Kroniek van de week: de deconfiture van het anti-coronabeleid en van de regering-Wilmès

Het ging deze week vooral over de ondoordachte beslissingen van de Nationale Veiligheidsraad in de strijd tegen het coronavirus, de saga van de mondmaskers en de federale regering die op sterven na dood is. Knack-redacteur Ewald Pironet blikt terug.

1. Chaos

Laten we voor één keer beginnen met het slot van de ‘Kroniek van de week’ van vorige zaterdag: ‘In tijden van crisis komen de sterktes en zwakten van een systeem naar boven. Van onze parlementaire democratie, maar ook van de mensen die in dat kader van de bevolking het vertrouwen en de macht in handen kregen om namens hen te beslissen. Die verantwoordelijkheid weegt zwaar en natuurlijk worden er altijd fouten gemaakt, dat is zo.’

‘Toch kan men vandaag moeilijk anders besluiten dan dat een hele generatie politici door de mand is gevallen’, zo stond er toen hier toen nog te lezen. ‘Op het essentiële moment hebben ze niet gebracht wat er van hen mag worden verwacht: rust, visie, doortastend, leidinggevend. Het was eerder het tegenovergestelde: chaos, zwalpend, aarzelend en weinig vertrouwenwekkend. Van de huidige generatie politici zullen maar weinigen de coronacrisis overleven.’ Einde citaat.

Deze week is dit nog eens bevestigd. De Nationale Veiligheidsraad slaagde er woensdagavond in om tot ieders verbijstering voor complete verwarring te zorgen. Ze besliste om de meeste, strenge maatregelen tegen corona te verlengen tot 3 mei. Bij monde van premier Sophie Wilmès (MR) werd wel aangekondigd dat bewoners van woonzorgcentra en andere residentiële zorginstellingen voortaan één bezoeker, wel altijd dezelfde, mochten ontvangen als zij of hij de voorbije twee weken geen symptomen van covid-19 had.

Waarop vicepremier Koen Geens (CD&V) meteen via Twitter liet weten: ‘Ik ben heel blij dat voortaan elke oudere die in een rusthuis verblijft of die zich niet kan verplaatsen, of elke andersvalide in een instelling het bezoek zal kunnen krijgen van één en dezelfde vertrouwenspersoon. Uiteraard indien die persoon 14 dagen symptoomvrij was.’

Mensen die weten hoe het er vandaag nog altijd aan toe gaat in de woonzorgcentra (en andere instellingen) reageerden vol ongeloof. Knack-collega Ann Peuteman bijvoorbeeld. Zij is auteur van het boek Grijsgedraaid – Waarom we bang moeten zijn om oud te worden en heeft voortdurend contact met woonzorgcentra, zowel mensen die er wonen en als er werken.

Op haar Facebook-pagina reageerde Peuteman onmiddellijk: ‘Sprakeloos ben ik. Net nu meer mensen sterven in woonzorgcentra dan in ziekenhuizen mag elke bewoner een bezoeker ontvangen. Werkelijk? Geloven we echt nog altijd dat eenzaamheid dodelijker is dan het virus? Willen we het personeel ertoe bewegen massaal de handdoek in de ring te gooien? En vooral: heeft iemand zelfs maar de moeite genomen om de bewoners zelf om hun mening te vragen? Deze beslissing maakt me heel erg bang.’

Ook in de rusthuizen zelf was men met verstomming geslagen. De reactie van Margot Cloet, topvrouw van Zorgnet-Icuro, was vernietigend voor al diegenen die bij de beslissing betrokken waren. Tussen haakjes: Cloet was van 2010 tot 2013 adjunct-kabinetschef en van 2014 tot 2017 kabinetschef van Jo Vandeurzen (CD&V), toen Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.

