Koninklijk vastgoed geplaagd door verloedering

Een deel van het uitgestrekte patrimonium van de Koninklijke Schenking is verloederd. Net dat wilde koning Leopold II voorkomen toen hij zijn eigendommen aan de staat schonk.

Knack, De Tijd, Apache en VRT NWS berichtten in de reeks Immo Royal al over de 7500 hectare terreinen en 77 gebouwen die de Koninklijke Schenking in België bezit – de voormalige eigendommen die Leopold II begin twintigste eeuw aan de staat schonk. De ‘bezorgdheid voor het behouden van ’s lands natuurschoonheden’ stond mee centraal toen de Koninklijke Schenking in 1930 als openbare instelling werd opgericht om te voorzien ‘in het beheer, in het goede onderhoud, in de bewaring van bewuste goederen.’

In een interview met De Standaard reageerde graaf Paul Buysse, de voorzitter van de Koninklijke Schenking, op de eerste onthullingen uit Immo Royal. ‘De vraag is eigenlijk: willen we nog een Koninklijke Schenking of laten we al die gebouwen verloederen?’ aldus Buysse. Maar vaststelling is dat dat nu ook al gebeurt: een reeks eigendommen liggen er anno 2019 vervallen, verloederd of verkommerd bij. ‘De Koninklijke Schenking doet haar best met de middelen waarover zij beschikt’, reageert afgevaardigd beheerder Philippe Lens.

Enkele actuele voorbeelden van verloedering

1. De Japanse Toren en het Chinees Paviljoen in Laken zijn al sinds 2013 om veiligheidsredenen gesloten. De toren kampt met stabiliteitsproblemen en de nok van het paviljoen dreigde naar beneden te donderen. Beide zijn eigendom van de Koninklijke Schenking maar worden gebruikt door de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis.

Philippe Lens wijst erop dat de gebouwen een bestemming van algemeen belang hebben. ‘Het beheer werd al overgedragen aan de staat nog voor de Schenking als openbare instelling is opgericht.’ De Regie der Gebouwen is dan ook verantwoordelijk voor de renovatie. Ze hoopt die tegen eind 2023 te kunnen afronden.

2. Eveneens in Laken verkeren de 17 serres aan de Tuinen van de Bloemist in een erbarmelijke staat. De gebinten zijn flink aangetast door de tand des tijds, het glas is op heel wat plekken compleet beschadigd en het geheel wordt overwoekerd door vegetatie. Sinds 2003 is de Regie der Gebouwen niet meer betrokken bij het beheer of onderhoud ervan. Anno 2019 worden de serres door de Koninklijke Schenking verhuurd aan de dienst Leefmilieu Brussel van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, die opstalrecht geniet. De dienst gaat de serres vanaf december afbreken en zes ervan opnieuw opbouwen.

3. In Strombeek-Bever nam de Koninklijke Schenking een leegstandsbeheerder onder de arm om te voorkomen dat de voormalige site van Inter Nos ten prooi zou vallen aan krakers of vandalen. Het gaat om een stuk grond van ruim 2,6 hectare tussen de Nieuwelaan en de Antwerpselaan: sportterreinen die tot voor enkele jaren gebruikt werden door Inter Nos, het seminarie- en ontmoetingscentrum van de FOD Financiën. Ambtenaren van Financiën konden er ontspannen op een voetbalveld, tennispleinen en petanquepistes, en er was ook een bar en restaurant.

Het terrein zelf ligt er desolaat en wat verloederd bij -onkruid overwoekert de tennisvelden. Een bordje met ‘Club Internos Privé’ aan de bemoste toegangspoort herinnert aan vergane glorie. De Koninklijke Schenking nam in 2017 de leegstandsbeheerder Entrakt uit Anderlecht onder de arm om tijdelijke bewoners te zoeken en te voorkomen dat de site zou worden bezet door krakers. Tijdens de korte periode van leegstand was er ook vandalisme. Momenteel woont er één persoon tijdelijk in de voormalige conciërgewoning van het terrein. De Schenking doet verschillende keren per jaar wel nog het groenonderhoud van de site.

4. Sommige verhuurde boerderijen van de Koninklijke Schenking in de Ardennen verkeren in een staat van verval of moeten dringend gerenoveerd worden. We gingen ter plekke langs en zagen rotte ramen, lekkende daken, scheuren in muren, problemen met verwarming en elektriciteit… ‘De winter is zwaar’, zegt een landbouwer anoniem. ‘We verwarmen met mazout en hout maar krijgen het eerste verdiep amper warm, boven is er zelfs geen verwarming. Ik betwijfel of jij hier zou kunnen wonen.’

