Knack Extra: De vlucht naar de stad

Knack Extra ligt vanaf 15 februari samen met Knack magazine in de winkel.

Stadslucht Door Rik Van Cauwelaert

Recent flitste de NASA een ruimtefoto op het net, gemaakt tijdens de nacht van 22 januari 2012 vanuit het internationale ruimtestation ISS. Daarop is in één oogopslag te zien wat de Amerikaanse socioloog en urbane wetenschapper Richard Florida bedoelt met een megaregio. De foto toont een grote lichtplek, België, die noordwaarts uitloopt tot in Nederland.

Aan de hand van dit soort prenten ging Florida destijds de concentratie van kennis, creativiteit en economische activiteit meten in de megaregio’s en stadsregio’s, de grote lichtvlekken op de ruimtefoto’s. Zo een megaregio is gewoon een aaneenschakeling van grote en kleinere stedelijke agglomeraties.

Met zijn methode kwam Florida tot de vaststelling dat de lichtvlek op de jongste prent van het ruimtestation, de megaregio Amsterdam-Antwerpen-Brussel, niet alleen tot de top 5 in de wereld behoort, maar ook de rijkste en actiefste megaregio in Europa is.

Sinds 2007 leeft meer dan de helft van de wereldbevolking in de stad. Tegen 2030 zal het deel van de wereldbevolking dat nog op het platteland leeft tot een derde zijn geslonken.

In Azië, maar vooral in Afrika, ontstaan megasteden met meer dan 30 miljoen inwoners, steden als Mumbai, Jakarta, Caïro, Lagos, die stadsplanners, gezondheidsdiensten, politie, milieudiensten en goederendistributeurs voor gigantische problemen plaatsen.

Goed een kwarteeuw geleden werden nochtans de alarmklokken geluid over de toekomst van de grootsteden. Na de wilde stadsvernieuwingen in de jaren 1960, toen de vooruitgangsgedachte werd begeleid door de klank van bulldozers die hele stadswijken platlegden, nam de verloedering van de binnensteden hand over hand toe.

De crisis van de jaren 1970 deed de rest. De steden kampten met een stijgende schuldenlast die dan door de centrale overheid moest worden overgenomen. En dan waren er de toenemende veiligheidsproblemen, met stadsvlucht als gevolg. Alleen de verpauperde middenklasse bleef achter, samen met de nieuwkomers uit Noord-Afrika en Turkije op zoek naar werk. Niet toevallig ontstonden in die jaren de bewegingen terug naar het land.

De ommekeer kwam er pas in de jaren 1990. Een jongere generatie ontdekte de kwaliteit van stadslucht. Ook bij ons gingen academici en politici als Eric Corijn, Christian Leysen en Sven Gatz en organisaties als het Sint-Lukasarchief en ARAU (Atelier de recherche et d’action urbaine), vanuit een oprechte bezorgdheid, plannen en oplossingen aandragen. Hun tussenkomsten waren er vaak ook op gericht de blunders uit het verleden alsnog recht te zetten.

Met buitenlandse voorbeelden bij de hand werden oude stadssites, industriewijken en havenbuurten omgebouwd tot aangename woon- en werkgebieden. Daarbij werd erop toegezien dat de stadsinnovaties, waar mogelijk, in samenspraak met de buurtbewoners werden uitgewerkt. Want die burger, slachtoffer van de blunders uit het verleden, liet zich steeds luider en doortastender gelden.

In Brussel en elders zijn er nu de zogenaamde wijkcontracten, programma’s die gerealiseerd worden met de participatie van de bewoners. Die wijkcontracten kwamen er in de nasleep van de protesten tegen de zogeheten bulldozerrenovaties, die niet alleen veel kwaad bloed zetten maar in tal van gevallen ook regelrechte maatschappelijke ontwrichtingen tot gevolg hadden.

Vandaag zijn de grote steden de testlaboratoria voor de landelijke politiek. Het is veelal daar dat maatschappelijke problemen eerst worden opgemerkt maar ook oplossingen worden gevonden.

Sociale organisatie is de eerste stap in de uitbouw van een leefbare stad en van een samenleving tout court. Zelfs in achtergestelde stadswijken is de bereidheid van de bewoners om de eigen omgeving vorm te geven vaak groot, waarbij soms grote creativiteit en vindingrijkheid aan de dag worden gelegd.

Stadsbestuurders en planners hebben vandaag spitstechnologische hulpmiddelen ter beschikking.

Parkeerproblemen en verkeersstromen in de stad worden intussen computergestuurd. In deze Knack Extra valt te lezen hoe ze bij IBM via het ­Smarter Citiesproject de voortschrijdende urbanisatie en de veiligheid in de stad in goede banen kunnen leiden. De technologie levert zelfs programma’s waarmee niet alleen bedorven voedsel en bacteriële besmettingen in ziekenhuizen kunnen worden opgespoord, maar ook de CO2-uitstoot kan worden teruggedrongen.

Of de stadslucht vrij maakt, zoals Sven Gatz en Christian Leysen graag beweren, valt nog af te wachten, maar ze wordt in elk geval steeds aangenamer.