‘Voor mij is het totaal onverstaanbaar dat dit is beslist’, verklaarde Cloet voor de VRT-camera’s nadat Wilmès haar makke toespraak had gehouden. ‘We proberen het coronavirus zoveel mogelijk buiten de woonzorgcentra te houden. Er zijn tests geweest op ons personeel waaruit blijkt dat sommigen drager zijn van het virus zonder dat ze symptomen vertonen. Nu wil de Veiligheidsraad nog extra mensen binnenlaten in woonzorgcentra? Wie gaat dat controleren? Hoe gaan we de veiligheid van onze bewoners kunnen garanderen? Dat is mij een raadsel.’

Cloet besloot dan ook: ‘Wij gaan onze woonzorgcentra adviseren deze richtlijn niet te volgen. Die is er absoluut niet gekomen op vraag van de woonzorgcentra. We waren niet betrokken in enig overleg hierover.’ Haar standpunt werd door vele verantwoordelijken in de woonzorgsector gedeeld. Waarop Wouter Beke (CD&V), de opvolger van Jo Vandeurzen, zich haastig in alle mogelijke bochten wrong en verklaarde dat hij de beslissing over het bezoek uit zou stellen. Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA), nota bene lid van de Nationale Veiligheidsraad, drong daarna op overleg aan.

Het hele voorval illustreert hoe ver het anticoronabeleid van de federale en Vlaamse regering, beide vertegenwoordigd in de Nationale Veiligheidsraad, verwijderd is van de realiteit. Ze blijken geen idee te hebben van welke strijd de woonzorgcentra de voorbije weken hebben moeten leveren. Meestal zonder fatsoenlijk beschermingsmateriaal. En onderbemand. En dan wordt zo’n beslissing genomen zonder enig overleg. Zonder ook maar even er bij stil te staan hoe zo’n bezoek in de woonzorgcentra praktisch geregeld zou kunnen worden. En ook zonder overleg tussen de Vlaamse en federale regering. En zonder overleg tussen de CD&V-ministers onderling.

Volgens premier Wilmès is er echter niets aan de hand. Ondanks de kritiek blijft ze achter de richtlijn staan. Haar woordvoerder verklaarde: ‘Deze beslissing is in overleg gebeurd, binnen de Nationale Veiligheidsraad. Daar zitten ook de minister-presidenten (van de deelstaatregeringen) bij.’

Kan het nóg meer chaotisch, zwalpend, aarzelend? Kan het nóg minder vertrouwenwekkend?

2. Ongeloofwaardig

Ook voormalig Vlaams CD&V-minister voor Welzijn Inge Vervotte kon haar ontzetting over de beslissing van de Nationale Veiligheidsraad om bezoek toe te laten aan de woonzorgcentra niet verbergen. Vervotte is tegenwoordig voorzitter van zorgnetwerk Emmaüs, waar 24 voorzieningen onder vallen. Zij had het over een beslissing die ‘holderdebolder’ was genomen, terwijl ‘de complexiteit en de uitvoering van zo’n maatregel, wordt onderschat. Vandaag kunnen onze woonzorgcentra zo’n bezoek niet aan’, aldus Vervotte. ‘Onderschat de angst niet die bij veel mensen leeft over besmettingen. Onze mensen in de woonzorgcentra waren zeer ongerust na de aankondiging.’ De communicatie over het rusthuisbezoek bestempelde ze als ‘onbegrijpelijk’.

Vervotte legde de vinger ook nog op een andere zere wonde tijdens haar optreden in het Canvas-programma De Afspraak. De Nationale Veiligheidsraad sprak zich immers ook uit over de mondmaskers: ‘Het is duidelijk dat het dragen van een mondmasker – zelfs een zogenaamd comfortmasker – ook een belangrijke rol zal spelen in de afbouwstrategie’, zo luidt het.

In het verslag over de maatregelen van de Nationale Veiligheidsraad staat: ‘Er is ons een eerste rapport bezorgd door wetenschappers en federale en regionale gezondheidsambtenaren. Het vertelt ons dat, naarmate de maatregelen geleidelijk zullen worden afgebouwd, stoffen maskers zullen worden aanbevolen voor elke situatie waarin geen veilige afstanden kunnen worden aangehouden. Om dat te kunnen doen, zal er een collectieve inspanning nodig zijn, inclusief de opstart van een nationale productie. Toch kunnen mondmaskers de hygiënemaatregelen of het afstand bewaren niet vervangen.’