Andere boeren klagen over de investeringen die ze zelf moeten dragen. ‘Eigenlijk doen ze er alles aan om hun huurders het gebouw te laten onderhouden’, zegt een landbouwster anoniem. ‘Ook de zaken die zij moeten doen.’ In de Waalse pachtwet (bail à la ferme) staat namelijk dat structurele werken aan de buitenkant voor de eigenaar zijn, en onderhoudswerken binnen voor de huurder. ‘Ze (Koninklijke Schenking, nvdr) hebben te weinig geld om alles te onderhouden en zetten het geld in waar ze willen’, klinkt het. ‘De eigendommen worden verhuurd onder de best mogelijke omstandigheden’, zegt regisseur Mikael Stassen van de Koninklijke Schenking. ‘De opbrengsten moeten de Koninklijke Schenking in staat stellen om de kosten te dekken, zoals voorgeschreven in de wet.’

Stassen benadrukt dat de Schenking probeert aan de verzuchtingen van de huurders tegemoet te komen ‘volgens de prioriteiten en middelen waarover zij beschikt’.

Afgevaardigd beheerder Philippe Lens wijst erop dat de voorbije jaren het buitenschrijnwerk van een reeks boerderijen in de Ardennen vervangen is. Lens: ‘Bovendien hebben we voor het Domein van Ardenne een campagne gelanceerd met het oog op de restauratie van de daken van de kasteelboerderijen. Het geschatte budget voor 2020 bedraagt 300.000 euro. En dit ondanks het feit dat onze huurders dikwijls het gebruik van hun oude stallen hebben opgegeven om nieuwe loopstallen op te richten, meer aangepast aan de hedendaagse uitbatingsnormen.’

5. De stad Oostende huurt de Noorse stallingen voor een prikje (2100 euro per jaar) van de Koninklijke Schenking. In die meer dan 100 jaar oude ‘stallingen met typische Scandinavische art-nouveau-interpretatie van de Vikingstijl’, vonden zes lokale sportclubs onderdak. Maar het gebouw is volledig uitgeleefd en de hele constructie heeft een grondige renovatie nodig. Die werken zijn door de stad Oostende gebudgetteerd op 10,6 miljoen euro, waarvan 80% met erfgoedsubsidies bekostigd zal worden. De rest is voor de stadskas. Het project zal uitgevoerd worden in drie fasen, een timing is afhankelijk van de middelen die het Agentschap Onroerend Erfgoed kan vrijmaken.

Een aantal verloederde panden heeft de Koninklijke Schenking van de hand gedaan

6. Het voormalige instituut Kind & Gezin in Kraainem is niet langer eigendom van de Koninklijke Schenking. Lang geleden verwierf ze bijna 3 hectare gronden in Kraainem om er een opvangcentrum of weeshuis te bouwen voor kinderen uit de lagere sociale klassen uit de rand en Brussel. Het instituut werd in de jaren dertig genoemd naar oud-premier Henri Jaspar. Maar de recentere geschiedenis van het complex is minder fraai.

Tot 2005 werd een klein gedeelte van de gebouwen nog gebruikt door Kind en Gezin, maar daarna kwam het complex volledig leeg te staan. De gebouwen stonden jarenlang te verkommeren, met gevels vol graffiti en kapotte vensters. Op 19 mei 2010 verkocht de Koninklijke Schenking het complex aan de Ghelamco Group, die er luxueuze serviceflats voor senioren wilde bouwen. Maar ook na de verkoop stond het gebouw nog jarenlang leeg. In 2014 woedde er nog een hevige brand nadat een kraker er een vuurtje had aangestoken om zich te verwarmen. Het woonzorgbedrijf Vulpia had de gebouwen intussen in handen en bouwt er nu eindelijk de serviceflats. ‘De gemeente had zelf iets met dat prachtgebouw moeten doen. Een gemiste kans’, luidde het in 2011 bij de oppositie in Kraainem. Maar Kraainem had nu eenmaal niet zo veel geld als de vastgoedbedrijven om het complex over te kopen van de Koninklijke Schenking.

7. Nog zo’n voormalig pand van de Koninklijke Schenking dat jarenlang verloederde en uiteindelijk werd verkocht aan de vastgoedsector, ligt in de Brederodestraat in Brussel. De huizen aan nummers 27-29 waren twintig jaar lang een stadskanker die de buurt rond het Koninklijk Paleis ontsierde. Er waren problemen met krakers en zelfs een brand. Tot het pand (dat de Schenking al in 2007 van de hand deed) uiteindelijk in juli 2013 nog eens verkocht werd. De koper, een vastgoedbedrijf, bouwde er luxueuze nieuwbouwappartementen en -duplexen.