Knack Extra: 100 in 2012

Knack Extra ligt vanaf 4 januari samen met Knack magazine in de winkel.

Otto, tussen 1912 en 2012
Bijna had Otto von Habsburg het gehaald. Hij werd net geen 100. Vorig jaar, op 4 juli om ­precies te zijn, overleed hij thuis, in Pöcking, in de Duitse deelstaat Beieren.

Otto von Habsburg, oudste zoon van de laatste Oostenrijkse keizer Karel I, werd in november 1912 geboren. Dat was het jaar dat Jules Destrée zijn open brief aan koning Albert publiceerde, met de bekende aanhef ‘Sire, er zijn geen Belgen meer’. Het was ook in 1912 dat gewezen eerste minister en Nobelprijswinnaar Auguste Beernaert, een van de grote Belgische staatsmannen, overleed.

Het leven van Otto von Habsburg overspande nagenoeg de hele twintigste eeuw. In zijn genen droeg hij de geschiedenis van Europa, dat eeuwenlang door zijn familie was geregeerd. Hij sprak dan ook de belangrijkste Europese talen – poëzie las hij het nog het liefst in het Hongaars. Hij was negen toen zijn vader stierf en zijn moeder, keizerin Zita, hem op het hart drukte: ‘Jij bent nu keizer en koning.’

Otto zou nooit keizer van Oostenrijk worden. Maar hij zou er wel voor ijveren dat de oude deelgebieden van het Oostenrijkse keizerrijk – en dat is omzeggens heel Oost-Europa – aansluiting kregen bij de EU.

Twintig jaar lang, van 1979 tot 1999, zetelde Otto, die de dubbele Duits-Oostenrijkse nationaliteit had, in het Europese Parlement voor de CSU, de Beierse christendemocraten. Veelal wisten journalisten die in Straatsburg in zijn buurt verzeilden zich geen houding te geven. Er werd dan maar wat lacherig gedaan over die wereldvreemde heer Bommel – is het een toeval dat Bommeltekenaar Marten Toonder ook in 1912 werd geboren? -, verdwaald in de Europese politiek. Otto von Habsburg werd dan maar als oerconservatief weggezet – een passe-partoutbeschrijving voor iemand met wie men verder geen raad weet. Als hij al conservatief was, dan was Otto een conservatief zoals zijn tien jaar oudere landgenoot Karl Popper, die een stapsgewijze sociale technologie voorstond.

De levens van hen die dit jaar 100 zouden zijn geworden, lopen gelijk met of doorkruisen het leven van Otto von Habsburg.

Kim Philby, de Engelse dubbelspion, was voor het eerst voor de Sovjets aan het werk in 1934, in het Oostenrijk van de reactionaire kanselier Engelbert Dollfuss, toen die een arbeidersopstand op bloedige wijze neersloeg. De Habsburgs mochten toen hun land niet meer in – dat kon pas later, na de oorlog, nadat ze afstand hadden gedaan van hun keizerlijke rechten.

Otto verbleef in die jaren met zijn moeder, keizerin Zita, in het kasteel van Ham in Steenokkerzeel, terwijl hij aan de Leuvense universiteit studeerde. Ongetwijfeld heeft Otto in die jaren de Duitse jachtpilote Hanna Reitsch, die ooit het IJzeren Kruis kreeg opgespeld door Adolf Hitler, door het zwerk zien scheuren. Want zij was voor de oorlog al een Europese beroemdheid.

Na de Anschluss in 1938 werd Otto van Habsburg door de nazi’s ter dood veroordeeld. Bij het uitbreken van de oorlog liet Rudolf Hess afkondigen dat Otto bij zijn arrestatie meteen mocht worden omgebracht. Zijn aanhangers en enkele van zijn familieleden eindigden in concentratiekampen.

Een jaar na zijn terdoodveroordeling liet Otto nog bloemen brengen naar het graf van zijn medestander, schrijver Joseph Roth, die volgens Walter Mehring op het einde van zijn leven was ingetreden in de orde der dronkaards, ‘om de beproevingen van het nuchter zijn te ontlopen’.

Vlak voor de Duitse inval zou Otto via Spanje en Portugal naar de Verenigde Staten ontkomen. Misschien heeft hij daar, tijdens zijn verblijf in Washington, ‘This Land Is Your Land’ nog meegeneuried, wanneer antifascist en Rooseveltsupporter Woody Guthrie het voor de radio zong.

Dromers als Otto von Habsburg hebben mee de aanzet gegeven voor een verenigd Europa. Hij zocht en kreeg meteen na zijn teugkeer naar Europa opnieuw aansluiting met de Paneuropese Unie van de extravagante Hongaarse graaf Richard Coudenhove-Kalergi en naderhand ook met Winston Churchill, Konrad Adenauer, Robert Schuman en Alcide De Gasperi, de vaders van Europa. ‘Dat verenigde Europa,’ zo zei Otto in een interviewboek met de Franse journalist Jean-Paul Picaper, ‘dat is zowat de afspiegeling van mijn familie die over dit hele continent verspreid leeft.’

Otto von Habsburg werd na zijn dood bijgezet in de Kapucijner Crypte in Wenen, ‘waar de Oostenrijkse keizers in stenen zerken begraven liggen’. Hij heeft het niet meer moeten meemaken hoe zijn Europa aan het wankelen werd gebracht.

Rik Van Cauwelaert