Het dragen van een mondmasker wordt niet verplicht, maar aangeraden. Dat is een heel ander standpunt dan de voorbije maanden steeds te horen was, zowel van virologen zoals professor Marc Van Ranst als van minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD): ‘Het heeft geen zin om mondmaskers te dragen, het kan een vals gevoel van veiligheid geven’, zo heette het tot voor kort.

Er is hier al eerder op gewezen dat deze verklaringen in tegenspraak waren met wat er staat in het operationeel plan voor het beheer van een grieppandemie in ons land, dat in 2006 werd opgesteld: ‘Maskers spelen een belangrijke rol in de preventie van de overdracht van het virus’, zo heet het daar.

En in het Advies dat drie jaar later over dit noodplan wordt geschreven, luidt het over chirurgische maskers dat ‘alle besmette patiënten er moeten dragen, zowel diegenen die thuis verzorgd worden, als zij die in een ziekenhuis of in een andere instelling verblijven.’ En ook nog: ‘Binnen de familiale kring lijkt het ook aangewezen om over chirurgische maskers te beschikken die men opzet bij de eerste symptomen, ook al is er nog geen diagnose gesteld, dit om in de mate van het mogelijke verdere besmetting van huisgenoten te vermijden.’

In het Advies staat ook dat ‘prioritair’ de ‘professionals en vrijwilligers die zullen instaan voor de verzorging van de zieken’ moeten worden beschermd, maar verder gaat het ook over ‘gezondheidsberoepen die in nauw contact komen met eventuele dragers van het virus’, zoals tandartsen, apothekers, en over het onderwijzend personeel, zorgverleners in de sociale sector, over het personeel in de winkels, bus- en tramchauffeurs, brandweerlui, politieagenten enzoverder. Allemaal plaatsen waar social distance moeilijk ligt.

Maar toch waren volgens de leidinggevende virologen en ministers mondmaskers helemaal niet nodig. Wie er over sprak om naast handhygiëne, social distance, hoesten in de elleboog enzoverder, ook eens over mondmaskers na te denken werd weggehoond. Maar nu komt men daar dus op terug. Zoals Vervotte terecht opmerkte: ‘Ik betreur dat men die zelfgemaakte mondmaskers op een bepaald moment geblameerd heeft. De bocht terug maken, en mensen aansporen mondmaskers zelf te maken en te dragen, is heel moeilijk nu.’

Dit knaagt aan de geloofwaardigheid van de betrokken experten en ministers.

3. Naaien

Ondertussen hebben vele vrouwen (wellicht weinig mannen) de voorbije maand hun naaimachine bovengehaald en zijn ze alvast begonnen met het stikken van mondmaskers. Ze werden daarvoor aangevuurd door Ferm (ex-KVLV), dat twee patronen van mondmaskers online plaatste die beantwoorden aan de richtlijnen van de FOD Volksgezondheid. Ferm liet weten dat er nu al zo’n 30.000 mondmaskers zijn vervaardigd.

Op dezelfde dag dat Ferm liet weten dat er al 30.000 mondmaskers waren gestikt door hun vrijwilligers, maakte Sciensano, het federale wetenschappelijke onderzoekscentrum voor de volksgezondheid, bekend dat het ‘bijna een document klaar heeft’ met de belangrijkste mondmaskerinformatie én instructies over hoe ze zelf te maken. Als het om concrete actie gaat speelt een organisatie als Ferm blijkbaar véél sneller op de bal dan een instelling als Sciensano.

