwe federale regering werk zal maken van een oplossing. Of moet de toestand eerst nog wat verergeren? Moet België nog dieper in het budgettaire moeras zinken, en komen de noodzakelijke hervormingen er pas na de volgende verkiezingen?