Nog dit: het weekblad The Economist publiceerde een paar weken geleden een uitstekend artikel over dit onderwerp, dat (na registratie) gratis is te lezen. De titel: ‘Should the public wear masks to slow the spread of SARS-CoV-2?’ Het antwoord luidde: ‘Yes, but not at the expense of those worn by medical staff’. Wat dus helemaal in de lijn ligt met ons Noodplan uit 2006, waar tot deze week geen rekening meer mee werd gehouden.

Een fragment ter lering en vermaak uit dat artikel van The Economist: ‘Als het dragen van een mondmasker een wijdverbreid wapen in het arsenaal tegen het coronavirus wil worden, zal iedereen er misschien zelf moeten vervaardigen. Dat is niet zo erg als het klinkt. Een experiment dat in 2013 werd uitgevoerd door Public Health England, het agentschap voor gezondheidsbescherming, stelde vast dat een commercieel gemaakt chirurgisch masker 90 procent van de virusdeeltjes uit de door de deelnemers uitgehoeste lucht filterde, een stofzuigerzak 86 procent eruit filterde, een theedoek 72 procent blokkeerde en een katoenen T-shirt 51 procent. Cruciaal is dat het masker goed past en dat er een goede afdichting is rond neus en de mond.’

4.Verkiezingen

De afgelopen week heeft nog maar eens duidelijk gemaakt dat de regering-Wilmès II zich voortsleept, en alleen nog in leven gehouden door – paradoxaal genoeg – het coronavirus, en misschien nog meer door de postjes. Deze regering telt 13 ministers (inclusief de premier), waarvan de MR er zeven bezet, Open VLD en CD&V elk drie. In elke andere regering zouden deze partijen er veel minder ministers hebben.

De regering Wilmès II steunt dus maar op drie partijen, maar wordt gedoogd door negen partijen (ook nog door SP.A, Groen, PS, CDH, Ecolo en DéFi). Al is die steun erg fragiel, want het is al langer duidelijk dat er een vete bestaat tussen MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez en PS-voorzitter Paul Magnette.

Afgelopen week hakten de socialisten, niet allen de PS maar ook SP.A, zwaar in op de regering naar aanleiding van het besluit om bezoek toe te laten in de woonzorgcentra. SP.A-voorzitter Conner Rousseau liet op de sociale media weten: ‘Wat een gepruts. Hoe kunnen mensen weten wat van hen wordt verwacht als zelfs ministers elkaar tegenspreken? Dringend nood aan een eenduidige boodschap, dringend nood aan leiderschap.’ En ook nog: ‘Get your shit together. Als het niet duidelijk is, mogen we dat zeggen. We zitten niet in het parlement voor Piet Snot. Er gebeuren veel goeie dingen, maar dit was niet goed. Regering moet zich herpakken en vertrouwen terugwinnen met duidelijke communicatie.’

De regering-Wilmès II zal de volgende tijd steeds meer beslissing moeten nemen over de exitstrategie: hoe zullen we onze economie en samenleving opnieuw min of meer normaliseren? Daarvoor moeten er nog cruciale maatregelen worden genomen. Dat is sowieso een delicate klus, maar met een restregering als Wilmès II, die langs alle kanten onder vuur ligt, belooft dit vrijwel onmogelijk te worden.

Drie weken geleden kreeg de regering-Wilmès II volmachten van 10 partijen (de 3 regeringspartijen, de 6 gedoogpartijen plus N-VA). Die volmachten gelden tot eind juni en kunnen daarna nog eens voor drie maanden worden verlengd. Wat er dan eind september moet gebeuren blijft onduidelijk, maar het wordt steeds duidelijker dat de regering-Wilmès II zich niet zal ontpoppen tot een volwaardige regering, zoals sommigen dachten of hoopten.

Niemand ziet ook goed in hoe er een andere regering kan gevormd worden. Nieuwe verkiezingen in september zijn de enige serieuze oplossing. En aangezien we de zomermaanden toch in eigen land moeten doorbrengen, zouden die ook al in juli kunnen gehouden worden. Dat zou nóg beter zijn.